Η βιωσιμότητα έχει σημαντικό κόστος, όμως απαιτείται μια ισορροπία για την προστασία της φυσικής ομορφιάς, του πολιτισμού και των ανθρώπων, επισημαίνει ο πρωθυπουργός του Μπουτάν, Τσέρινγκ Τομπγκάι, σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή», όπου εξηγεί πώς η χώρα του αποφάσισε να θέσει όριο στον αριθμό των τουριστών που φιλοξενεί.
Ο πρωθυπουργός του Μπουτάν, που επισκέφθηκε την Ελλάδα και ξεχώρισε με την παρουσία του στο συνέδριο Reimagine Tourism, μιλά για τον δείκτη που χρησιμοποιεί το Μπουτάν για να μετρά την ευτυχία των πολιτών και εκφράζει τον θαυμασμό του για τον ελληνικό πολιτισμό και τον τρόπο που οι Ελληνες τον έχουν διατηρήσει.
– Εχετε δημιουργήσει έναν «Δείκτη Ευτυχίας», ο οποίος υπερβαίνει τα παραδοσιακά οικονομικά κριτήρια όπως το ΑΕΠ. Τι είναι ακριβώς;
– Το Μπουτάν είναι μια μικρή, όχι ιδιαίτερα πλούσια χώρα 750.000 κατοίκων. Μόλις μια γενιά πριν, ζούσαμε σχεδόν σε μεσαιωνική απομόνωση. Όταν ο τέταρτος βασιλιάς μας ξεκίνησε την ανάπτυξη της χώρας, είπε ότι η Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία (GNH) είναι πιο σημαντική από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ). Ενώ ο υπόλοιπος κόσμος επικεντρώνεται σε οικονομικούς δείκτες, το Μπουτάν τοποθετεί την ευτυχία και την ευημερία των πολιτών του στο επίκεντρο της ανάπτυξής του.
– Παρόλα αυτά, χρειάζεστε την ανάπτυξη, σωστά;
– Η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντική, αναμφίβολα. Αλλά πρέπει να είναι βιώσιμη και δίκαιη. Πρέπει να ισορροπεί με την κοινωνική πρόοδο, την περιβαλλοντική προστασία, τη διατήρηση του πολιτισμού και τη χρηστή διακυβέρνηση. Αυτή είναι η ιδέα του GNH. Εχουμε ωφεληθεί από αυτό για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, αν και συνεχίζει να διχάζει εκτός συνόρων. Κάποιοι το θεωρούν λαμπρή ιδέα και αναρωτιούνται γιατί δεν υιοθετείται από περισσότερες χώρες. Άλλοι το θεωρούν αναποτελεσματικό, υποστηρίζοντας ότι, τελικά, η οικονομία και το χρήμα είναι αυτά που οδηγούν στην ευημερία.
– Πώς υπολογίζεται αυτός ο δείκτης;
– Κάθε πέντε χρόνια, διεξάγουμε μια έρευνα για τον υπολογισμό. Αξιολογούμε εννέα τομείς: υγεία, εκπαίδευση, βιοτικό επίπεδο, χρηστή διακυβέρνηση, περιβαλλοντική βιωσιμότητα, αξιοποίηση του χρόνου, ψυχολογική ευημερία, πολιτιστική ζωτικότητα και κοινότητα. Οι τομείς αυτοί χωρίζονται σε 33 δείκτες, που μετρώνται μέσω 150 ερωτήσεων. Πρόκειται για μια εκτενή διαδικασία, που μοιάζει περισσότερο με συνέντευξη η οποία συγκεντρώνει ουσιαστικές πληροφορίες ώστε να διαμορφωθεί ο δείκτης.
