Hταν η πρώτη επίσημη εκδήλωση του «Parthenon Project» στην Ελλάδα, μιας εκστρατείας που στοχεύει στην επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Την περασμένη Κυριακή, η οικογένεια Λέφα, που ίδρυσε και χρηματοδοτεί αποκλειστικά το εγχείρημα, ταξίδεψε από το εξωτερικό όπου ζει για να καλωσορίσει τους ομιλητές της που επίσης έφταναν από Αμερική, Αυστραλία και Αγγλία. Τη Δευτέρα το πρωί ξεναγήθηκαν όλοι στην Ακρόπολη και αργά το απόγευμα, παρουσία των υπουργών Γιώργου Γεραπετρίτη και Λίνας Μενδώνη, παρουσίασαν σε μια συζήτηση-πάνελ κάποιες από τις θέσεις και τις προτάσεις «για μια λύση αμοιβαία επωφελή». Τον λόγο πήρε και ο κ. Γιάννης Λέφας. Είναι η πρώτη φορά που μίλησε δημόσια για τα σχέδιά του, αλλά η «οδύσσεια» –όπως χαρακτήρισε την όλη προσπάθεια– έχει ξεκινήσει από τις αρχές του 2018. Εκτοτε ασχολείται αθόρυβα, σχεδόν αδιάλειπτα, με το «Parthenon Project». Η «Κ» ξετυλίγει πτυχές μιας άγνωστης, αλλά αποτελεσματικής καμπάνιας.
«Μετεωρίτης»
Ηταν το 2020 όταν ο κ. Λέφας περνούσε πρώτη φορά το κατώφλι του Μαξίμου για να συναντήσει μέλη της κυβέρνησης – ανάμεσά τους και ο Γιώργος Γεραπετρίτης, τότε υπουργός Επικρατείας. Το ραντεβού δεν είχε κλειστεί εύκολα. O κ. Λέφας, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, είχε φύγει το 1975 για τον Καναδά, δημιούργησε εκεί μια επιτυχημένη βιομηχανία πλαστικών, αλλά στην Ελλάδα ήταν παντελώς άγνωστος. «Μετεωρίτης», όπως ο ίδιος αυτοαποκαλείται αστειευόμενος. Είχε κάνει, όμως, κάτι που τελικά τράβηξε την προσοχή του κυβερνητικού επιτελείου. Είχε χρηματοδοτήσει την έκδοση και προώθηση του βιβλίου του Τζέφρεϊ Ρόμπερτσον «Σε ποιον ανήκει η Ιστορία;».
«Το είχα κάνει με την ελπίδα πως θα συμπεριελάμβαναν το ζήτημα των Γλυπτών στη συμφωνία ενόψει Brexit. Γι’ αυτόν τον σκοπό είχα στείλει 5.000 αντίτυπα του βιβλίου σε μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας, Βρετανούς βουλευτές, αλλά και ευρωβουλευτές», εξηγεί. Τον αρχικό στόχο δεν τον κατάφερε, ωστόσο είδε πως το βιβλίο είχε απήχηση και συνέχισε τις μαζικές αποστολές. Ενας από τους παραλήπτες ήταν και ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος έλαβε το βιβλίο με προσωπική αφιέρωση του Ρόμπερτσον «τα Γλυπτά να επιστραφούν κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του».
Σε εκείνη την πρώτη συνάντηση στο Μαξίμου ο κ. Λέφας εξιστόρησε στους συνομιλητές του πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή του με τα Γλυπτά, εντελώς τυχαία, ένα βράδυ του 2018. Είχε διαβάσει πως η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν θα αξιοποιούσε την εργασία των Ρόμπερτσον, Πάλμερ και Αμάλ Κλούνεϊ, των τριών δικηγόρων που επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά είχαν διερευνήσει και συντάξει μια ολοκληρωμένη νομική πρόταση για τη διεκδίκηση των Γλυπτών. Βρήκε στο Διαδίκτυο μια περίληψη της πρότασής τους, τη διάβασε και πριν πέσει για ύπνο έστειλε e-mail σε έναν από τους τρεις δικηγόρους, τον Τζέφρεϊ Ρόμπερτσον. «Θα μπορούσα άραγε εγώ ως Ελληνας πολίτης να κινηθώ δικαστικά και να διεκδικήσω την επιστροφή;», ρωτούσε. Ο δικηγόρος του απάντησε το ίδιο βράδυ πως «αυτό θα ήταν μια ιδιαίτερα κακή ιδέα». Παρ’ όλα αυτά του κέντρισε το ενδιαφέρον ο Ελληνας και δέχθηκε να βρεθούν. Πού αλλού; Στην αίθουσα των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο. «Αισθάνθηκα ένα σφίξιμο μπαίνοντας σε αυτό το δωμάτιο-κουτί χωρίς παράθυρα. Είναι σαν να τα έχουν κλεισμένα σε έναν τάφο», θυμάται ο κ. Λέφας.
