Στις 4 Αυγούστου έκλεισε τα 106 του χρόνια. Γιόρτασε τα γενέθλιά του με τραγούδια και γέλια, περιστοιχισμένος από συγγενείς, φίλους και παλιούς φοιτητές του –συνταξιούχους γιατρούς και ομότιμους καθηγητές πια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως και ο ίδιος– στο πιο αγαπημένο μέρος του σπιτιού του: στη γεμάτη φυτά βεράντα του. Εκεί ο Γεώργιος Δαΐκος με περίμενε πριν από λίγες μέρες. «Το ξέρετε ότι από παιδί ονειρευόμουν να γίνω γεωπόνος; Μόνο αυτό ήθελα», μου είπε καθώς μεταφερόμασταν στο ευήλιο σαλόνι, υπέροχα διακοσμημένο, με ζωγραφικούς πίνακες να καλύπτουν σχεδόν όλη την επιφάνεια των τοίχων του – «επιλογές της γυναίκας μου, της Μαρίκας», όπως με ενημέρωσε. Ο άνθρωπος που θεωρείται γενάρχης των Ελλήνων λοιμωξιολόγων, γεωπόνος; Είναι δυνατόν; «Γιατί σας εκπλήσσει; Εδωσα εξετάσεις για να σπουδάσω Γεωπονική και απέτυχα. Τόσο απλά. Ο Θεός το θέλησε να γίνει έτσι· γιατί η μοίρα μας δεν είναι μόνο στα χέρια μας… Πέρασα, όμως, στην Ιατρική. Και πολύ σύντομα την αγάπησα, γιατί συνειδητοποίησα ότι η ικανοποίηση που παίρνει κανείς από την προσφορά στον ασθενή δεν συγκρίνεται με τίποτε άλλο».
Ας πιάσουμε, όμως, το νήμα της μυθιστορηματικής ζωής του από την αρχή. Γεννήθηκε το 1918 στη Ζαχάρω Ηλείας, γενέτειρα του πατέρα του Κωνσταντίνου, σ’ ένα περιβάλλον που εκτιμούσε τη μόρφωση, αφού οι γονείς του ήταν δάσκαλοι. Ομως η μητέρα του Βικτωρία, αμέσως μετά τη γέννηση του αδελφού του αρρώστησε με φυματίωση και η οικογένεια μετακόμισε στο δικό της χωριό, τη Ζούρτσα, τη σημερινή Νέα Φιγαλεία. Εκεί η Βικτωρία ζήτησε από τη μικρή αδελφή της, την Ολγα, να της υποσχεθεί ότι θα αναλάμβανε τη φροντίδα των γιων της όταν η ίδια θα πέθαινε. Πράγματι, μετά τον θάνατό της το 1924, η θεία έγινε δεύτερη μητέρα για τα ορφανά. «Ακόμη και όταν παντρεύτηκε και έγινε η ίδια μητέρα, ποτέ δεν μας ξεχώρισε. Ελεγε: τα μεγάλα μου παιδιά και τα μικρά μου παιδιά. Ετσι ήταν από τότε η οικογένειά μας, τόσο δεμένη…», λέει ο κ. Δαΐκος.
Η αγάπη για τη γη
Στη Ζούρτσα τελείωσε το δημοτικό με άριστα. Σαν βράχος δίπλα στα εγγόνια του στάθηκε και ο παππούς τους, ο Γιώργος. «Για να καταλάβετε τον δυναμισμό της μητέρας μου, πήγε νύφη στη Ζαχάρω και έδωσε στο πρωτότοκο παιδί της το όνομα του πατέρα της, κάτι αδιανόητο για εκείνα τα χρόνια». Ο παππούς του ήταν εκείνος που του μετέδωσε την αγάπη για τη γη. «Ηταν πολύ δραστήριος. Δεν ασχολούνταν μόνο με τις καλλιέργειές του· είχε επίσης μύλο, κεραμιδιό όπου παρασκεύαζε κεραμίδια, στάνες, καθώς και καματιάρικα βόδια, τα οποία νοίκιαζε σε άλλους γεωργούς για να οργώνουν τα χωράφια τους. Απορώ πώς τα προλάβαινε όλα. Κάθε σούρουπο τον βοηθούσαμε με τον αδελφό μου να ποτίσει το περιβόλι μας. Μας είχε φτιάξει από ένα ειδικό σκαλιστήρι, με πολύ μακριά λαβή, για να οδηγούμε το νερό στις ρίζες των φυτών, ανοίγοντας αυλάκια, χωρίς να λερώνουμε τα παπούτσια μας και, κυρίως, χωρίς να πατάμε τα λαχανικά και να τα τραυματίζουμε».