– Το αποτέλεσμα είναι θετικό;
– Κάθε φορά, η έρευνα παρουσιάζει μικρή βελτίωση. Η πιο πρόσφατη, που διεξήχθη το 2022, μετά από καθυστέρηση λόγω της πανδημίας COVID-19, έδειξε μικρή αύξηση της ευτυχίας, παρά τις προκλήσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο βασιλιάς μας έλαβε σημαντικά μέτρα για τη διασφάλιση της ευημερίας του λαού. H χώρα μας είχε μόνο 11 θανάτους από COVID, και, αν και η οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης, οι επιχειρήσεις υποστηρίχθηκαν με πάγωμα δανείων και άλλα μέτρα κοινωνικής προστασίας. Παρά τις δύσκολες συνθήκες, ο δείκτης GNH κατέγραψε μικρή άνοδο.
– Πώς διαχειρίζεστε την τουριστική σας βιομηχανία και πόσο βιώσιμη είναι στη χώρα σας;
– Το Μπουτάν έχει ψηλά βουνά, όμορφες πεδιάδες, παγετώνες, υποτροπικές ζούγκλες, πλούσια βιοποικιλότητα, ορυζώνες και έναν μοναδικό πολιτισμό. Με έκταση περίπου 38.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είμαστε σχεδόν το ένα τέταρτο του μεγέθους της Ελλάδας και έχουμε πληθυσμό μόλις 750.000 κατοίκους. Γι’, αυτό, ακολουθούμε μια διαφορετική προσέγγιση στον τουρισμό, η οποία βασίζεται στην πολιτική «υψηλής αξίας, χαμηλού όγκου». Πέρυσι, μπορέσαμε να υποδεχτούμε 170.000 τουρίστες.
– Ωστόσο, με τον περιορισμό του αριθμού τουριστών δεν πλήττεται η οικονομία;
– Για να περιορίσουμε τον αριθμό των τουριστών και να διασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα, επιβάλλουμε ένα τέλος βιώσιμης ανάπτυξης (SDF) 100 δολαρίων ημερησίως, επιπλέον των τελών για τη βίζα. Αυτό είναι το κύριο εργαλείο μας για να διατηρήσουμε τον αριθμό των τουριστών χαμηλό, ενώ παράλληλα εξασφαλίζουμε υψηλή αξία. Οι τουρίστες πρέπει να κάνουν κράτηση εκ των προτέρων για ολόκληρο το ταξίδι τους, συμπεριλαμβανομένων των ξενοδοχείων, των μεταφορών και των ξεναγών. Η είσοδος στο Μπουτάν δεν επιτρέπεται απλώς με την πληρωμή του SDF. Παρά το τέλος, οι τουρίστες είναι πρόθυμοι και ανυπομονούν να μας επισκεφθούν, συμβάλλοντας έτσι σε μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.
– Αρα, στην ουσία αποθαρρύνετε τον κόσμο από το να σας επισκεφθεί.
– Οχι, καθόλου. Καλωσορίζουμε τους επισκέπτες, αλλά φροντίζουμε να περιορίσουμε τον αριθμό τους, ώστε ο τουρισμός να παραμείνει περιβαλλοντικά και πολιτιστικά βιώσιμος. Μπορεί να φαίνεται περιοριστικό, όμως όσοι επιλέγουν να επισκεφθούν το Μπουτάν είναι αποφασισμένοι να κάνουν ένα ταξίδι με ουσία, να συνδεθούν πραγματικά με τη χώρα, να αφήσουν κάτι πίσω, να πάρουν κάτι και να εξελιχθούν.
Πριν από την πανδημία, το SDF ήταν 65 δολάρια και περιλαμβανόταν σε ένα πακέτο 250 δολαρίων την ημέρα, το οποίο κάλυπτε όλα τα έξοδα, όπως ξενοδοχεία, μεταφορές, ξεναγούς και εισιτήρια αξιοθέατων. Πολλοί νόμιζαν ότι το SDF ήταν 250 δολάρια και θεωρούσαν την επίσκεψη στο Μπουτάν απαγορευτικά ακριβή. Στην πραγματικότητα, όμως, τα 250 δολάρια κάλυπταν τα πάντα, καθιστώντας το μια λογική τιμή. Σήμερα, το SDF έχει αυξηθεί στα 100 δολάρια την ημέρα, βοηθώντας μας να διατηρήσουμε την ισορροπία ανάμεσα στον αριθμό των επισκεπτών και τη χωρητικότητα της χώρας.
