Στην πράξη, δεν ακολουθείται πάντα ενιαίος τρόπος. Διαχρονικά, οι αντιδράσεις απέναντι σε περιστατικά εκφοβισμού ανηλίκων φαίνεται ότι διαφοροποιούνται μεταξύ σχολικών μονάδων. Αλλάζουν ανάλογα με την εμπειρία, την επιμόρφωση, τις παραστάσεις ή τον διαθέσιμο χρόνο που έχουν διευθυντές και διδάσκοντες. Σε μια περίπτωση οι γονείς παιδιού που είχε στοχοποιηθεί μετέβησαν σε σχολείο συνοδεία δικηγόρου για να αισθανθούν ότι θα μετρήσει ο λόγος τους. Αλλού, παράλληλα με τις ποινές αποβολής που επιβλήθηκαν στους εμπλεκομένους, οι καθηγητές λειτούργησαν και διαμεσολαβητικά ώστε να ακουστούν οι δύο πλευρές και να επουλωθεί το τραύμα. Σε άλλο περιστατικό το 2023, πέρα από τους ψυχολόγους, είχε κληθεί να συνδράμει και εκπρόσωπος της Εκκλησίας.
Τους τελευταίους μήνες έχει συνταχθεί πρωτόκολλο από επιστημονική επιτροπή του υπουργείου Παιδείας που προβλέπει συγκεκριμένα βήματα για τη διαχείριση των περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού. Σε αυτά σημειώνεται μεταξύ άλλων πώς εκτιμάται η σοβαρότητα κάθε περιστατικού, πώς θα πρέπει να ενημερώνονται οι γονείς, αλλά και πώς θα γίνονται οι συναντήσεις με τα παιδιά που ασκούν τον εκφοβισμό ή τον ενισχύουν.
Σκοπός είναι να εφαρμόζεται μια κοινή διαδικασία, ένας ενδεδειγμένος τρόπος αντιμετώπισης ώστε να μην παρατηρείται ο «αυτοσχεδιασμός» του παρελθόντος. Αυτά τα βήματα ακολουθούνται πλέον στην εξέταση των επώνυμων αναφορών που υποβάλλουν από τον περασμένο Απρίλιο γονείς και μαθητές στην ηλεκτρονική πλατφόρμα για τον σχολικό εκφοβισμό, stop-bullying.gov.gr.
Υπάρχουν όμως και περιστατικά της σχολικής ζωής που δεν γνωστοποιούνται στην ψηφιακή πλατφόρμα ή συνήθως δεν προλαμβάνονται εγκαίρως. Παρατηρείται από εκπαιδευτικούς ότι ορισμένες σχολικές μονάδες μπορεί να προσφύγουν πιο εύκολα στην τιμωρία, ενώ άλλες εφαρμόζουν πιο συχνά τον θεσμό της σχολικής διαμεσολάβησης για την αποσόβηση κρίσεων.
Απουσία στην πρόληψη
Η Θεώνη Κουφονικολάκου, βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αναφέρει ότι κατά καιρούς έχουν χειριστεί αναφορές από διευθυντές, μεμονωμένους εκπαιδευτικούς, συλλόγους διδασκόντων, γονείς, αλλά και παιδιά. «Η αντιμετώπιση είναι κατά περίπτωση διαφορετική, αλλά συχνά διαπιστώνεται η επιβολή παιδαγωγικών μέτρων, ιδίως αποβολών, χωρίς αντίστοιχη ενεργοποίηση μηχανισμών πρόληψης της βίας και υποστήριξης παιδιών – οικογενειών σε κίνδυνο», λέει στην «Κ».
