Μόλις σε δύο σημεία στις ελληνικές θάλασσες, στον Κόλπο της Καλλονής στη Λέσβο και στον Αμβρακικό Κόλπο, εντοπίζονται πια ζωντανές πίνες. Ομως ακόμα και εκεί η παρουσία τους απειλείται από την παράνομη αλιεία, με τον κίνδυνο οριστικής εξαφάνισής τους από την Ελλάδα να είναι πλέον ορατός. Πρόγραμμα του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος (ΟΦΥΠΕΚΑ) στοχεύει από τις αρχές του έτους στην προστασία του απειλούμενου είδους, στην ενημέρωση των πολιτών στις τελευταίες περιοχές της πίνας και, ει δυνατόν, στην προσπάθεια μεταφύτευσης πινών και σε άλλες περιοχές.
Χάρη στο μεγάλο χαρακτηριστικό όστρακό της, η πίνα (pinna nobilis) είναι γνωστή σε όλους μας, όμως λίγοι γνωρίζουν ότι πρόκειται για ενδημικό είδος της Μεσογείου, ότι το όστρακό της μπορεί να ξεπεράσει το ένα μέτρο σε μήκος και ότι η διάρκεια ζωής της φτάνει τα 45 χρόνια.
Το είδος δεχόταν μεγάλες πιέσεις εδώ και δεκαετίες, και λόγω της αλίευσής του αλλά και λόγω της αλίευσης με παράνομα εργαλεία (που «ξύνουν» τον βυθό), με αποτέλεσμα να έχει τεθεί υπό αυστηρό καθεστώς προστασίας ήδη από το 1992.
Oμως ένα παθογόνο παράσιτο, που ξεκίνησε από τη Δυτική Μεσόγειο το 2016 και έφτασε το 2018 και στα ελληνικά νερά, έχει πλέον οδηγήσει το είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης (χαρακτηρίζεται πλέον «κρισίμως κινδυνεύον»).
Σήμερα λοιπόν η πίνα εντοπίζεται μόνο σε δύο σημεία τη χώρα μας, στον Κόλπο της Καλλονής και στον Αμβρακικό, ενώ έχει εξαφανιστεί από όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Στις αρχές του έτους ο ΟΦΥΠΕΚΑ ανέθεσε ένα πρόγραμμα για την παρακολούθηση των πληθυσμών στις δύο περιοχές, την αξιολόγηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας, την υποβολή προτάσεων διατήρησης του πληθυσμού και την ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας. Το πρόγραμμα ανέλαβε η Eco-Sustain, εταιρεία που έχει ως μέλη της επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η νομοθεσία
«Το δυσάρεστο είναι ότι η πίνα υφίσταται σημαντικές πιέσεις ακόμα και σε αυτές τις δύο τελευταίες περιοχές στις οποίες επιβιώνει», εξηγεί ο Στέλιος Κατσανεβάκης, καθηγητής στο Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. «Στην Καλλονή οι αλιείς χρησιμοποιούν ένα συρόμενο εργαλείο που ονομάζεται “αργαλειός” και προορίζεται για τα χάβαρα, ένα είδος μυδιού. Η νομοθεσία το επιτρέπει σε απόσταση 500 μέτρων από ακτές, παρότι καταστρέφει ό,τι υπάρχει στο πέρασμά του. Δυστυχώς όμως γίνεται παράνομα χρήση του και κοντά στις ακτές. Στον Αμβρακικό χρησιμοποιείται ένα άλλο συρόμενο εργαλείο που ονομάζεται “τρατάκι” και είναι εντελώς παράνομο. Χρησιμοποιείται για την αλιεία γαρίδας, αλλά και αυτό καταστρέφει ό,τι βρίσκεται στον βυθό. Επιπλέον, στον Αμβρακικό οι πίνες βρίσκονται και σε ρηχά νερά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν και από τους λουομένους, που τις αλιεύουν για κατανάλωση».
Οι επιστήμονες δοκιμάζουν τη «μεταφύτευση» πινών από τα ρηχά σε άλλα σημεία, προκειμένου να δημιουργήσουν νέες αποικίες του είδους. «Τοποθετούμε συλλέκτες προνυμφών, μοιάζουν με σακιά που τοποθετούνται στον βυθό και προσφέρουν υπόστρωμα για την εγκατάσταση πινών. Στόχος είναι να μαζέψουμε μικρές πίνες και να τις μεγαλώσουμε σε μεγάλα κλουβιά, μέχρι να τις μεταφυτεύσουμε», εξηγεί ο κ. Κατσανεβάκης.
Τέλος, μέσω δράσεων ενημέρωσης οι επιστήμονες προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν τον τοπικό πληθυσμό στις δύο περιοχές, αλλά και να «απομονώσουν» όσους αλιεύουν παράνομα. «Στις τοπικές κοινωνίες όλοι ξέρουν ποιοι είναι. Γι’ αυτό θέλουμε να δημιουργήσουμε αρνητικό κλίμα εναντίον της παράνομης αλιείας».
Ενα νέο είδος
Αξίζει να σημειωθεί ότι με την εξαφάνιση της pinna nobilis, ένα άλλο είδος πίνας (pinna rubis) έχει αρχίσει να εξαπλώνεται και στις ελληνικές θάλασσες. «Είναι λίγο μικρότερη από την άλλη πίνα. Παλαιά τη συναντούσαμε σπάνια, τώρα τη βλέπουμε αρκετά στην Κρήτη και στο Ιόνιο», λέει ο κ. Κατσανεβάκης.