Η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντική, αναμφίβολα. Αλλά πρέπει να είναι βιώσιμη και δίκαιη. Πρέπει να ισορροπεί με την κοινωνική πρόοδο, την περιβαλλοντική προστασία, τη διατήρηση του πολιτισμού και τη χρηστή διακυβέρνηση.
– Και ποιος θα ήταν ο βέλτιστος αριθμός τουριστών;
– Ο στόχος είναι 300.000 τουρίστες, που θεωρώ ότι είναι ο ανώτατος που μπορεί να υποστηρίξει η χώρα, όσον αφορά τις υποδομές, τον πληθυσμό, τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Φέτος, υποδεχτήκαμε μόνο 170.000 τουρίστες, οπότε πρέπει να προωθήσουμε το Μπουτάν. Εδώ υποδέχεστε 30 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, όμως πρέπει να το διαχειριστείτε με βιώσιμο τρόπο. Για εσάς είναι πιο εύκολο να βρείτε λύσεις, καθώς είστε τόσο επιτυχημένοι.
– Πώς καταλήξατε σε αυτόν τον αριθμό;
– Ο στόχος των 300.000 τουριστών βασίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, σε εκτίμηση. Την πρότεινα, και μετά από σχετικούς υπολογισμούς φάνηκε να είναι λογικός στόχος, ιδίως αν μπορούμε να κατανείμουμε τις αφίξεις ισόρροπα στη διάρκεια του έτους. Αυτή τη στιγμή υποδεχόμαστε περίπου 170.000 τουρίστες ετησίως, οπότε ο στόχος είναι ο διπλασιασμός. Οι τουριστικοί πράκτορες είναι ικανοποιημένοι με αυτήν την προοπτική, και πιστεύω ότι πρόκειται για έναν βιώσιμο αριθμό. Αν το επιτύχουμε και το διαχειριστούμε σωστά, όλοι θα είναι ικανοποιημένοι.
– Είναι κοινωνικά αποδεκτό; Πώς αξιοποιείτε τα έσοδα από το τέλος βιώσιμης ανάπτυξης;
– Ο τουρισμός συνεισφέρει περίπου το 15% στο ΑΕΠ μας. Τα έσοδα από το SDF χρηματοδοτούν την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, που παρέχονται δωρεάν στο Μπουτάν. Το τέλος υποστηρίζει επίσης τις περιβαλλοντικές μας πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, της αποζημίωσης των αγροτών που επηρεάζονται από αυτήν, και της διατήρησης των φυσικών μας πόρων, των καταφυγίων άγριας ζωής και των εθνικών πάρκων. Τα έσοδα μπορεί να μην είναι τεράστια, παίζουν όμως καθοριστικό ρόλο στη στήριξη αυτών των δράσεων.
– Αρκετές μεγάλες ξενοδοχειακές αλυσίδες δραστηριοποιούνται στη χώρα σας. Επειδή το Μπουτάν είναι μια μικρή χώρα, συνεργάζεται η κυβέρνηση με τους ξενοδόχους και άλλες τουριστικές επιχειρήσεις;
– Η συνολική μας τουριστική πολιτική είναι μελετημένη, και εστιάζει στο μοντέλο υψηλής αξίας και χαμηλού όγκου, με το SDF των 100 δολαρίων την ημέρα, το οποίο μπορεί να θεωρείται περιοριστικό. Προτεραιότητά μας είναι ο βιώσιμος και υπεύθυνος τουρισμός. Ωστόσο, όσον αφορά τους τουριστικούς πράκτορες και τους ξενοδόχους, η πολιτική μας είναι πιο ευέλικτη. Τα διεθνή ξενοδοχεία υψηλών προδιαγραφών τηρούν τους κανονισμούς μας για να εδραιώσουν την παρουσία τους στη χώρα. Ήδη έχουμε αρκετά στο Μπουτάν, και πιστεύω ότι υπάρχει περιθώριο για περισσότερα.