Οπως επισημαίνει η ίδια, σε αρκετές περιπτώσεις η υποβολή της αναφοράς γίνεται μετά την κλιμάκωση των προβλημάτων και την πλήρη διάρρηξη των σχέσεων εμπιστοσύνης στη σχολική κοινότητα, ενώ το πιο σημαντικό είναι η πρόληψη και η έγκαιρη αναγνώριση του κινδύνου. «Λόγω της ανεπάρκειας κατάλληλων συνεκτικών επιμορφώσεων, της έλλειψης υποστηρικτικών θεσμών εντός και εκτός συστήματος, αλλά και του βάρους του σχολικού προγράμματος που εστιάζει δυσανάλογα στη γνώση έναντι της ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων και σεβασμού, η σχολική κοινότητα συχνά παραβλέπει ή αδυνατεί να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί την κακοποίηση εις βάρος των παιδιών, τις διακρίσεις και τη βία συνολικά», τονίζει.
Σύμφωνα με τη Συνήγορο του Παιδιού, ζητούμενο δεν είναι μόνο η ομοιογένεια στη διαχείριση αυτών των θεμάτων από τις σχολικές μονάδες, αλλά να επιτευχθεί και ο απρόσκοπτος συντονισμός του σχολείου με άλλες υπηρεσίες της κοινότητας, όπως για παράδειγμα η κοινωνική υπηρεσία ενός δήμου, κάτι το οποίο δεν έχει εξασφαλιστεί. Ακόμη σημειώνει ότι «οι επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών δεν είναι συνεκτικές και αρκετά βιωματικές και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα τα ενδεδειγμένα, παρότι οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί διψούν για γνώση και ζητούν συχνά βοήθεια από τον Συνήγορο». Μία ακόμη πτυχή την οποία αναφέρει, παρά τις όποιες θετικές πρωτοβουλίες, είναι η συνεχής μετακίνηση ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών σε άλλα σχολεία, «γεγονός που αποδυναμώνει τον ρόλο τους και αποτρέπει τη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τα παιδιά».
Μιλώντας με εκπαιδευτικούς, γονείς και δικηγόρους η «Κ» αναψηλαφεί υποθέσεις σχολικού εκφοβισμού των τελευταίων δύο ετών, από τις πιο ήπιες έως τις πιο ακραίες μορφές, και καταγράφει τις διαφορετικές προσεγγίσεις. Τι είχε συμβεί στα θύματα, πώς κινητοποιήθηκαν τα σχολεία και πώς αντιμετώπισαν ή πλαισίωσαν τους θύτες;
ΚΡΟΥΣΜΑ 1
Στο σχολείο με δικηγόρο
Δεν υπήρχε σωματική βία. Η στάση των άλλων παιδιών, όμως, είχε στιγματίσει τη μαθήτρια της Στ΄ Δημοτικού. Οι γονείς της δεν ήταν σίγουροι πόσο καιρό κρατούσαν οι προσβολές. Η κόρη τους ήταν η πιο μικροκαμωμένη στην τάξη. Δεχόταν επίμονα πειράγματα, ώσπου δεν ήθελε άλλο να πηγαίνει στο σχολείο. Κατά τα λεγόμενα των γονέων της, η διευθύντρια αρχικά αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα. «Συμβαίνει», τους είπε. «Και εμάς μας κορόιδευαν όταν ήμασταν σε αυτή την ηλικία. Θα πρέπει να θωρακίσετε εσείς τα παιδιά, να τους δώσετε τα εφόδια να μη “σπάνε” τόσο εύκολα».
Οταν ζήτησαν εκ νέου ακρόαση από τη διευθύντρια του σχολείου, οι γονείς της μαθήτριας εμφανίστηκαν μαζί με δικηγόρο. Είχαν μεταναστεύσει πριν από χρόνια από την Αλβανία, τα παιδιά τους είχαν γεννηθεί εδώ, αλλά αισθάνονταν πιο σίγουροι με μια νομικό στο πλευρό τους. «Η προσέγγιση από την πλευρά μου ήταν ήπια. Ξεκαθάρισα ότι δεν ήρθα με διάθεση μηνύσεων, ότι στόχος ήταν να βρεθεί μια λύση. Είπα ότι είμαι κι εγώ μητέρα και καταλαβαίνω», λέει στην «Κ» η νομικός Μαρία Αποστολάκη που τους συνόδευσε. «Μετά τη συνάντηση και οι υπόλοιποι δάσκαλοι είχαν παραπάνω έγνοια για το παιδί. Την προσέγγιζαν, τη ρωτούσαν αν όλα είναι καλά. Το πλαίσιο ήταν πιο προστατευτικό».
