Τη θανατηφόρα πτυχή των πλημμυρών που οφείλονται σε ακραίες βροχοπτώσεις αναδεικνύει εν εξελίξει έρευνα της ομάδας meteo.gr του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει η ομάδα των Κώστα Λαγουβάρδου, Κατερίνας Παπαγιαννάκη και Γιώργου Κύρου, τα τελευταία 45 χρόνια (1980 έως σήμερα), η Ελλάδα έχει βιώσει 70 θανατηφόρες πλημμύρες λόγω έντονων βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα 190 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους.
Τα δεδομένα αποκαλύπτουν μια ανησυχητική τάση. Ο αριθμός των θανάτων από πλημμύρες αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Ενδεικτικά, την τελευταία δεκαετία σημειώθηκαν οι μισοί από τους καταγεγραμμένους θανάτους στο σύνολο της περιόδου των 45 ετών.
Είναι χαρακτηριστικό πως στις πλημμύρες σε Μάνδρα και Νέα Πέραμο το 2017, έχασαν τη ζωή τους 24 άνθρωποι, ενώ το «φονικό» χτύπημα του Ντάνιελ το 2023 προκάλεσε την απώλεια 17 ζωών.
Την τελευταία δεκαετία σημειώθηκαν οι μισοί από τους καταγεγραμμένους θανάτους στο σύνολο της περιόδου των 45 ετών.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δημογραφικά στοιχεία, η πλειονότητα όσων έχασαν τη ζωή τους στα πλημμυρικά επεισόδια των τελευταίων 45 ετών ήταν άνδρες (65%), ενώ σε ό,τι αφορά την ηλικία, το 60% ήταν άνω των 45 ετών.
Οι επικίνδυνες φθινοπωρινές βροχοπτώσεις
Οι περισσότερες απώλειες (60%) καταγράφονται τους φθινοπωρινούς μήνες, όταν ο κίνδυνος έντονων και ακραίων βροχοπτώσεων και πλημμυρικών φαινομένων αυξάνεται.
Η ομάδα των ερευνητών σημειώνει πως σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες και έγκυρες επιστημονικές μελέτες, η συχνότητα και η ένταση των βροχοπτώσεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχουν αυξηθεί και είναι πολύ πιθανό να ενισχυθούν περαιτέρω λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Υστερα από μια μακρά περίοδο με πολλή ζέστη, η θάλασσα έχει αποκτήσει πια το φθινόπωρο υψηλή θερμοκρασία. Την ίδια στιγμή, στην ατμόσφαιρα έχουμε τη γένεση βαρομετρικών χαμηλών. Αυτές οι ατμοσφαιρικές διαταραχές βρίσκουν κατάλληλο έδαφος, με τις αέριες μάζες να ευνοούν την εκδήλωση καταιγίδων πάνω από θαλάσσια τμήματα και παράκτιες περιοχές.
Ο Γιώργος Παπαβασιλείου, διδάκτωρ Μετεωρολογίας στην ομάδα meteo.gr, εξηγεί μιλώντας στην «Κ» πως ουσιαστικά το θερμότερο κλίμα ευνοεί την εκδήλωση πιο ακραίων βροχοπτώσεων. Αυτό με τη σειρά του, λόγω της κλιματικής κρίσης και των σταθερά υψηλών θερμοκρασιών, συμβαίνει ολοένα και πιο συχνά.
Ο ίδιος εξηγεί και τον μηχανισμό που οδηγεί στην εκδήλωση αυτών των ακραίων βροχοπτώσεων. «Υστερα από μια μακρά περίοδο με πολλή ζέστη, η θάλασσα έχει αποκτήσει πια το φθινόπωρο υψηλή θερμοκρασία. Την ίδια στιγμή, η κυκλοφορία των αέριων μαζών στην ατμόσφαιρα αλλάζει, με αποτέλεσμα να έχουμε τη γένεση βαρομετρικών χαμηλών. Αυτές οι ατμοσφαιρικές διαταραχές βρίσκουν κατάλληλο έδαφος, με τις αέριες μάζες να ευνοούν την εκδήλωση καταιγίδων πάνω από θαλάσσια τμήματα και παράκτιες περιοχές. Οι πιο θερμές και υγρές αέριες μάζες πάνω από τη Μεσόγειο οδηγούν σε συχνά πολύ έντονες βροχοπτώσεις την περίοδο Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου.
