Ο κίνδυνος των πλημμυρών γίνεται έναν ολοένα και εντονότερος καθώς η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει σε αύξηση των έντονων πλημμυρικών φαινομένων σε παγκόσμιο επίπεδο. Θύμα αυτής της πραγματικότητας είναι και η Ελλάδα, όπως έχουν δείξει μεταξύ άλλων τα πρόσφατα παραδείγματα του «Ιανού» και του «Daniel». Σύμφωνα με τους επιστήμονες, καλύτερος σύμμαχος σε αυτές τις περιστάσεις είναι η πρόγνωση της εξέλιξης του φαινομένου, για τη βέλτιστη αντιμετώπισή του. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ινστιτούτο Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων (ΙΘΑΒΙΠΕΥ) του ΕΛΚΕΘΕ έχει δημιουργήσει το μεγαλύτερο δίκτυο αυτόματων σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας και της ποσότητας των υδάτων σε ποτάμια και λίμνες της χώρας.
«Πληροφόρηση σε σχεδόν πραγματικό χρόνο»
Σύμφωνα με όσα σχολίασε στην «Κ» η Μαρία Στουμπούδη, διευθύντρια του ΙΘΑΒΙΠΕΥ του ΕΛΚΕΘΕ, το δίκτυο «ουσιαστικά ξεκίνησε το 2001 όταν βάλαμε τον πρώτο σταθμό στη Ρόδο, μέσω του προγράμματος Life της Ε.Ε. Τα επόμενα είκοσι χρόνια συνεχίσαμε να το επεκτείνουμε, μέσω χρηματοδότησης από διάφορα ερευνητικά έργα που αναλαμβάνουμε».
Οπως εξήγησε από την πλευρά του στην «Κ» ο Ηλίας Δημητρίου, διευθυντής Ερευνών και επικεφαλής του τομέα Εσωτερικών Υδάτων του ΙΘΑΒΙΠΕΥ, το δίκτυο «περιλαμβάνει πλέον 89 σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι σε κομβικά σημεία. Είναι ένα σύνολο από αυτόματους σταθμούς παρακολούθησης σε ποτάμια και λίμνες. Πρόκειται για αισθητήρες που μετράνε τη στάθμη του νερού αλλά και κάποια βασικά ποιοτικά στοιχεία, όπως το Ph του νερού, την ηλεκτρική αγωγιμότητα, το διαλυμένο οξυγόνο και τη θερμοκρασία. Οι μετρήσεις αποστέλλονται τηλεμετρικά ανά ώρα, μέσω κινητής τηλεφωνίας στις εγκαταστάσεις του ΕΛΚΕΘΕ, όπου γίνεται μια επεξεργασία και εμφανίζονται σε σχεδόν πραγματικό χρόνο στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου».
«Το δίκτυο περιλαμβάνει πλέον 89 σταθμούς παρακολούθησης σε ποτάμια και λίμνες. Πρόκειται για αισθητήρες που μετράνε τη στάθμη του νερού αλλά και κάποια βασικά ποιοτικά στοιχεία».
Με αυτόν τον τρόπο, όπως εξήγησε ο ίδιος, «έχουμε πληροφόρηση σε ό,τι αφορά θέματα πλημμύρας, ξηρασίας και ρύπανσης υδάτων».
Ειδοποιήσεις για την έγκαιρη απομάκρυνση πληθυσμού
Παράλληλα, οι υδρομετρικοί σταθμοί «μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη ειδοποίηση πληθυσμών που κινδυνεύουν από πλημμύρα». Είναι ενδεικτικό ότι όπως εξήγησε ο κ. Δημητρίου, «οι σταθμοί μπορούν να στέλνουν ειδοποιήσεις όταν ξεπερνιούνται κάποια όρια ασφαλείας που έχουμε θέσει, όπως για παράδειγμα όταν ανεβαίνει πολύ η στάθμη και κινδυνεύει να πλημμυρίσει η περιοχή ή όταν πέσει η στάθμη κάτω από ένα όριο.