Γυμνάσιο στη Ζούρτσα δεν υπήρχε. Οπότε, για να φοιτήσουν οι γιοι του στο γυμνάσιο, ο Κωνσταντίνος Δαΐκος πήρε μετάθεση στην Κυπαρισσία. Αυτός ήταν ο τελευταίος σταθμός του Γιώργου πριν αρχίσει τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε το 1940. Στη συνέχεια, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρετώντας τη θητεία του στον λόχο του Γενικού Επιτελείου Στρατού, έμαθε ότι υπήρχε ανάγκη γιατρών, οι οποίοι θα υπηρετούσαν σε λουτροπόλεις ανά την Ελλάδα – σε λουτρά έστελναν για θεραπεία εφέδρους τραυματίες πολέμου. «Διευκολύνοντας την υπηρεσία προσφέρθηκα να πάω στα λουτρά του Καϊάφα, όπου δεν πήγαινε κανείς γιατί ήταν πολύ μακριά. Για μένα όμως ήταν ιδανικά, γιατί κάθε μέρα πηγαινοερχόμουν στη Ζαχάρω, όπου βρισκόταν το πατρικό μας σπίτι, με το τρένο».
Στο ιατρείο των ιαματικών λουτρών Καϊάφα ο νεαρός Δαΐκος δέχθηκε ένα αναπάντεχο τηλεφώνημα από τον φίλο του και συστρατιώτη στον λόχο ΓΕΣ Γιώργο Βέρροιο, που ήταν εκπαιδευτικός. «Μου ζήτησε να επιστρέψω επειγόντως στην Αθήνα, γιατί θα φεύγαμε για μετεκπαίδευση στις ΗΠΑ. “Πάει, τρελάθηκες!” του απάντησα. “Πώς θα γίνει αυτό;”. Εκείνος μου εξήγησε ότι είχε έρθει στην Ελλάδα ο επίσκοπος Βοστώνης Αθηναγόρας Καββαδάς, μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, για να πάρει μαζί του στις ΗΠΑ αγόρια που θα γίνονταν ιερείς. Ο Βέρροιος, που τον γνώριζε, του πρότεινε να συμπεριλάβει στην αποστολή και κάποιους επιστήμονες. Κάπως έτσι, έντεκα νοματαίοι μπήκαμε σε ένα φορτηγό πλοίο της εταιρείας American Export Lines, που θα μας μετέφερε δωρεάν. Τα εισιτήρια με τα επιβατηγά πλοία, βλέπετε, ήταν απλησίαστα».
«Εδωσα εξετάσεις για να σπουδάσω Γεωπονική και απέτυχα. Πέρασα, όμως, στην Ιατρική. Και την αγάπησα, γιατί η ικανοποίηση που παίρνει κανείς από την προσφορά στον ασθενή δεν συγκρίνεται».
Το ταξίδι έμελλε να είναι μακρύ και περιπετειώδες. «Ξεκινήσαμε στις 9 Ιανουαρίου του 1947 από τον Πειραιά με προορισμό αρχικά την Αλεξανδρούπολη, όπου φορτώσαμε καπνά. Μετά πήγαμε στον Βόλο, όπου φορτώσαμε ελιές. Στη συνέχεια δέσαμε στα λιμάνια της Χάιφας και της Αλεξάνδρειας. Από εκεί φύγαμε για τη Μασσαλία», θυμάται ο κ. Δαΐκος. «Ομως, ένα βράδυ με έντονη θαλασσοταραχή, το “Middlebury Victory”, όπως λεγόταν το καράβι, προσάραξε σε ύφαλο περίπου δέκα μίλια από τις ακτές της Γαλλίας και άρχισε να μπάζει νερά». Μέλη του πληρώματος και ταξιδιώτες σώθηκαν από τη γαλλική ακτοφυλακή και μεταφέρθηκαν στη Μασσαλία. «Θυμάμαι πόση συγκίνηση ένιωσα βλέποντας την επιγραφή “Marseille, Colonie Grecque” –δηλαδή ελληνική αποικία– στην είσοδο του λιμανιού…». Τελικά, με άλλο φορτηγό, μέσω Λισσαβώνας, έφτασαν στη Βαλτιμόρη. Είχαν περάσει 53 μέρες!
Μετεκπαιδεύτηκε στη Βοστώνη, αρχικά στο Boston City Hospital και στη συνέχεια στο τμήμα Μικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Harvard και στο Hayne’s Memorial Hospital, όπου εξειδικεύθηκε στις λοιμώξεις. Είχε αρχίσει να χτίζει μια λαμπρή καριέρα. Κι όμως, αποφάσισε να γυρίσει στην Ελλάδα, γνωρίζοντας ότι αυτό «στην κυριολεξία θα ήταν μια βουτιά, αφού ήταν δεδομένο ότι αναμένοντας να “ανοίξει” κάποια θέση θα εργαζόμουν για αρκετά μεγάλο διάστημα άμισθος». Γιατί, λοιπόν, το έκανε; «Για προσωπικούς οικογενειακούς λόγους», απαντάει. «Οταν έφυγα προξένησα μεγάλο πόνο στον πατέρα μας, οποίος δεν είχε ξαναφτιάξει τη ζωή του μετά τον θάνατο της μητέρας μας, για να αφοσιωθεί σε εμάς. Δεν άντεχε και δεν άντεχα να μας χωρίζει ένας ωκεανός».