»Οι έντονες βροχοπτώσεις που συχνά διαρκούν για αρκετές ώρες και εμφανίζουν επιμονή στη διάρκεια κάνουν πιο συχνά την εμφάνισή τους σε Νότια Γαλλία, Βόρεια Ιταλία, Ιόνιο Πέλαγος και σε παράκτιες περιοχές. O Ντάνιελ ήταν μια τέτοια περίπτωση. Αντιθέτως, οι βροχοπτώσεις πάνω από τα εδάφη, είναι συνηθισμένες στο τρίμηνο Μαΐου – Ιουλίου».
Οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Μεσόγειος
Σύμφωνα με την ερευνήτρια του Αστεροσκοπείου Κατερίνα Παπαγιαννάκη, μια άλλη πανευρωπαϊκή έρευνα στην οποία συμμετείχε, οδήγησε στη δημοσίευση το 2022, στο επιστημονικό περιοδικό Nature, μιας διεθνούς βάσης δεδομένων για τους νεκρούς από πλημμύρες σε 12 περιοχές της Eυρώπης (Βαλεαρίδες Νήσους, Καταλονία, Κύπρο, Τσεχία, Νότια Γαλλία, Πορτογαλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Ισραήλ, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο) την περίοδο 1980-2020. Η έρευνα δείχνει ότι παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στη διαχείριση του κινδύνου πλημμύρας και τις πολυάριθμες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν κυβερνήσεις και θεσμοί, οι πλημμύρες συνεχίζουν να απειλούν την ανθρώπινη ζωή και υγεία.
Για παράδειγμα, στη γειτονική μας Ιταλία από το 1980 έως το 2020 έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας πλημμυρών 390 άνθρωποι.
Στη Γερμανία οι νεκροί ήταν 135 έως το 2020, όμως οι καταστροφικές πλημμύρες του Ιουλίου του 2021 είχαν σαν αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 184 άνθρωποι σε ένα μόνο επεισόδιο. Πρόκειται μάλιστα για το πιο φονικό επεισόδιο πλημμύρας από το 1980 μέχρι σήμερα σε όλη την Ευρώπη.
Στη Νότια Γαλλία την ίδια περίοδο (1980-2020) σημειώθηκαν 300 θάνατοι λόγω πλημμυρών. «Στη συγκεκριμένη περιοχή οι έντονες βροχοπτώσεις δείχνουν το πιο σκληρό τους πρόσωπο σε όλη τη Μεσόγειο», σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Παπαβασιλείου.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο, η περιοχή Εμίλια Ρομάνια, στο βόρειο τμήμα της Ιταλίας, δέχθηκε περισσότερα από 160 χιλιοστά βροχής, καθώς οι ακραίες συνθήκες που είχαν προηγουμένως πλήξει την κεντρική Γαλλία μεταφέρθηκαν στη συγκεκριμένη περιοχή. Αυτή ήταν η τέταρτη φορά που η περιοχή υπέστη σοβαρές πλημμύρες σε λιγότερο από 18 μήνες. Ενα προηγούμενο περιστατικό τον Μάιο του 2023 άφησε πίσω του 17 νεκρούς και προκάλεσε ζημιές δισεκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με τον κ. Παπαβασιλείου, τις επόμενες ημέρες είναι πολύ πιθανό να διαμορφωθούν ξανά δύσκολες καταστάσεις στην Ιταλία και ενδεχομένως και στην Ισπανία.
Την ίδια στιγμή, αντίθετη εικόνα επικρατεί στα νότια και ανατολικά της Βαλκανικής Χερσονήσου όπου η παρατεταμένη ανομβρία και ξηρασία πλήττουν εκτός από την Ελλάδα (και ειδικά τη Μακεδονία και τη Θράκη) και τη Σερβία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.
Ανεπαρκείς υποδομές, αιφνιδιασμός και (ανδρική) παρορμητική συμπεριφορά
Οσον αφορά στους λόγους που οι πλημμύρες προκαλούν μεγάλες καταστροφές αλλά και θανάτους, η κ. Παπαγιαννάκη τονίζει πως το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό.
Ενας λόγος που οι καταστροφές εντείνονται, είναι όπως εξηγεί η ίδια, τα ξηρά εδάφη που «συναντούν» οι φθινοπωρινές βροχοπτώσεις, τα οποία και παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα απορρόφησης του νερού.