– Είστε ανοιχτοί σε περισσότερες ξένες επενδύσεις στον ξενοδοχειακό τομέα; Επιβάλλονται περιορισμοί στην κατασκευή ξενοδοχείων λόγω του αριθμού τουριστών που μπορείτε να φιλοξενήσετε;
– Καλωσορίζουμε τους ξένους επενδυτές που ενδιαφέρονται να δραστηριοποιηθούν στο Μπουτάν, και είμαι πρόθυμος να συνεργαστώ απευθείας μαζί τους. Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να υποστηρίξουμε και να ενδυναμώσουμε τους επιχειρηματίες της χώρας, καθώς αυτοί είναι οι πραγματικοί θεματοφύλακες της γης, του πολιτισμού και του μέλλοντός μας. Πρέπει να τους ενθαρρύνουμε. Γι’ αυτό, η βασική μου προτεραιότητα είναι η ανάπτυξη τοπικών θερέτρων. Όπως το Zhiwa Ling, ένα παραδοσιακό θέρετρο που πληροί διεθνή πρότυπα, καθώς και το Pemako, που ανήκει σε ντόπιους επιχειρηματίες και μπορεί να σταθεί ανταγωνιστικά δίπλα στα κορυφαία διεθνή θέρετρα. Αυτή είναι η κατεύθυνση που θέλουμε να προωθήσουμε. Για να φιλοξενήσουμε 300.000 τουρίστες θα πρέπει να χτίσουμε περισσότερα ξενοδοχεία. Για να υποδεχτούμε τουρίστες υψηλών προδιαγραφών, θα πρέπει να χτίσουμε άλλα τόσα ξενοδοχεία, θέρετρα και κέντρα ευεξίας υψηλών προδιαγραφών. Επομένως, δεν υπάρχουν όρια που να επιβάλλονται σήμερα. Μάλιστα, καλωσορίζω την εμπειρία και τις επενδύσεις από το εξωτερικό.
– Μπορούν οι υπάρχουσες υποδομές της χώρας -από τους δρόμους μέχρι την αποκομιδή των απορριμμάτων- να φιλοξενήσουν τον όγκο των τουριστών;
– Ναι, οι δημόσιες υποδομές μας μπορούν να φιλοξενήσουν 300.000 τουρίστες. Ωστόσο, ήδη επεκτείνουμε και βελτιώνουμε το οδικό δίκτυο και τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Αναβαθμίζουμε επίσης τα περισσότερα από τα μονοπάτια πεζοπορίας.
– Πώς έχει ανταποκριθεί η κοινωνία του Μπουτάν στις τουριστικές πολιτικές σας; Αισθάνεται ο κόσμος ότι ωφελείται από αυτές και ως εκ τούτου τις υποστηρίζει;
– Βλέπω τη δικαιοσύνη και τις ίσες ευκαιρίες από δύο οπτικές γωνίες – των τουριστών και του λαού του Μπουτάν. Από τη σκοπιά των τουριστών, το Μπουτάν είναι ένας μοναδικός προορισμός που πολλοί ονειρεύονται να επισκεφθούν. Για λόγους δικαιοσύνης, όλοι, συμπεριλαμβανομένων των ταξιδιωτών με τα σακίδια, θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να το ανακαλύψουν. Αλλά είναι αυτό βιώσιμο; Δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε εκατομμύρια επισκέπτες χωρίς να βλάψουμε τα χαρακτηριστικά εκείνα που οι ίδιοι αναζητούν στο Μπουτάν. Αν ανοίξουμε τη χώρα σε όλους στο όνομα της δικαιοσύνης, κινδυνεύουμε να χάσουμε ό,τι καθιστά τη χώρα μοναδική. Από τη σκοπιά του λαού του Μπουτάν, υπάρχει πλήρης υποστήριξη στην πολιτική υψηλής αξίας και χαμηλού όγκου που εφαρμόζουμε τα τελευταία πενήντα χρόνια.
– Οι επενδυτές και όσοι ασχολούνται με την τουριστική βιομηχανία θα προτιμούσαν, υποθέτω, περισσότερους τουρίστες.