Ο «μαέστρος»
Επιστρέφοντας στην Αθήνα στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο Γεώργιος Δαΐκος εντάχθηκε στη Δ΄ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου «Ο Ευαγγελισμός», δίπλα στον πρωτοπόρο Βασίλειο Μαλάμο, ο οποίος, όταν εξελέγη καθηγητής, δημιούργησε μια επιστημονική ομάδα από νέους γιατρούς στο νεόδμητο «Αλεξάνδρα». Ο Δαΐκος τον ακολούθησε ως πανεπιστημιακός επιμελητής στη θεραπευτική κλινική του. «Ο Μαλάμος δημιούργησε ουσιαστικά μια σχολή που επέζησε του δικού του πρόωρου θανάτου. Ηταν σαν ένας επιδέξιος μαέστρος που –με σκληρή εργασία, συνέπεια, ακεραιότητα και αξιοκρατία– επεδίωκε να έχει ικανούς σολίστ στην ορχήστρα του. Ολοι όσοι συνεργαστήκαμε μαζί του αισθανόμαστε ακόμη μέλη μιας οικογένειας».
Εκτοτε η πορεία του ήταν διαρκώς ανοδική. Το 1968 έγινε καθηγητής Παθολογίας και δημιούργησε στο «Αλεξάνδρα» τον πρώτο πυρήνα για την ανάπτυξη της ελληνικής λοιμωξιολογίας, εστιάζοντας στην αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία, που για τη χώρα μας ήταν άγνωστο πεδίο, με πλήθος δημοσιεύσεων και ανακοινώσεων σε συνέδρια, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στη συνέχεια ανέλαβε την Παθολογική Κλινική στο «Λαϊκό» απ’ όπου αφυπηρέτησε. Στόχος του δεν ήταν μόνο η επιστημονική κατάρτιση των φοιτητών του, αλλά και η ευρύτερη διαπαιδαγώγησή τους· όχι η απλή μετάδοση γνώσεων και ικανοτήτων, αλλά η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Τους δίδασκε «με ταπεινότητα και με συναίσθηση του μέτρου και της ευθύνης, να δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους για τον πάσχοντα συνάνθρωπο», όπως εξηγεί ο ίδιος. Στην Ιστορία έχουν μείνει οι εαρινές εκδρομές της Α΄ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής, που με τη βοήθεια της συζύγου του διοργάνωνε κάθε χρόνο στον αρχαιολογικό χώρο του Αμφιαραείου, στον Ωρωπό – ο Αμφιάραος θεωρείτο «δεύτερος Ασκληπιός». Αλλά και οι πρώτες καμπάνιες κατά του καπνίσματος που υλοποίησε.
Τι είναι πιο σημαντικό για έναν γιατρό; Πού έχει καταλήξει μέσα από την εμπειρία τόσων δεκαετιών; «Να αντιμετωπίζει τον ασθενή ως ψυχοσωματική οντότητα, όχι ως επιστημονική περίπτωση. Να τον βλέπει με αγάπη και ενδιαφέρον, όχι να τον λυπάται. Να στέκεται δίπλα του και να προσπαθεί να του εξασφαλίζει ποιότητα ζωής, μέχρι να φύγει από τον κόσμο ετούτο ήρεμος και, ει δυνατόν, χωρίς πόνο και αγωνία».
H αγαπημένη του εξαδέλφη Μίνα Κέκη, που τον φροντίζει –95 ετών η ίδια, όπως με ενημερώνει– μας φέρνει καφέ. Είναι οικογενειακή τους υπόθεση, λοιπόν, η μακροζωία; «Μάλλον. Αλλά ο Γιώργος από μικρός πρόσεχε τον εαυτό του. Είναι λιτοδίαιτος, ποτέ δεν κάπνισε, δεν ήπιε, δεν ξενύχτησε, κολυμπούσε όλο τον χρόνο, ακόμη και τις πιο βαριές χειμωνιάτικες μέρες· λάτρευε το παγωμένο νερό». «Ο πατέρας μου πέθανε στα 99, μολονότι ήταν μανιώδης καπνιστής, κατακίτρινο από τη νικοτίνη ήταν το μουστάκι του. Ο αδελφός μου στα 102», προσθέτει ο ίδιος. «Αυτό που έχει σημασία, όμως, σε οποιαδήποτε ηλικία, είναι η “έξοδος”. Να γίνει με αξιοπρέπεια…».
Κεντρική φωτό: Ο Γεώργιος Δαΐκος στο ευήλιο σαλόνι του σπιτιού του. Υπήρξε πρωτοπόρος στην ανάπτυξη της ελληνικής λοιμωξιολογίας, εστιάζοντας στην αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία, με πλήθος δημοσιεύσεων και ανακοινώσεων σε συνέδρια, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. [ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]
