Φέτος το καλοκαίρι, το Παναθηναϊκό Στάδιο «ακούστηκε» περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά. Σημαντικές συναυλίες που προσείλκυσαν πολλές χιλιάδες θεατές (από τους δύο βετεράνους τενόρους Ντομίνγκο και Καρέρας μέχρι το μεγάλο αφιέρωμα του «Ολοι μαζί μπορούμε» στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, την επετειακή εμφάνιση της Αννας Βίσση και την εκδήλωση μνήμης για τα θύματα των Τεμπών) αλλά και αθλητικά γεγονότα, όπως το τουρνουά της ΚΑΕ Παναθηναϊκός «Παύλος Γιαννακόπουλος», το Καλλιμάρμαρο μπήκε για τα καλά στον πολιτιστικό και ευρύτερα ψυχαγωγικό χάρτη της Αθήνας. Και όπως φαίνεται, ήταν μόνον η αρχή.
Αν και πάντα φιλοξενούσε εκδηλώσεις όχι πάντα εφάμιλλες της ιστορικής και αρχιτεκτονικής παρακαταθήκης του, το Παναθηναϊκό Στάδιο δεν έπαψε ποτέ στην ουσία του να είναι (εκτός όλως των άλλων) και μια αθλητική εγκατάσταση, όχι από τις πιο σύγχρονες αλλά σίγουρα μία από τις πιο ατμοσφαιρικές και αυτή με τη μεγαλύτερη χωρητικότητα θεατών στη χώρα, μέχρι τα εγκαίνια του Ολυμπιακού Σταδίου το 1982. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό σε συνδυασμό με τη μνημειακότητα, αλλά και τη θέση του στο κέντρο της Αθήνας, το καθιστούσαν περισσότερο από δελεαστικό για τη φιλοξενία μεγάλων θεαμάτων.
Η πορεία του στον 20ό αιώνα
Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, το Στάδιο φιλοξένησε τους Πανελληνίους Αγώνες, γυμναστικές επιδείξεις σχολείων, θεατρικές παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος, λαϊκές γιορτές, τελετές υψηλού συμβολισμού κ.λπ. Μετά τον πόλεμο καθιερώνεται από την Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων ο ετήσιος εορτασμός της Ολυμπιακής Ημέρας, αλλά ήταν την περίοδο της χούντας που το Παναθηναϊκό Στάδιο γίνεται πραγματικό εργαλείο «πολιτιστικής» προπαγάνδας, με κάθε είδους «γιορτές» να εκπέμπουν το απαράμιλλο αισθητικό αποτύπωμα των πραξικοπηματιών με τσάμικα και επίμονη σκύλευση κάθε έννοιας ελληνικής παράδοσης.
Με τη Μεταπολίτευση, ο χώρος βρίσκει την ησυχία του· η ταύτιση με το απριλιανό καθεστώς δεν το κάνει θελκτικό για φιλοξενία μεγάλων εκδηλώσεων, κάτι που θα επιχειρήσει να αλλάξει η Μελίνα Μερκούρη παίρνοντας την απόφαση να φιλοξενηθεί εκεί το 1985 ένα μεγάλο ροκ φεστιβάλ στο πλαίσιο της Αθήνας – Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που συνεπαίρνει τη νεολαία της εποχής αλλά στιγματίζεται από επεισόδια. Υστερα από εκείνη την επεισοδιακή διακοπή του ροκ φεστιβάλ «Rock in Athens», το 1985, εδραιώθηκε μια πιο «σεμνότυφη» προσέγγιση: περισσότερο μνημείο και λιγότερο «γήπεδο».