– Κατανοώ τη θέση των επαγγελματιών του τουρισμού, που θα ήθελαν περισσότερους επισκέπτες και ίσως να διαφωνούν με το SDF. Ωστόσο, αυτή η πολιτική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της προσέγγισης του Μπουτάν από τότε που ο τέταρτος βασιλιάς εισήγαγε το GDH τη δεκαετία του 1970. Οι πρώτοι μας τουρίστες έφθασαν το 1974 -μόλις δώδεκα άτομα, από την Αμερική. Πενήντα χρόνια μετά, η αρχή της «υψηλής αξίας, χαμηλού όγκου» παραμένει αμετάβλητη. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Μπουτάν όχι μόνο αποδέχονται αλλά υποστηρίζουν ενεργά αυτό το μοντέλο. Όταν επισκέπτονται ένα μοναστήρι για να προσευχηθούν ή να ζητήσουν ευλογία και βρίσκουν περισσότερους τουρίστες από ντόπιους, είναι φυσικό να δυσανασχετούν.
– Εχουμε κι εδώ τη δική μας συζήτηση γύρω από το πώς να μεγιστοποιήσουμε τον θετικό αντίκτυπο του τουρισμού στην Ελλάδα, την οικονομία, τους ανθρώπους και τη φύση.
– Οπως η Σαντορίνη. Την έχω δει σε καρτ ποστάλ, βιβλία και ταινίες. Πώς μπορείς να μοιραστείς την ομορφιά της με τον κόσμο, προστατεύοντάς την ταυτόχρονα; Αν πέντε κρουαζιερόπλοια αποβιβάσουν 10.000 ανθρώπους σε αυτό το πανέμορφο αλλά εύθραυστο νησί, πόσο μπορεί να αντέξει μια τέτοια πίεση; Κάτι πρέπει να γίνει. Σκεφτείτε το σπίτι σας ή ένα ξενοδοχείο. Θα καλούσατε περισσότερους επισκέπτες από όσους μπορείτε να φιλοξενήσετε; Θα επέτρεπε ένα ξενοδοχείο ή ένα θέρετρο να διαμένουν επισκέπτες χωρίς έλεγχο; Αντίστοιχα, η Σαντορίνη, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, πρέπει να ρυθμίσει τον τουρισμό, ώστε να εξασφαλίσει ότι θα προσφέρονται οι καλύτερες δυνατές εμπειρίες σε όλους (τουρίστες και ντόπιους), χωρίς ταυτόχρονα να καταστρέφεται το περιβάλλον ή ο πλούσιος πολιτισμός και η κληρονομιά σας.
– Ναι, αλλά πώς επιτυγχάνεται αυτό;
– Αν ήταν στο χέρι μου, θα ξεκινούσα με τα κρουαζιερόπλοια, επιβάλλοντας ένα τέλος βιώσιμης ανάπτυξης σε κάθε επιβάτη. Ερχονται κατά χιλιάδες και μένουν μόνο μια μέρα, για παράδειγμα, στη Σαντορίνη. Αυτό δεν είναι δίκαιο ούτε για τους ντόπιους ούτε για τους άλλους τουρίστες και σίγουρα δεν είναι βιώσιμο. To να αποβιβάζονται 10.000 επισκέπτες σε μία ημέρα και να κατακλύζουν το νησί δεν είναι βιώσιμο. Θα επέβαλα ένα σημαντικό τέλος σε αυτούς τους επισκέπτες. Το ίδιο ισχύει και για την Ακρόπολη. Αν τα κρουαζιερόπλοια φέρνουν 5.000-10.000 ανθρώπους ταυτόχρονα, πώς μπορείς να προστατεύσεις τον χώρο; Πώς μπορούν να απολαύσουν την επίσκεψή τους άλλοι τουρίστες που πραγματικά ωφελούν την οικονομία σας; Ή οι ντόπιοι;
– Υπάρχει και το επιχείρημα ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να δουν και να θαυμάσουν τα μνημεία και να απολαύσουν τη φυσική ομορφιά της χώρας.