Αλλο ένα ζευγάρι γονέων μαθήτριας της Στ΄ Δημοτικού σε σχολείο της Αττικής ζήτησε τη συνδρομή της. Η κόρη τους είναι στο φάσμα του αυτισμού και είχαν μάθει ότι συνομήλικοί της την κορόιδευαν και προσπαθούσαν να τη χειραγωγήσουν. Το σχολείο κάλεσε τους γονείς των άλλων μαθητών, έγιναν συστάσεις, αλλά φάνηκε ότι το πρόβλημα δεν υποχωρούσε. «Οι γονείς της μαθήτριας ήταν θορυβημένοι, έτοιμοι να πάνε στον εισαγγελέα. Εξήγησα ότι εάν δεν εξαντλούσαμε το ηπιότερο μέτρο, εντός σχολείου, θα προκαλούσαμε μεγαλύτερη πυροδότηση», λέει η κ. Αποστολάκη. «”Εμείς προσπαθούμε, τα παιδιά έχουν έρθει αγρίμια”, έλεγαν στο σχολείο αποδίδοντας τις συμπεριφορές και στον εγκλεισμό της πανδημίας». Η δικηγόρος έστειλε μια αναφορά στην αρμόδια Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και έπειτα σε σύμπραξη με τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων διοργανώθηκαν στο σχολείο ειδικά σεμινάρια για τη συμπερίληψη.
ΚΡΟΥΣΜΑ 2
Βιντεοκλήση στο υπουργείο
Στις αρχές του 2023 μια υπόθεση σχολικού εκφοβισμού στο Γυμνάσιο Αργαλαστής απασχόλησε επί ημέρες τον τοπικό Τύπο στη Μαγνησία, αλλά και τηλεοπτικούς σταθμούς πανελλαδικής εμβέλειας. Μια έφηβη αποκάλυψε ότι επί χρόνια βίωνε εξευτελιστική συμπεριφορά από συμμαθητές της, αναφέροντας ότι της άρπαζαν το χαρτζιλίκι και το φαγητό, τη χτυπούσαν. Οταν κορυφώθηκε η βίαιη συμπεριφορά, οι γονείς της την απομάκρυναν από το σχολείο για μία εβδομάδα.
Ο Σωκράτης Σαβελίδης, διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας, εξηγεί στην «Κ» ότι τα περισσότερα περιστατικά γίνονταν εκτός σχολείου και πως παρά την παρέμβαση της διευθύντριας και του συμβούλου σχολικής ζωής, συνεχίστηκαν. Οταν το ζήτημα κοινοποιήθηκε στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας ζητήθηκε βοήθεια από το Κέντρο Διεπιστημονικής Αξιολόγησης και Συμβουλευτικής Υποστήριξης, κλήθηκαν να παρέμβουν ψυχολόγοι, ενώ ο κ. Σαβελίδης κάλεσε τη μαθήτρια στο γραφείο του για να της μιλήσει και φρόντισε μέσω τηλεδιάσκεψης να επικοινωνήσει η ίδια και με τον τότε γενικό γραμματέα του υπουργείου Παιδείας. «Ολοι ήταν εναντίον της, ένιωθε ότι κανείς δεν την υποστήριζε και έπρεπε να της δείξουμε ότι η κοινωνία ήταν κοντά της», λέει.