»Αφού λάβουμε την ειδοποίηση, μετά θα πρέπει να ενεργοποιηθεί ένα σχέδιο αντιπλημμυρικής προστασίας από τους αρμόδιους φορείς. Ειδικά στα μεγάλα ποτάμια, υπάρχει επαρκής χρόνος από τη στιγμή που θα δούμε να ανεβαίνει η στάθμη σε κάποιο σταθμό, μέχρι να δημιουργηθεί έντονο πλημμυρικό φαινόμενο. Οταν έχουμε διάφορους σταθμούς κατά μήκος του ποταμού, έχουμε τη δυνατότητα να προειδοποιήσουμε έγκαιρα», συμπληρώνει ο κ. Δημητρίου.
«Αντίστοιχα, αν υπάρξει υπέρβαση ορίου σε κάποια από τις άλλες παραμέτρους που έχουμε θέσει, όπως η ρύπανση, μπορεί να έρθει ειδοποίηση ότι κάτι συμβαίνει στη συγκεκριμένη περιοχή. Επειτα, κάποιος θα πρέπει να πάει στο σημείο, να πάρει δείγμα και να διερευνήσει το πρόβλημα».
Επίσης, σύμφωνα με τον κ. Δημητρίου, «επειδή οι σταθμοί μετράνε πόσα κυβικά μέτρα νερού διέρχονται από κάθε σημείο ανά δευτερόλεπτο, μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη οργάνωση της διαχείρισης των υδάτων και στον σχεδιασμό αντιπλημμυρικών έργων».
«Ειδικά στα μεγάλα ποτάμια, υπάρχει επαρκής χρόνος από τη στιγμή που θα δούμε να ανεβαίνει η στάθμη σε κάποιο σταθμό, μέχρι να δημιουργηθεί έντονο πλημμυρικό φαινόμενο. Οταν έχουμε διάφορους σταθμούς κατά μήκος του ποταμού, έχουμε τη δυνατότητα να προειδοποιήσουμε έγκαιρα».
Στόχος πλέον, σύμφωνα με όσα ανέφεραν στην «Κ» επιστήμονες του Ινστιτούτου, είναι η ενίσχυση και συντήρηση του δικτύου, ώστε να υπάρχει μια όσο το δυνατόν καλύτερη υδρολογική εικόνα για τα ποτάμια της χώρας.
Η περίπτωση του «Daniel» και η μη αξιοποίηση από αρμόδιους φορείς
Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα την περίπτωση του «Daniel», η κ. Στουμπούδη σχολίασε πως «στο Ινστιτούτο βλέπαμε τη στάθμη στους σταθμούς της Θεσσαλίας να ανεβαίνει συνεχώς, ενώ ορισμένοι από αυτούς βυθίστηκαν και σταμάτησαν να λειτουργούν. Επομένως γνωρίζαμε το ελάχιστο ύψος που είχε φτάσει το νερό. Χρειάστηκαν περίπου 40 ώρες να κατέβει το νερό από τα Τρίκαλα κοντά στη Λάρισα και πάνω από 70 ώρες για να φτάσει στα Τέμπη. Είναι μεγάλο χρονικό διάστημα για την Πολιτική Προστασία, ώστε να απομακρυνθούν πληθυσμοί ανθρώπων ή και να σωθεί μέρος του ζωικού κεφαλαίου».
Αλλωστε, όπως εξηγεί ο κ. Δημητρίου ήταν «μετά τον “Ιανό” και τον “Daniel” που κάποιοι φορείς ζήτησαν να δέχονται ειδοποίηση για ορισμένους σταθμούς.
»Ορισμένοι από αυτούς είναι η Διεύθυνση Υδάτων της Περιφέρειας Θεσσαλίας, η Περιφέρεια Πελοποννήσου, η Περιφερειακή Ενότητα Λακωνίας και ο Δήμος Τρικκαίων, που τις ημέρες του “Daniel” είχαν απευθείας επαφή μαζί μας». Μάλιστα, όπως εξηγεί ο κ. Δημητρίου, «ο Δήμος Τρικκαίων χρηματοδότησε κάποιους σταθμούς κυρίως στον Λιθαίο ποταμό και τον Πηνειό, ενώ ενδιαφέρον για την τοποθέτηση σταθμών έχει δείξει και η Περιφέρεια Ηπείρου».
Παράλληλα, σύμφωνα με την κ. Στουμπούδη, «θα προβούμε σε προγραμματική συμφωνία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας, ένα μέρος της οποίας θα αφορά την επέκταση των σταθμών στη συγκεκριμένη περιφέρεια, σε περιοχές που θα μας υποδείξουν, ενώ εκκρεμεί και συνάντηση με την Πολιτική Προστασία, όμως οι εμπλεκόμενοι σε αυτήν, γνωρίζουν και αξιοποιούν το δίκτυο. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ενδεχομένως να μη γνωρίζουν την ύπαρξη του δικτύου».
Η ελλιπής χρηματοδότηση
Σύμφωνα με τον κ. Δημητρίου, πρόκειται για ένα δίκτυο, αντίστοιχο του οποίου «δεν υπάρχει σε εθνικό επίπεδο. Παλαιότερα υπήρχαν μικρά δίκτυα από διάφορους φορείς, αλλά ήταν περιορισμένα στον χώρο. Πλέον, υπάρχει η Εθνική Ερευνητική Υποδομή Himiofots, στην οποία πρωτοστατεί το ΕΛΚΕΘΕ, όπου έχουν ενταχθεί και χρηματοδοτούνται αυτά τα δίκτυα. Στο πλαίσιο της συμμετοχής μας σε αυτήν, ξεκίνησε η ουσιαστική ανάπτυξη του δικτύου μας περίπου το 2016 και συνεχώς επεκτείνεται».
Πλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, «έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που δίνουμε πληροφορία και σε ευρωπαϊκά όργανα, όπως το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ενημέρωσης για τις Πλημμύρες, για κάποια συγκεκριμένα ποτάμια που ενδιαφέρουν. Στην ανάπτυξη και συντήρηση του δικτύου μας, συνεισέφερε μερικώς και το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μέσω ενός προγράμματος για την Οδηγία για τα Υδατα που τρέχει το ΕΛΚΕΘΕ. Εχουν υπάρξει κι άλλες χρηματοδοτήσεις, μεταξύ άλλων από ερευνητικά προγράμματα και έργα ιδιωτικής παροχής υπηρεσιών που είχε το ΕΛΚΕΘΕ».
Ολόκληρες περιοχές όπως το νότιο και βόρειο Αιγαίο, έχουν τώρα μόνο έναν σταθμό. Αντίστοιχα, ούτε στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας που είναι ιδιαίτερα ευάλωτη με τα πολλά ποτάμια έχουμε αναπτύξει το δίκτυο.
Αυτήν τη στιγμή, ωστόσο, όπως εξήγησε ο κ. Δημητρίου, «υπάρχει ένα κενό στη χρηματοδότηση για γραφειοκρατικούς λόγους που θεωρούμε ότι θα ξεπεραστεί, ώστε να συνεχίσουμε την επέκταση του δικτύου, ειδικά στη βόρεια Ελλάδα που δεν έχουμε πολλούς σταθμούς». Αλλωστε, σύμφωνα με την κ. Στουμπούδη «ολόκληρες περιφέρειες, όπως το νότιο και βόρειο Αιγαίο, έχουν τώρα μόνο έναν σταθμό. Αντίστοιχα, ούτε στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας που είναι ιδιαίτερα ευάλωτη με τα πολλά ποτάμια έχουμε αναπτύξει το δίκτυο. Είναι στην πρόθεσή μας να το κάνουμε, εφόσον βρούμε τις χρηματοδοτήσεις».
Σύμφωνα με την κ. Στουμπούδη, «διάφοροι υδρομετρικοί σταθμοί που ανήκουν σε πανεπιστήμια, ή σε άλλες υπηρεσίες και οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, θα ήταν χρήσιμο να εμφανίζονται μαζί με τους δικούς μας σε μια ενιαία πλατφόρμα όπως η δική μας. Επίσης, θα πρέπει κάπως να διασφαλιστεί η συντήρηση αυτών των σταθμών, που έχουν συγκεκριμένο χρόνο ζωής».
Αλλωστε, όπως συμπληρώνει ο κ. Δημητρίου, «επειδή μιλάμε για αισθητήρες, πρέπει κάποιος να επισκέπτεται συχνά τους σταθμούς να τους καθαρίζει. Αυτό είναι πρόβλημα για εμάς επειδή απαιτείται χρηματοδότηση. Είναι όμως αναγκαίο ώστε να λειτουργούν σωστά και να μην έχουμε προβλήματα αξιοπιστίας των μετρήσεων».