– Η δικαιοσύνη επιτάσσει ότι όλοι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να δουν αυτά τα μέρη, αλλά η βιωσιμότητα απαιτεί ισορροπία. Στο Μπουτάν, είχαμε την τύχη να έχουμε φωτισμένους βασιλείς που μας έδειξαν τον δρόμο. Η βιωσιμότητα μπορεί να κοστίζει, αλλά είναι αναγκαία. Εχουμε την ευθύνη να προστατεύσουμε ό,τι έχουμε κληρονομήσει, τόσο για εμάς όσο, κυρίως, για τις επόμενες γενιές. Η βιωσιμότητα προϋποθέτει συνετές επιλογές, ακόμη και αν αυτές απαιτούν βραχυπρόθεσμες θυσίες. Μακροπρόθεσμα, η βιωσιμότητα είναι πάντα επικερδής.
Ευγνώμονες και μαγεμένοι από την Ελλάδα
– Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στην Ελλάδα, μια χώρα που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό;
– Θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς την Ελλάδα και τον ελληνικό λαό για όλα όσα μας έχετε χαρίσει -πολιτισμό, τέχνη, παράδοση, ιστορία, φιλοσοφία και δημοκρατία. Διατηρήσατε αυτούς τους θησαυρούς και γι’ αυτό σας ευχαριστώ. Πριν από λίγες ημέρες, η σύζυγός μου κι εγώ επισκεφθήκαμε τον Ναό του Ποσειδώνα. Η ομορφιά του ήταν καθηλωτική. Και να σκεφτεί κανείς ότι χτίστηκε πριν από 2.500 χρόνια! Ως μηχανικός, θαύμασα την αρχιτεκτονική. Γύρισα και κοίταξα τη σύζυγό μου. Είχε βουρκώσει. Μου εξήγησε ότι ένιωθε συγκίνηση και ευγνωμοσύνη για την αφοσίωση του ελληνικού λαού στη διατήρησή του ναού για 2.500 χρόνια. Στα περισσότερα μέρη, θα είχε καταστραφεί, αλλά εδώ τον διατηρήσατε, για όλο τον κόσμο, για τις επόμενες γενιές. Αυτή είναι η ουσία του βιώσιμου τουρισμού: το δώρο που μας προσφέρατε.
Ανυπομονούσα να επισκεφθώ την Ακρόπολη, την είχα μελετήσει στα μαθήματα ιστορίας και είχα διαβάσει πολλά γι’ αυτήν σε ταξιδιωτικά περιοδικά. Ήμουν ενθουσιασμένος που θα επισκεπτόμουν την ιστορική πόλη, όπως κάθε τουρίστας. Όμως, όταν έφτασα εκεί, ένιωσα σαν να συμμετείχα σε ένα προσκύνημα σε ιερό τόπο. Δεν αντίκρισα ερείπια, βίωσα την ιστορία και αισθάνθηκα εξαιρετικά τυχερός που αποτελούσα μέρος ενός ιερού ταξιδιού μέσα στον χρόνο.
Αργότερα, απολαύσαμε το υπέροχο ελληνικό τοπίο – κολυμπήσαμε, θαυμάσαμε την ανατολή, τη θάλασσα και τον γαλανό ουρανό – και δεν μπορούσα να μην αναρωτηθώ πόσα ζευγάρια έχουν ερωτευτεί ή έχουν κάνει πρόταση γάμου κατά τη διάρκεια των διακοπών τους στην Ελλάδα. Ελάχιστα μέρη στον κόσμο δημιουργούν τέτοια μαγεία. Αλλά σε ποιο σημείο αυτό γίνεται υπερβολικό;
Κεντρική φωτό. Ο πρωθυπουργός του Μπουτάν Τσέρινγκ Τομπγκάι με παραδοσιακή ενδυμασία στην Ακρόπολη. «Ανυπομονούσα να την επισκεφθώ. Οταν έφτασα εκεί, ένιωσα σαν να συμμετείχα σε ένα προσκύνημα σε ιερό τόπο. Αισθάνθηκα εξαιρετικά τυχερός που αποτελούσα μέρος ενός ιερού ταξιδιού μέσα στον χρόνο». [ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]