Οι δύο άνδρες δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί. Ο Ρόμπερτσον εκκεντρικός, με καυστικό χιούμορ, δεινός ομιλητής με βροντερή φωνή. Ο Λέφας, με έντονη ελληνική προφορά, μιλάει χαμηλόφωνα και γρήγορα και είναι ιδιαίτερα χαμηλών τόνων. Εγιναν όμως έκτοτε συνοδοιπόροι με ένα κοινό σκοπό. «Ο Ρόμπερτσον είναι σίγουρα πιο… πολεμικός από εμένα. Θα έλεγα πως είναι ο στρατός μας. Κάθε χώρα πρέπει να έχει στρατό, απλώς ελπίζεις πως δεν θα χρειαστεί να τον χρησιμοποιήσεις», λέει γελώντας.
«Εχουμε μια νέα φιλική κυβέρνηση. Το Βρετανικό Μουσείο έχει επίσης μια νέα διοίκηση με φρέσκο όραμα για το μέλλον. Τα μηνύματα που παίρνουμε είναι πολύ θετικά και είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι».
Τον πρώτο καιρό η καμπάνια τους δεν είχε καν όνομα, είχαν όμως πολλές και διαφορετικές ιδέες τις οποίες ο κ. Λέφας ήθελε πάντα να τις γνωρίζουν στο Μαξίμου. Τον Μάιο του 2022, ο Ρόμπερτσον και ο ιδιαίτερα δημοφιλής Βρετανός συγγραφέας και ηθοποιός Στίβεν Φράι πραγματοποίησαν μια εκδήλωση κεκλεισμένων των θυρών σε μια φημισμένη κλειστή λέσχη του Λονδίνου. Παρευρέθησαν συνολικά 60 άτομα, όλα διακεκριμένα μέλη του βρετανικού κατεστημένου – βουλευτές, λόρδοι, πρέσβεις, ακόμη και υποστηρικτές του Βρετανικού Μουσείου. Παράλληλα, το ζεύγος Λέφα διοργάνωσε δέκα ταξίδια –ειδικές αποστολές– υψηλών προσκεκλημένων στην Ελλάδα. «Στόχος μας είναι να τους πείσουμε για το δίκαιο της επιστροφής», εξήγησαν στην κυβέρνηση. Το μόνο που ζήτησαν είναι να μπορούν να ενημερώνουν το γραφείο της υπουργού Πολιτισμού ώστε να ξεναγούνται ως επίσημοι στο Μουσείο της Ακρόπολης και στον Ιερό Βράχο. Εμπειρο στέλεχος του υπουργείου θυμάται πως με υπουργική εντολή ξεναγήθηκε τον Ιούλιο του 2022 μια δεκαμελής ομάδα που απαρτιζόταν από μέλη της βρετανικής ελίτ. Το στέλεχος του υπουργείου ακόμη θυμάται την έκπληξη των προσκεκλημένων όταν άκουσαν την ιστορία της αποκοπής: «Αγνοούσαν πλήρως το πόσο μεγάλη ήταν η βλάβη που είχαν προκαλέσει στον ναό», θυμάται.
Ολο εκείνο το διάστημα η ομάδα τους δούλευε πυρετωδώς για να σχηματίσουν μια ολοκληρωμένη πρόταση (που τελικά περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δημιουργία ελληνοβρετανικού ιδρύματος το οποίο θα διαχειριστεί την επιστροφή και παράλληλα θα «τρέχει» πρόγραμμα υποτροφιών, ανταλλαγών κ.ά.). Ο κ. Λέφας δεν κρύβει, βεβαίως, πως κάποια στιγμή και για ένα μικρό διάστημα είχε σκεφτεί να εγκαταλείψει την προσπάθεια. «Ενιωσα πως δεν προχωράει το θέμα, πως δεν υπάρχει ανταπόκριση», εξηγεί. Πέρα από τα χρήματα αφιερώνει χρόνο και ενέργεια. «Εάν δεν βλέπω αποτελέσματα, απλώς δεν έχει νόημα για εμένα», τονίζει.