Το στοιχείο του αιφνιδιασμού των πολιτών από ένα φαινόμενο επίσης οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα. «Στη Μάνδρα οι πολίτες αιφνιδιάστηκαν, στον Ντάνιελ από την άλλη, όχι. Στην τελευταία περίπτωση, είχε επικοινωνηθεί ευρέως και αρκετές ημέρες νωρίτερα το φαινόμενο που θα χτυπούσε τη Θεσσαλία».
Ενας λόγος που οι καταστροφές εντείνονται είναι τα ξηρά εδάφη που «συναντούν» οι φθινοπωρινές βροχοπτώσεις, τα οποία και παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα απορρόφησης του νερού.
Νευραλγικό ρόλο παίζει επίσης η γεωμορφολογία αλλά και η δόμηση μιας περιοχής. «Στην περίπτωση της Μάνδρας, η δόμηση πάνω σε μπαζωμένα ρέματα έπαιξε νευραλγικό ρόλο στο αρνητικό αποτέλεσμα», σημειώνει η κ. Παπαγιαννάκη. Και εκτός από την τρωτότητα μιας περιοχής, κεφαλαιώδη ρόλο διαδραματίζει και η ανθρώπινη συμπεριφορά.
Οπως προκύπτει από τη μελέτη των στοιχείων της περιόδου 1980-2024, οι άνδρες λαμβάνουν πιο εύκολα αποφάσεις που αποβαίνουν μοιραίες. Μερικά παραδείγματα είναι το να διασχίζουν πλημμυρισμένους δρόμους ή ρέματα την ώρα που εξελίσσεται ένα ακραίο φαινόμενο ή το να στέκονται στην άκρη ενός φουσκωμένου ρέματος και να παρατηρούν ένα αυτοκίνητο να παρασύρεται. Ενας ακόμη λόγος απώλειας ανθρώπινων ζωών είναι οι ανεπαρκείς υποδομές για την αντιμετώπιση των πλημμυρών αλλά και το ότι οι άνδρες επιστρέφουν στο σπίτι τους για να διασώσουν την περιουσία τους ενώ το πλημμυρικό φαινόμενο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
«Στον Ντάνιελ όπως και στη Μάνδρα η ανεπάρκεια των υποδομών έπαιξε σημαντικό ρόλο στα θλιβερά αποτελέσματα», σημειώνει η κ. Παπαγιαννάκη.
Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η ανεπαρκής ενημέρωση των πολιτών για ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο. Αυτό συνέβη στη Γερμανία τον Ιούλιο του 2021, όπου και χρησιμοποιήθηκαν μη ενημερωμένοι χάρτες επικινδυνότητας για τις περιοχές που «σάρωσαν» οι φονικές βροχοπτώσεις, οι οποίοι προέβλεπαν πολύ μικρότερα ύψη βροχής από αυτά που σημειώθηκαν τελικά.
Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνει η κ. Παπαγιαννάκη, «τo μεγαλύτερο ποσοστό των πλημμυρών στην ευρύτερη Ευρώπη χαρακτηρίζεται από επεισόδια με σχετικά μικρό θυμάτων σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ντάνιελ όπου στην Ελλάδα κόστισε τη ζωή σε 17 ανθρώπους, ενώ όταν το φαινόμενο έφτασε στη Λιβύη, οδήγησε στον θάνατο 6.000 ανθρώπους, λόγω της κατάρρευσης δύο φραγμάτων στην περιοχή. Είναι ένα τρομακτικό νούμερο».
Αυτό που απαιτείται σύμφωνα με την κ. Παπαγιαννάκη είναι, καθώς η κλιματική κρίση εντείνεται, οι χώρες να προσφέρουν ποιοτική ενημέρωση στο κοινό.
«Η μελέτη που δημοσιεύσαμε το 2022 έδειχνε για παράδειγμα πως το 2020, σημειώθηκαν 23% περισσότερες πλημμύρες που οδήγησαν σε θανάτους σε σύγκριση με τον ετήσιο μέσο όρο που υπολογίστηκε για την προηγούμενη περίοδο (2000–2019). Για αυτό, είναι αναγκαία τόσο η ενίσχυση των μέτρων πρόληψης όσο και η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τους κινδύνους που συνδέονται με πλημμύρες» καταλήγει.
Κεντρική φωτογραφία: INTIME NEWS
