Το ξεθωριασμένο πουκάμισο ήταν το… σήμα κατατεθέν του. Τουλάχιστον ενδυματολογικά, γιατί τα ουσιαστικά που χαρακτήριζαν τον Βίκτορ Αμπρος ήταν το χαμόγελο, η προσήνεια, η συναδελφικότητα, η επιμονή, η αθόρυβη εργατικότητα, το ανοιχτό μυαλό. Αυτά θυμάται από τον φετινό νικητή του Νομπέλ Ιατρικής –μαζί με τον Γκάρι Ράβκουν– η Αρτεμις Χατζηγεωργίου, καθηγήτρια Βιοπληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και συνεργαζόμενη με το ερευνητικό Ινστιτούτο Παστέρ, μιλώντας στην «Κ» για τη γνωριμία τους στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Οπως εξηγεί η κ. Χατζηγεωργίου, «πριν από 31 χρόνια οι Αμερικανοί Βίκτορ Αμπρος και Γκάρι Ράβκουν ανακάλυψαν έναν εντελώς καινούργιο μηχανισμό ρύθμισης της λειτουργίας των γονιδίων του κυττάρου. Οπως και οι ίδιοι έγραψαν αργότερα, είχαν την ευκαιρία, χωρίς πίεση, να μελετήσουν για τέσσερα χρόνια αυτόν τον μηχανισμό με τα πολύ αργά μέσα που διέθετε τότε ένα εργαστήριο μοριακής βιολογίας. Μια ανακάλυψη που ξαναέγραψε τα βιβλία της Βιολογίας, καθώς ήταν ένα νέο πεδίο της επιστήμης και βοήθησε τους επιστήμονες να κατανοήσουν τι συμβαίνει στον οργανισμό μας και τι μπορεί να μην πάει καλά όταν έχουμε μια ασθένεια».
Η έρευνα των δύο τιμηθέντων φέτος με το Νομπέλ Ιατρικής κατέστη εφικτή χάρη σε ένα μικροσκοπικό νηματώδες σκουλήκι, το C.elegans. «Η δημοσίευση βγήκε, αλλά δεν ενδιαφέρθηκαν και πολύ οι ερευνητές γι’ αυτή, καθώς θεωρήθηκε μια ιδιαιτερότητα του μικρού οργανισμού, ενός σκουληκιού που μελετούσαν. Επτά χρόνια αργότερα, το 2001, βρέθηκε ότι στον μηχανισμό αυτόν συμμετέχει ένα microRNA, το οποίο διαπιστώθηκε πως ήταν συντηρημένο σε πολλούς διαφορετικούς οργανισμούς και στον άνθρωπο. Αμέσως μετά βρέθηκαν πολλά microRNΑ να υπάρχουν στον άνθρωπο», λέει η κ. Χατζηγεωργίου.
Το διάστημα 2001-2007 η κ. Χατζηγεωργίου διετέλεσε επίκουρη καθηγήτρια Βιοπληροφορικής στο Τμήμα Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια. «Μαζί με τον βιοχημικό Ζήσιμο Μουρελάτο δουλεύαμε για να βρούμε τους πρώτους στόχους των microRNA στον άνθρωπο. Ηταν τότε που με δυσκολία μαζεύονταν 100 άτομα σε ένα μικρό σχετικό συνέδριο στο Keystone και απορούσαμε που ήμασταν τόσοι πολλοί!», λέει χαμογελώντας. «Στις πρώτες συναντήσεις αυτού του επιστημονικού χώρου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον Βίκτορ Αμπρος, με τη χαρακτηριστική του εμφάνιση – αθλητικά παπούτσια, τζιν και ένα ξεθωριασμένο πουκάμισο. Απαντούσε σε όλους, δεν ήταν καθόλου απόμακρος και ήταν παρών τόσο στις επίσημες συζητήσεις όσο και στα πάρτι που ακολουθούσαν. Ο τομέας ήταν καινούργιος και οι εξελίξεις ραγδαίες – και, τελικά, αν και άργησε λίγο, το Νομπέλ ήρθε στα microRNA», προσθέτει. Η ίδια χαρακτηρίζει τα microRNA «σαν διευθυντή ορχήστρας για να παίζουν σωστά όλα τα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού. Τα RNA είναι μικρά γονίδια, ρυθμιστικοί παράγοντες μέσα στο κύτταρο και γι’ αυτόν τον λόγο είναι τα πρώτα που αποσυντονίζονται από μία ασθένεια. Με την ανακάλυψη των δύο γιατρών, μπορούμε να γνωρίζουμε πώς να αντιμετωπίσουμε μία ασθένεια στοχευμένα».
Οταν βρήκε το microRNA δεν το θεώρησε λάθος του πειράματος, συνέχισε να το ερευνά επί τέσσερα χρόνια. Η επένδυση στη βασική έρευνα αποφέρει καταλυτικές πληροφορίες για την επιστήμη.
«Στην πανεπιστημιακή κοινότητα έχουμε δύο ειδών συναδέλφους. Εκείνους που είναι κλειστοί, δεν παρουσιάζουν τα δεδομένα, δεν είναι συνεργάσιμοι. Η δεύτερη κατηγορία είναι οι ανοιχτοί, που δεν φοβούνται να μοιραστούν τη δουλειά τους μήπως και τους την κλέψουν, συνεργάζονται με τους άλλους επιστήμονες, είναι συναδελφικοί. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει ο Βίκτορ Aμπρος», τονίζει.
Περιέργεια και τύχη
Το φετινό Νομπέλ αποτελεί μια… «ωδή στη βασική έρευνα», όπως λέει η κ. Χατζηγεωργίου, καθώς ο Αμπρος δεν τα παράτησε. «Οταν βρήκε το microRNA δεν το θεώρησε λάθος του πειράματος, συνέχισε να το ερευνά επί τέσσερα χρόνια. Οπως έχει πει και ο ίδιος, “πρόκειται για μια ιστορία επίμονης περιέργειας, τύχης, συγχρονισμού και της γενναιοδωρίας των συναδέλφων”. Το μάθημα που όλοι πήραμε είναι ότι η επένδυση στη βασική έρευνα, όπως ήταν αυτή στην οποία δούλευε ο Αμπρος, στο τέλος αποφέρει καταλυτικές πληροφορίες για την επιστήμη. Τέλος, να σας πω ότι –μπορεί να συμβεί και αλλού, δεν είναι παράδοξο– και το Χάρβαρντ δεν πείστηκε τότε από τη σημασία της δουλειάς του Αμπρος. Εκείνη την εποχή δούλευε στο πανεπιστήμιο σε θέση μη μόνιμη και το Χάρβαρντ δεν τον κράτησε μονιμοποιώντας τον σε θέση καθηγητή. Ο Αμπρος συνέχισε αλλού, το Χάρβαρντ “έχασε” ένα Νομπέλ, αλλά ευτυχώς όχι η επιστήμη», παρατηρεί η κ. Χατζηγεωργίου. Σήμερα ο Βίκτορ Αμπρος είναι καθηγητής της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης και ο Γκάρι Ράβκουν της ιατρικής σχολής του Χάρβαρντ και του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης.
Μπαίνουμε στον πειρασμό να ρωτήσουμε την κ. Χατζηγεωργίου, αν έχει κάποια φωτογραφία με τον Βίκτορ Αμπρος από την εποχή εκείνη. «Μπα όχι, δεν ήμασταν τότε με ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι…».