To θραύσμα
Μέσα του 2023, πάντως, συνέχισε δυναμικά, ψάχνοντας διακεκριμένους Ελληνες για να μπουν στη συμβουλευτική επιτροπή της εκστρατείας. Κατέληξε στον καθηγητή Στάθη Καλύβα και στον συνταγματολόγο Νίκο Αλιβιζάτο. Ο τελευταίος στην ομιλία του την περασμένη Δευτέρα μίλησε για το πώς η υπουργός κ. Μενδώνη τους εξήγησε πως υπάρχει ένα προηγούμενο που θα μπορούσε να εφαρμοστεί ξανά: Η επιστροφή του θραύσματος «Fagan» που απεικονίζει τα κάτω άκρα της θεάς Αρτέμιδος και ήρθε από το μουσείο του Παλέρμο στην Αθήνα ως «παρακαταθήκη» (deposito).
«Χρειάστηκε ιδιαίτερη διπλωματία για να βρεθεί το λεξιλόγιο της επιστροφής. Και αυτό είναι κάτι που ξέρουμε πως θα δεχόταν και το Βρετανικό Μουσείο», σημειώνει ο κ. Λέφας, ο οποίος διατηρεί επαφές με εκπροσώπους του Μουσείου αλλά και με όποιον θεωρεί πως μπορεί να βοηθήσει στον σκοπό του. «Ηταν μια ευκαιρία να ανοίξει και πάλι η συζήτηση. Ελπίζουμε πως πλησιάζει μια επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη στο Λονδίνο, όπου έχουν αλλάξει πάρα πολλά το τελευταίο διάστημα. Εχουμε μια νέα φιλική κυβέρνηση.
Το Βρετανικό Μουσείο έχει, επίσης, μια νέα διοίκηση, με φρέσκο όραμα για το μέλλον. Τα μηνύματα που λαμβάνουμε είναι πολύ θετικά και είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι», καταλήγει.
Η «στρατολόγηση» του λόρδου
Σε μία από τις «αποστολές διαφώτισης» στην Ακρόπολη που η ομάδα Λέφα οργάνωνε για μέλη της βρετανικής ελίτ, βρέθηκε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 2022 και ο λόρδος Βέιζι. Ο μακροβιότερος υπουργός πολιτισμού της Βρετανίας (2010-16) είχε πολλές φορές στη θητεία του τηρήσει σκληρή θέση ενάντια στην επιστροφή, επιμένοντας τόσο για το ιστορικό πλαίσιο της απόκτησης των Γλυπτών, όσο και για τους νόμους που απαγορεύουν στο μουσείο να παραχωρήσει αντικείμενα των συλλογών του. «Η αλήθεια είναι πως είχα πειστεί ότι είχαμε δίκιο και δεν το έψαξα ποτέ παραπάνω», λέει σήμερα στην «Κ». Οταν εκείνο τον Αύγουστο επέστρεψε από το ταξίδι του στην Αθήνα, τηλεφώνησε στον Λέφα. «Δεν έχω απλά πειστεί πως η επανένωση είναι το ηθικό και δίκαιο, θέλω να βοηθήσω ενεργά», του είπε. Ετσι, τέλη Οκτωβρίου 2022 ο λόρδος Βέιζι ανέλαβε πρόεδρος της καμπάνιας, που πλέον είχε αποκτήσει νομική υπόσταση. Ενα μήνα αργότερα συναντήθηκε στο Λονδίνο με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. «Η κυβέρνησή σας γνωρίζει πως κινούμαστε ενισχυτικά στις προσπάθειές τους, δημοσίως ή παρασκηνιακά», σημειώνει χωρίς να μοιραστεί περισσότερες λεπτομέρειες. «Είναι σημαντικό σε όλη αυτή την προσπάθεια να υπάρχει εχεμύθεια».