Αυτό φαίνεται να αλλάζει τα τελευταία χρόνια με τη σφραγίδα του προέδρου της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής (ΕΟΕ) Σπύρου Καπράλου, ο οποίος φέτος συμπληρώνει 15 χρόνια στο τιμόνι της ΕΟΕ, που έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη συντήρηση και τη διαχείριση του Καλλιμάρμαρου. «Αν δείτε τα στοιχεία δεν υπάρχει κάποια εντυπωσιακή αύξηση από χρόνο σε χρόνο στον αριθμό των παραχωρήσεων του Σταδίου». Οντως, πριν από την πανδημία, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της επιτροπής, είχαμε κατά μέσον όρο 1 έως 2 παραχωρήσεις τον χρόνο και φέτος ανεβήκαμε στις 9 (5 συναυλίες, 2 αθλητικές και 2 ευρύτερα «πολιτιστικές») από τρεις πέρυσι (2023). «Στόχος μας είναι να αξιοποιηθεί ακόμη περισσότερο ως χώρος φιλοξενίας τόσο πολιτιστικών όσο και αθλητικών γεγονότων. Μιλάμε για έναν τόπο απαράμιλλης ομορφιάς, με πολύ καλή ακουστική και εύκολη πρόσβαση με τη δημόσια συγκοινωνία λόγω της εγγύτητας με τον σταθμό του μετρό στον Ευαγγελισμό». Είναι αυτονόητο ότι όλες οι παραχωρήσεις περνούν από το μικροσκόπιο του αρμόδιου οργάνου του υπουργείου Πολιτισμού, που εξετάζει όλα τα αιτήματα βάσει του αρχαιολογικού νόμου με βασικό κριτήριο τον κίνδυνο ή όχι άμεσης ή έμμεσης βλάβης στο μνημείο.
Η αλήθεια είναι ότι μέχρι το 2009, οπότε ανέλαβε τα ηνία της ΕΟΕ ο κ. Καπράλος, το Παναθηναϊκό Στάδιο αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μουσείο του εαυτού του. Στην πραγματικότητα, δεν συνέβαινε ούτε αυτό· έκπληκτοι οι τουρίστες που κατέφθαναν στο σημείο ανακάλυπταν ότι δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε ένα από τα πλέον εντυπωσιακά αξιοθέατα της σύγχρονης Αθήνας. Αυτό άλλαξε το 2010: καθιερώθηκε είσοδος (σήμερα το εισιτήριο κοστίζει 10 ευρώ), λειτούργησαν πωλητήριο και καφέ και μέχρι την αρχή της εβδομάδας (21 Οκτωβρίου) το είχαν επισκεφθεί 2.578.811 επισκέπτες (από αυτούς οι 363.106 το επισκέφθηκαν από την αρχή της χρονιάς). «Μέχρι τότε επικρατούσε μια φοβική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία αν ανοίγαμε το Στάδιο στον κόσμο, θα ήταν εκτεθειμένο σε βανδαλισμούς. Αλλά με τα έσοδα από τα εισιτήρια, το πωλητήριο και το καφέ κατορθώσαμε να υποστηρίξουμε και την ασφάλεια του χώρου, αλλά και τη συντήρησή του. Ακόμη και η πρόσφατη εγκατάσταση νέου φωτισμού, αλλά και η επιστροφή των ολυμπιακών κύκλων πάνω από τη σφενδόνη του Σταδίου, είναι αποτέλεσμα αυτής της εξωστρέφειας». Για να συμπληρώσει ο κ. Καπράλος κάτι ακόμη, όχι ευρύτερα γνωστό: «Με τα έσοδα από την παραχώρηση του Καλλιμάρμαρου χρηματοδοτείται και η προετοιμασία των Ελλήνων πρωταθλητών για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που είναι ευθύνη της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής». Σημειωτέον ότι οι δημόσιες τουαλέτες του Σταδίου, προσβάσιμες με αντίτιμο ενός ευρώ, είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς ανάμεσα στους τουρίστες των πούλμαν και των κρουαζιερόπλοιων γιατί, πρώτον, έχουν πολύ καλή φήμη για το επίπεδο της καθαριότητάς τους και, δεύτερον, δημόσιες τουαλέτες στο κέντρο της Αθήνας είναι δυσεύρετο είδος. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούν μια επιπλέον πηγή εσόδων για την ΕΟΕ.
Οχληση και μέτρα
Αυτή η νέα περίοδος εξωστρέφειας του Σταδίου, όμως, εκτός από έσοδα φέρνει και γκρίνια από τους περιοίκους στον αστικό ιστό που περιβάλλει το Καλλιμάρμαρο, κυρίως σε Παγκράτι και Μετς. Τα παράπονα αφορούν ιδίως την παράταση των μουσικών εκδηλώσεων μετά τις 12 το βράδυ και την κυκλοφοριακή συμφόρηση από μέτρα της αστυνομίας για την ασφαλή προσέλευση και αποχώρηση μεγάλου αριθμού θεατών, στα επίπεδα των 30.000 και των 40.000. Σε περίπτωση sold out επιλέγεται και η διακοπή κυκλοφορίας μπροστά από το Στάδιο, στη λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου, έναν από τους πιο κομβικούς άξονες του κέντρου της Αθήνας. «Δεν μπορούμε να αφήσουμε αναξιοποίητο έναν τόσο εμβληματικό χώρο επειδή ενοχλείται ένας μικρός, σχετικά, αριθμός κατοίκων. Ωστόσο, τους σεβόμαστε και έχουμε εισηγηθεί στις νέες συμβάσεις που θα υπογραφούν για παραχωρήσεις του επόμενου έτους να αναγράφεται υποχρεωτική ολοκλήρωση των εκδηλώσεων μέχρι τα μεσάνυχτα το αργότερο. Ως προς τη διακοπή της κυκλοφορίας, όταν κι εφόσον γίνεται, αυτό είναι θέμα αποκλειστικής ευθύνης της Ελληνικής Αστυνομίας». Οσο για το επόμενο καλοκαίρι, ο κύριος Καπράλος μάς διαβεβαιώνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει εξίσου υψηλή ζήτηση για μουσικά γεγονότα και όχι μόνον. Και θυμίζει ότι σε περίπτωση φιλανθρωπικών πρωτοβουλιών, αυτές φιλοξενούνται με μειωμένο τιμολόγιο. «Η μόνη εξαίρεση που κάναμε στην πολιτική μας αυτή ήταν η συναυλία που διοργανώθηκε στη μνήμη των θυμάτων των Τεμπών, όπου ο χώρος παραχωρήθηκε αφιλοκερδώς για ευνόητους λόγους».
Η παρ’ ολίγον κατεδάφιση του Σταδίου
Στις 13 Μαΐου του 1959, η αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός», στην πλατεία Καρύτση, φιλοξενεί μια ιδιαίτερα δυναμική διαμαρτυρία κατά της τερατώδους ιδέας το Παναθηναϊκό Στάδιο να μετατραπεί σε σύγχρονο στάδιο ολυμπιακών προδιαγραφών. Η εκδήλωση πραγματοποιείται με πρωτοβουλία του αρχιτέκτονα Παύλου Μυλωνά, με την ιδιότητα, τότε, του τεχνικού συμβούλου της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Μυλωνάς παρακολουθεί από κοντά τις διεργασίες της εποχής, εισηγείται την κατεδάφιση των κορινθιακών προπυλαίων το 1952 (είχαν κτιστεί ενόψει της Μεσολυμπιάδας του 1906) και γίνεται αυτόπτης μάρτυρας ενός ανήκουστου σχεδίου: να εγκαταλειφθεί η αρχική ιδέα (από το 1949) ανέγερσης του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας στην περιοχή της Καλογρέζας ως «πολυδάπανου» και «εκτός κέντρου», όπως σημειώνει στο βιβλίο της για το Παναθηναϊκό Στάδιο (Αθήνα, 2003) η αρχαιολόγος Αριστέα Παπανικολάου-Κρίστενσεν.
Το προτεινόμενο σχέδιο παρουσίαζε τη διευρυμένη μορφή του Σταδίου εις βάρος των δύο λόφων που το περιβάλλουν, έτσι ώστε ο στίβος να λάβει τις απαιτούμενες ολυμπιακές διαστάσεις… Ο Μυλωνάς συνειδητοποιεί τις καταστροφικές συνέπειες και για το ίδιο το Καλλιμάρμαρο αλλά και για το φυσικό του περιβάλλον και ερμηνεύοντας την απάθεια ακόμη και ανάμεσα σε υψηλά ιστάμενα πρόσωπα ως εγκληματική αδιαφορία, κινητοποιεί διακεκριμένους επιστήμονες και πνευματικούς ανθρώπους της εποχής έτσι ώστε το θέμα να γίνει μεγάλο θέμα στον Τύπο και, τελικά, να αποσυρθεί κακήν κακώς.
Οι αριθμοί
2.578.811 επισκέπτες το διάστημα 2010-2024.
293.070 επισκέψεις μαθητών από 5.376 σχολεία το διάστημα 2010-2024.
9 παραχωρήσεις για εκδηλώσεις το 2024.
194.900 εισιτήρια κόπηκαν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της φετινής σεζόν.
*Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την παρουσίαση του γαλλικού οίκου Dior στο Καλλιμάρμαρο τον Ιούνιο του 2021. Για να επιτευχθεί αυτή η εκδήλωση, χρειάστηκαν διαπραγματεύσεις του οίκου μόδας με την ελληνική κυβέρνηση και το υπ. Πολιτισμού. [EPA/THEODORE MANOLOPOULOS]
