Η Κοιλάδα των Αγιασμάτων στη βόρεια Χίο, ανάμεσα σε δύο βουνά, είναι ένα τοπίο ανεπιτήδευτης φυσικής ομορφιάς, άγριο όσο και φιλόξενο. Το όνομά της, που λες και βγαίνει από παραμύθι, η περιοχή το οφείλει στην ιαματική πηγή που αναβλύζει στο βορειότερο σημείο του νησιού. Τα παλιά χρόνια, οι κάτοικοι, εκτιμώντας τις θεραπευτικές ιδιότητες του θερμού ιαματικού νερού (αναβλύζει σε θερμοκρασία 61,7 βαθμούς Κελσίου), το θεωρούσαν θεόσταλτο ή αγίασμα, «βαφτίζοντας» έτσι ολόκληρη την κοιλάδα.
Ομως το υπέδαφος της Χίου, εκτός από αγιάσματα, έχει και κοιτάσματα. Στην περιοχή της Κεράμου εντοπίζεται πλούσιο κοίτασμα μεταλλεύματος αντιμονίτη. Στην αρχαιότητα, το ορυκτό χρησιμοποιόταν για τη βαφή των βλεφάρων και των φρυδιών (με ολέθριες συνέπειες, φυσικά, αφού είναι τοξικό), κατά τον 16ο έως και τον 18ο αιώνα κατασκευάζονταν με αυτό κύπελλα, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται σε κάθε είδους στρατιωτικές εφαρμογές (κατασκευή γυαλιών νυχτερινής όρασης, αισθητήρων υπερύθρων, οπτικών ακριβείας, λέιζερ, εκρηκτικών σκευασμάτων, φωτοβολίδων, εξοπλισμού επικοινωνίας), σε εφαρμογές τεχνολογίας (ημιαγωγούς, πλακέτες κυκλωμάτων, ηλεκτρικούς διακόπτες, φωτισμό φθορισμού, υψηλής ποιότητας διαυγές γυαλί και μπαταρίες ιόντων λιθίου). Επίσης, με αντιμόνιο είναι κατασκευασμένο το παχύ, βαρύ γυαλί που χρησιμοποιείται σε ηλιακούς συλλέκτες, όπως και ανεμογεννήτριες.
Η πιο εκτεταμένη εκμετάλλευση του κοιτάσματος της Χίου έλαβε χώρα από γαλλική εταιρεία από το 1880 έως το 1908, ενώ το μεταλλείο ενεργοποιήθηκε εκ νέου το 1949 για μόλις 4-5 χρόνια. Σήμερα το μόνο που θυμίζει την εξόρυξη είναι τα ερείπια των κτιρίων διοίκησης των μεταλλείων και μερικές ανενεργές και μισοκλεισμένες γαλαρίες (δρ Πέτρος Τζεφέρης, γενικός διευθυντής Ορυκτών Πρώτων Υλών του υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας, energypress.gr). Την εποχή εκείνη θυμίζει και το κενοτάφιο με τα ονόματα των μεταλλωρύχων που είχαν χάσει τη ζωή τους την περίοδο λειτουργίας των μεταλλείων.
Να, όμως, που δεν είχαν όλοι ξεχάσει το αντιμόνιο. Σύμφωνα με πληροφορίες, ήδη από το ’22 είχαν ξεκινήσει διερευνητικές ενέργειες από το υπουργείο και την τότε δημοτική αρχή, ωστόσο η νυν τοπική αρχή ενημερώθηκε επισήμως την περασμένη άνοιξη για την πρόθεση να προκηρυχθεί διεθνής διαγωνισμός για μίσθωση και εκμετάλλευση του μεταλλευτικού χώρου. «Δεν γνώριζα τίποτα, το έμαθα από δημοσιογράφους», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος Ιωάννης Μαλαφής. «Ζήτησα από το υπουργείο να έρθουν στη Χίο και να κάνουν επίσημη ενημέρωση».
Τον Ιούλιο, κλιμάκιο του υπουργείου Περιβάλλοντος έφτασε στο νησί για να συζητήσει με την τοπική κοινωνία τις προοπτικές αξιοποίησης του μεταλλευτικού χώρου. Οπως είπε η υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου, «η πρότασή μας αφορά στον ελληνικό αντιμονίτη της Χίου και πιο συγκεκριμένα στον ήδη θεσμοθετημένο δημόσιο μεταλλευτικό χώρο του νησιού, για τον οποίο προτείνεται διεθνής πλειοδοτικός διαγωνισμός, ώστε να εκμισθωθεί ένα τμήμα του για έρευνα και πιθανή αξιοποίηση του κρίσιμου μετάλλου αντιμονίου». Η υφυπουργός ανέφερε ότι έχουν προηγηθεί τόσο το πόρισμα ειδικής επιτροπής για την αξιολόγηση του οικονομικού και αποθεματικού δυναμικού των Δημόσιων Μεταλλευτικών Χώρων (ΔΜΧ) της χώρας, όσο και όλες οι γνωμοδοτήσεις από τις αρμόδιες αρχές, κεντρικές και περιφερειακές (π.χ. Αρχαιολογία, Περιβάλλον, Δασική υπηρεσία, Επιθεώρηση Μεταλλείων κ.ά.) για τη διασφάλιση της φυσικής ακεραιότητας της περιοχής.