Παράλληλα ζήτησε και τη συνδρομή της Μητρόπολης Δημητριάδος, η οποία έστειλε εκπρόσωπό της για να μιλήσει στους μαθητές. «Εξομάλυνε την κατάσταση. Δεν είχαν καταλάβει τα παιδιά το μέγεθος του προβλήματος που είχαν δημιουργήσει», λέει. Θεωρεί ακόμη ότι ήταν καθοριστική η παρέμβαση του εισαγγελέα Ανηλίκων, ο οποίος μίλησε στους εμπλεκόμενους μαθητές και στους γονείς τους. Στο σχολείο έγιναν το επόμενο διάστημα βιωματικά εργαστήρια κατά του εκφοβισμού. «Οι τιμωρίες ήταν ήπιες. Επίπληξη ή αποβολή μίας ημέρας. Οι μέθοδοι που ακολουθήθηκαν ήταν κατά βάση ψυχοπαιδαγωγικές, ενώ ο πειθαρχικός έλεγχος που έγινε δεν έδειξε παραλείψεις εκπαιδευτικών», αναφέρει.
ΚΡΟΥΣΜΑ 3
Στο δικαστήριο ανηλίκων
Το 2023 είχε μονοπωλήσει για ημέρες την τηλεοπτική επικαιρότητα μια υπόθεση στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, που εμφάνιζε αρκετά κοινά στοιχεία με την πρόσφατη περίπτωση ξυλοδαρμού της 14χρονης μαθήτριας στη Γλυφάδα. Το θύμα ήταν 15 ετών, η επίθεση που δέχτηκε από έφηβη εκτός σχολείου βιντεοσκοπήθηκε και το βίντεο μοιράστηκε ευρέως σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ενώ οι γονείς κατήγγειλαν ότι η κόρη τους είχε στοχοποιηθεί και στο παρελθόν. Μετά τη δημοσιοποίηση κινητοποιήθηκαν οι εισαγγελικές αρχές, αλλά και ψυχολόγος για να συνδράμει τη μαθήτρια, ενώ σύμφωνα με τον δικηγόρο της οικογένειας δεν έχει εξεταστεί ακόμη η υπόθεση σε δικαστήριο ανηλίκων.
Τον Μάιο του 2024, σε άλλο γυμνάσιο, όπου λειτουργεί ομάδα διαμεσολάβησης και απέχει μόλις ενάμισι χιλιόμετρο από το σχολείο του θύματος, μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτηματολόγια σχετικά με τη διαχείριση της ενδοσχολικής βίας. Αρκετές προτάσεις τους ταυτίζονταν. Ζήτησαν ενίσχυση του σχολείου με φύλακα και ψυχολόγο, περισσότερους καθηγητές παρόντες στην αυλή και καλύτερη επιτήρηση στα διαλείμματα και στο σχόλασμα. «Να πάρουν ευθύνες οι καθηγητές, γιατί σε πολλά περιστατικά βίας σιωπούν και αδιαφορούν», έγραψε ένας μαθητής.
Ο ποινικολόγος και δρ Εγκληματολογίας Παναγιώτης Παπαϊωάννου επισημαίνει στην «Κ» ότι υπάρχει πλέον συγκεκριμένο πλαίσιο που κατοχυρώνει το δικαίωμα των εκπαιδευτικών κάθε βαθμίδας και ειδικών ψυχικής υγείας να καταγράφουν περιστατικά ενδοσχολικού εκφοβισμού και να μην ενάγονται από γονείς. «Δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος οι εκπαιδευτικοί να επιδεικνύουν ολιγωρία», τονίζει.
Από σχετικές υποθέσεις που έχει χειριστεί ο ίδιος διαπιστώνει πάντως ότι τα σχολεία αντιδρούν συνήθως με καθυστέρηση. «Επικαλούνται με διάφορες δικαιολογίες ότι δεν το είχαν προσέξει, ότι δεν το διέγνωσαν εγκαίρως. Υποχρεούται το σχολείο να καταγράψει, να συνεργαστεί με γονείς ή με ψυχολόγο, όπου υπάρχει, και να μη διστάσει να επιβάλει πειθαρχικές ποινές. Η ενδοσχολική διαχείριση παραβατικού περιστατικού τιμάει τη θέση του θύματος, του εξηγεί ότι δεν φταίει το ίδιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα σχολεία έχουν αναγκαστεί να κάνουν τη δουλειά τους έπειτα από έγγραφη όχληση των γονέων του ανηλίκου που δέχεται τον εκφοβισμό».
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ
