Η τεχνητή νοημοσύνη έχει εισβάλει με φόρα στην ελληνική εκπαίδευση. Μαθητές και καθηγητές σε γυμνάσια και λύκεια καταφεύγουν στις δημοφιλείς εφαρμογές και εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης (AI) για να απαντήσουν σε ερωτήσεις και να οργανώσουν διαγωνίσματα αλλά και σχολικές εκδηλώσεις, πανεπιστημιακοί επιλέγουν θέματα μέσω AI, φοιτητές κάνουν εργασίες με τη βοήθεια των μηχανών και απαντούν σε θέματα των εξετάσεων. Πολλοί εκπαιδευτικοί τη φοβούνται, άλλοι σπεύδουν να… πιστοποιηθούν. Ενδεικτικό είναι ότι το επιμορφωτικό πρόγραμμα με θέμα τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση του Πανεπιστημίου Πατρών, το πρώτο από δημόσιο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, μέσα σε μόλις τέσσερις ημέρες δέχθηκε πάνω από 5.000 εκδηλώσεις ενδιαφέροντος για συμμετοχή και πλέον έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 20.000 αιτήσεις συμμετοχής.
Ειδικότερα, τον Νοέμβριο του 2022 η Open AΙ κυκλοφόρησε ένα εντυπωσιακό chatbot, το ChatGPT. Πρόκειται για σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που έχει την ικανότητα να παράγει κείμενα που μοιάζουν σαν να είναι γραμμένα από ανθρώπους. Στην αρχή όλοι εστίασαν στις επιπτώσεις του ChatGPT στην εκπαίδευση. Και υπήρξε ξάφνιασμα, ανησυχία, έως και πανικός. Πλέον γνωρίζουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει, λιγότερο ή περισσότερο, όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες, ενώ έχουμε μπει στην περίοδο της εξοικείωσης. Ενδεικτικά, σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα της Focus Bari, ο αριθμός των Ελλήνων που έχουν λογαριασμό ChatGPT συνεχώς αυξάνεται. Από 21% τον Ιούλιο 2023, αυξήθηκε σε 30% τον Φεβρουάριο 2024, ενώ οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι το χρησιμοποιούν σε πλειάδα θεμάτων για την εργασία και τις σπουδές.
Ειδικά στον χώρο της εκπαίδευσης, «καθώς φοιτητές και μαθητές άρχισαν αυθωρεί, δίχως προηγούμενη εκπαίδευση, να χρησιμοποιούν τις ελκυστικές δυνατότητες για την εκπόνηση των εργασιών τους και όχι μόνο, η εκπαιδευτική κοινότητα σε όλες τις βαθμίδες επιδόθηκε σε αγωνιώδεις ζωηρές συζητήσεις για τους κινδύνους που το ChatGPT επιφέρει, τον ρόλο του δασκάλου προς το νέο, “έξυπνο” σχολείο ή ζητήματα λογοκλοπής», λέει η κ. Ζωή Γαβριηλίδου, καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο βιβλίο της «Διδάσκοντας και μαθαίνοντας γλώσσα με το ChatGPT» που κυκλοφόρησε πρόσφατα (εκδόσεις Κριτική).
«Ο δάσκαλος θα είναι πάντα στο επίκεντρο, αλλά το σχολείο του μέλλοντος θα οργανώνεται μέσα από μια οθόνη υπολογιστή», παρατηρεί η Ζωή Γαβριηλίδου, καθηγήτρια στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
«Δεν πρέπει να γαντζωνόμαστε πάνω στην κομβική σημασία του εκπαιδευτικού για τη μετάδοση της γνώσης. Ο δάσκαλος θα είναι πάντα στο επίκεντρο, αλλά το σχολείο του μέλλοντος θα οργανώνεται μέσα από μια οθόνη υπολογιστή. Ηδη το βλέπουμε σε πολλές σχολικές μονάδες της χώρας μας. Για να μπορέσουν οι μαθητές να επιλέγουν τι θα κρατήσουν και τι θα αλλάξουν από όσα τους προτείνει το ChatGPT, πρέπει να έχουν την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. Είναι εκείνος που θα εξασφαλίζει ότι η πληροφορία από το ChatGPT οδηγεί σε μάθηση, θα εκπαιδεύει μεθοδολογικά τους μαθητές ώστε να μπορούν να αξιολογούν κριτικά την πληροφορία», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», η κ. Γαβριηλίδου. Ενδεικτικό της καλής χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι βοηθά στην εξατομικευμένη μάθηση και στη διαφοροποίησή της με βάση τις ανάγκες του παιδιού. Για παράδειγμα, το ChatGPT μπορεί να προσαρμόσει μια ερώτηση ή ένα εκπαιδευτικό κείμενο για ένα μαθητή με δυσλεξία.
«Δεν έχουμε την πολυτέλεια να καθυστερήσουμε. Οι αλλαγές που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη διατρέχουν όλα τα πεδία της εκπαίδευσης. Πρέπει να αναμορφώσουμε τις μεθόδους εκπαίδευσης», παρατηρεί στην «Κ» ο κ. Κωνσταντίνος Καρπούζης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ένας εκ των πρώτων που χρησιμοποίησε το ChatGPT στα μαθήματά του. «Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση οι πλατφόρμες της AI χρησιμοποιούνται για βιβλιογραφική επισκόπηση, για τη σύνταξη εργασιών, και προφανώς ως βοήθεια στους φοιτητές την ώρα των εξ αποστάσεως εξετάσεων», προσθέτει ο κ. Καρπούζης. Βοήθεια ή λογοκλοπή; Το ερώτημα θέτει το κύριο ζήτημα της καταχρηστικής αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση και στην έρευνα. «Σε περιβάλλον διαδικτυακών εξετάσεων η χρήση της AI καθιστά πλήρως αναξιόπιστη τη διαδικασία. Η άτσαλη, ανεπεξέργαστη αντιγραφή των κειμένων του ChatGPT επεκτείνεται ταχύτατα», παρατηρεί στην «Κ» ο κ. Ιωάννης Πήτας, καθηγητής Τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης και Ανάλυσης Πληροφοριών. «Το ChatGPT μπορεί να βαθμολογήσει σε πολύ μικρό χρόνο ένα γραπτό, ενώ βοηθά στην περιγραφική αξιολόγησή του, εάν του δώσεις συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης. Δεν παύει, όμως, να απαιτείται προσοχή. Το βασικό είναι να μάθουν οι φοιτητές να αξιολογούν τα κείμενα που παράγει η τεχνητή νοημοσύνη και να μην τα αντιγράφουν», λέει ο κ. Καρπούζης.
Και βεβαίως, καίρια είναι η προσαρμογή των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών στις αλλαγές που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη –όπως τόνισε η κ. Γαβριηλίδου, τώρα γράφονται σχολικά βιβλία με βάση αναλυτικά προγράμματα που καταρτίστηκαν το 2022, και χωρίς να περιλαμβάνουν την τεχνητή νοημοσύνη– αλλά και η εκπαίδευση των διδασκόντων και στις τρεις βαθμίδες. Πάντως, το μεγάλο ενδιαφέρον για το σχετικό επιμορφωτικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Πατρών, το οποίο μάλιστα οδηγεί και σε πιστοποίηση, δείχνει πως οι εκπαιδευτικοί έχουν κινητοποιηθεί. Επιδιώκουν να μη χάσουν το τρένο των εκπαιδευτικών εξελίξεων, επωφελούμενοι ταυτόχρονα και από τη μοριοδότηση που προσφέρει το πρόγραμμα στο κυνήγι μιας θέσης στη δημόσια εκπαίδευση…
Ενας προσωπικός ψηφιακός βοηθός στην υπηρεσία των μαθητών
Κάθε μαθητής θα έχει το δικό του chatbot για προσωπικό βοηθό για τα μαθήματά του; Χωρίς να γνωρίζουμε πόσο κοντινή χρονικά μπορεί να είναι η υλοποίηση αυτού του σχεδίου, ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης το έχει δρομολογήσει σε συζητήσεις με συνεργάτες του. Ηδη άλλωστε κάτι τέτοιο υλοποιείται σε χώρες προηγμένες τεχνολογικά, όπως η Νότιος Κορέα και η Εσθονία.
Συγκεκριμένα, τα chatbots είναι λογισμικά που εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες, μιμούμενα τον ανθρώπινο γραπτό και προφορικό λόγο. «Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα software που απαντά στις ερωτήσεις μας αυτοματοποιημένα», λένε οι ειδικοί της πληροφορικής.
Ετσι, όπως ανέφερε στην «Κ» ο κ. Πιερρακάκης, η βασική ιδέα είναι ο μαθητής να κάνει ερωτήσεις στο chatbot και εκείνο να του απαντά, και φυσικά το αντίστροφο. Κατόπιν ο μαθητής θα αξιολογεί τις απαντήσεις του chatbot, στο οποίο θα έχει ενσωματωθεί η διδακτέα ύλη των σχολικών μαθημάτων. Με τη χρήση chatbot δίνεται η δυνατότητα να γίνει προσωποποιημένη μάθηση για κάθε μαθητή, με βάση το επίπεδό του και τις ανάγκες του.
Μάλιστα, ο Ελληνας υπουργός Παιδείας συζήτησε το θέμα με τον Γερμανό Αντρέας Σλάιχερ, σύμβουλο για την εκπαίδευση στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, κατά την πρόσφατη διήμερη Σύνοδο Παγκόσμιας Στρατηγικής, στο Παρίσι, έδρα του ΟΟΣΑ. Ο κ. Σλάιχερ αναφέρθηκε στην αξία της προσωποποιημένης μάθησης, η οποία είναι πλέον δυνατή μέσω και της τεχνητής νοημοσύνης.
Ο υπουργός Παιδείας εστίασε και στο πεδίο της επανεκπαίδευσης των πολιτών σε νέες δεξιότητες, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές που θα επιφέρει στην αγορά εργασίας η τεχνητή νοημοσύνη.
Η θέσπιση κανόνων
Η Σύνοδος Παγκόσμιας Στρατηγικής του ΟΟΣΑ είναι η ετήσια κεντρική διοργάνωση του οργανισμού, στην οποία εκπρόσωποι από τα 38 κράτη-μέλη του και η Ευρωπαϊκή Ενωση συζητούν τις παγκόσμιες προκλήσεις και διλήμματα στρατηγικής του ΟΟΣΑ. Θέμα της φετινής συνόδου ήταν το μέλλον της παγκόσμιας διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης και οι εργασίες εστίασαν στις ραγδαίες αλλαγές που οι τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης επιφέρουν στις οικονομίες και κοινωνίες. Οπως εξήγησε στην «Κ» ο πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Παγουλάτος, «η τεχνητή νοημοσύνη είναι τομέας ραγδαία αναπτυσσόμενος, με ευκαιρίες και κινδύνους. Ετσι, όλοι θέλουν να βάλουν κανόνες, και εξαιτίας των κινδύνων που ελλοχεύουν (π.χ. ψεύτικα βίντεο) και ενόψει της πιθανότητας η τεχνητή νοημοσύνη να φθάσει την ανθρώπινη». Μάλιστα, η θέσπιση κανόνων υποκρύπτει και έναν γεωπολιτικό ανταγωνισμό ανάμεσα στις υπερδυνάμεις για το ποια θα εξελιχθεί γρηγορότερα.
Η Ελλάδα είχε, με τον κ. Πιερρακάκη, την προεδρία για δεύτερη συνεχή διοργάνωση (ο νυν υπουργός Παιδείας είχε συμμετάσχει και το 2021 με την ιδιότητα του υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης), με τον Καναδά να συμμετέχει ως συμπροεδρεύουσα χώρα, δεδομένου του σημαντικού ρόλου του στις τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης.
Ο κ. Πιερρακάκης εστίασε, μιλώντας στην «Κ», και στο πεδίο της επανεκπαίδευσης των πολιτών σε νέες δεξιότητες, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές που θα επιφέρει με εκθετικό ρυθμό στην αγορά εργασίας η τεχνητή νοημοσύνη. Οπως παρατήρησε στην «Κ» ο καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής στο ΑΠΘ Ιωάννης Πήτας, «στο ξεκίνημά της είχαμε σκεφθεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει μόνο τις χαμηλότερου επιπέδου πνευματικές εργασίες. Τώρα πλέον νομίζω πως δεν έχει αξία να απαριθμήσουμε τους επαγγελματικούς κλάδους που θα επηρεάσει. Η όποια απαρίθμηση θα είναι ελλιπής».