Οι νησιώτες δηλώνουν αιφνιδιασμένοι από τις κινήσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος, που προωθεί ένα μοντέλο το οποίο έρχεται σε κόντρα με το όραμά τους για την περιοχή.
Οπως μπορεί κανείς να φανταστεί το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά έγινε ακόμη μεγαλύτερο όταν στις 25 Σεπτεμβρίου δόθηκε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο του διαγωνισμού: η υπό εκμίσθωση έκταση, από τη Βολισσό και προς τα πάνω, φτάνει τα 9,02 τετραγωνικά χιλιόμετρα και σε αυτήν περιλαμβάνονται όλη η Κοιλάδα των Αγιασμάτων, η ιαματική πηγή και τέσσερα χωριά της βόρειας Χίου (Αγιάσματα, Αφροδίσια, Κέραμος και Χάλανδρα). Δεν είναι μόνο η ανησυχία για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στο φυσικό τοπίο (η ανατολική πλευρά της Κοιλάδας Αγιασμάτων είναι περιοχή Natura, αν και δεν έχει εκπονηθεί ακόμη η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη που καθορίζει ζώνες προστασίας κ.λπ.), είναι ο φόβος ότι το νησί εκτρέπεται από την πορεία την οποία είχαν χαράξει γι’ αυτό οι νησιώτες.
«Είχαμε βάλει στόχο την ανάδειξη της Κοιλάδας των Αγιασμάτων σαν έναν τόπο θερμαλισμού (σ.σ. σύνολο θεραπευτικών πρακτικών με κέντρο τη χρήση των ιαματικών λουτρών) με βάση την ιαματική πηγή», λέει στην «Κ» η Ελένη Κατσαρού, πρόεδρος της ΚοινΣεπ Θέρμαι Αγιασμάτων, που από το 2014 έχει αναλάβει τη διαχείριση και προβολή του υδροθεραπευτηρίου. Οπως λέει η ίδια, ο συνδυασμός των ιαματικών λουτρών, του ανέγγιχτου φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και του δικτύου των παλιών μονοπατιών που έχει σηματοδοτηθεί από την Περιφέρεια, είναι ιδανικός για τους λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού. Ηδη η επισκεψιμότητα έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια.
«Η πρόταση του υπουργείου Περιβάλλοντος ανατρέπει δύο νόμους του ελληνικού κράτους. Πρώτον, αυτόν που πιστοποιεί την πηγή ως ιαματική (ΦΕΚ 2973/Β/ 30.08.2017) –το υδροθεραπευτήριο έχει λάβει ειδικό σήμα λειτουργίας από το υπουργείο Τουρισμού– και δεύτερον, αυτό που βάζει ταυτότητα στον χώρο, ζώνη ΣΧΟΑΑΠ, ότι εκεί αναπτύσσονται μόνο εναλλακτικές μορφές τουρισμού». Παράλληλα βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη του Δήμου Χίου για εκσυγχρονισμό του υδροθεραπευτηρίου, που είναι κτίριο του ’85. «Σύμφωνα με τη μελέτη, που βρίσκεται σε στάδιο ωρίμανσης, θα δημιουργηθούν δύο ομαδικοί λουτήρες και μία εσωτερική πισίνα με ιαματικό νερό, χώροι μασάζ και ευεξίας. Προφανώς όλα αυτά είναι σε πλήρη αντίθεση με το μοντέλο που έρχεται σήμερα μπροστά μας».
Χαρακτηριστικό της αναστάτωσης που επικρατεί στο νησί ότι η μονοθεματική συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου διήρκεσε έως τα ξημερώματα και συνεχίστηκε την επόμενη Δευτέρα, οπότε ψηφίστηκε η πρόταση του δημάρχου Χίου Γιάννη Μαλαφή περί παράτασης της διαβούλευσης για τις εξορύξεις στη βόρεια Χίο. «Το βασικό είναι ότι δεν υπάρχει σωστή θεσμική πληροφόρηση», λέει ο κ. Μαλαφής. «Μια επίσκεψη μέσα στο καλοκαίρι δεν αρκεί για να ενημερωθεί ο κόσμος».
«Απόλυτος αιφνιδιασμός»
Ιδιαίτερα σκεπτικός για τις εξελίξεις δηλώνει στην «Κ» και ο δρ Περιβαλλοντικής Πολιτικής Δημήτρης Τσούχλης, με πολυετή ερευνητική δραστηριότητα σε περιβαλλοντικά θέματα με έμφαση στα Μαστιχοχώρια της νότιας Χίου. «Αφενός ο μεταλλευτικός κώδικας είναι ένα διάταγμα του ’70, που δίνει πλήρη κυριότητα στην ανάδοχο εταιρεία και επιτρέπει μεταξύ άλλων αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, και αφετέρου η περιβαλλοντική νομοθεσία δεν παρέχει ουσιαστικές διασφαλίσεις. Πρόκειται για τον απόλυτο αιφνιδιασμό. Αν δει κανείς πώς γίνεται η εξορυκτική δραστηριότητα, καταλαβαίνει ότι η περιοχή θα αλλάξει χαρακτήρα».
