Η γενιά της κρίσης. Είναι εκείνοι που αποφάσισαν μαζικά να φύγουν από την Ελλάδα την περασμένη δεκαετία, στερώντας από τη χώρα μια σημαντική φουρνιά ανθρώπινου δυναμικού, πιο καταρτισμένη και πιο μορφωμένη από την προηγούμενη, που όμως η Ελλάδα δεν μπορούσε να ανταποκριθεί ούτε στην πιο βασική προσδοκία τους: μια αξιοπρεπή δουλειά. Η σημερινή κυβέρνηση από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, το 2019, είχε θέσει στόχο την αντιστροφή του brain drain με το brain gain. Χαρακτηριστικά το 2021, στα μισά δηλαδή της πρώτης θητείας του, ο κ. Μητσοτάκης δήλωνε πως πλέον «η διαδικασία του brain drain έχει αντιστραφεί, αφενός καθώς πολλές επιχειρήσεις δημιουργούν ποιοτικές θέσεις εργασίας και αφετέρου διότι η σταθερά θετική πορεία της χώρας δίνει επιπλέον κίνητρο επιστροφής στην πατρίδα».
Σημαντικό εργαλείο
Η «Κ» παρουσιάζει σήμερα αποκλειστικά την πρώτη μεγάλη έρευνα που έχει γίνει και αφορά αυτούς που έχουν πάρει την απόφαση να επιστρέψουν από το εξωτερικό, που σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η Εurostat τον περασμένο Μάρτιο ανέρχονται σε 350.000. Η έρευνα διεξήχθη το προηγούμενο δεκαπενθήμερο από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και ηλεκτρονικού περιεχομένου, το οποίο υπάγεται στον υφυπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κωνσταντίνο Κυρανάκη, ο οποίος πριν εκλεγεί βουλευτής είχε ασχοληθεί με το θέμα ως βασικό μέλος της επιτροπής του brain gain που είχε κάνει εκδήλωση ήδη από το 2016 με θέμα «Θα γύριζα εάν…». H μέτρηση, οκτώ χρόνια μετά, απαντάει στο γιατί γύρισαν και τι θέλουν ακόμη να αλλάξει, προσθέτοντας ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια της κυβέρνησης, ώστε να συνεχίσει την προσπάθεια αντιστροφής της μεγάλης διαρροής της περασμένης δεκαετίας.
Στη συντριπτική πλειονότητά τους οι Ελληνες που έφυγαν στο εξωτερικό δηλώνουν ότι το έκαναν για οικονομικούς λόγους, ενώ γύρισαν για συναισθηματικούς, καθώς ήθελαν να είναι κοντά στην οικογένεια και στους φίλους.
Δημογραφικά
Η πρώτη ενότητα αφορά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των παλιννοστούντων. Το 72% των ερωτηθέντων είναι άνδρες και το 28% γυναίκες, ενώ το 34% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 35-44 και το 37% στην ομάδα 45-54. Ενδιαφέρον έχει η γεωγραφική κατανομή, καθώς το 46% διαμένει στην Αθήνα και το 54% στην υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο, το 79% έχει πτυχίο πανεπιστημίου ή και μεταπτυχιακό και μόλις το 21% είναι απόφοιτοι Λυκείου, κάτι που δείχνει την ποιότητα των ανθρώπων που εγκατέλειψαν τη χώρα την περασμένη δεκαετία.
Η μεγάλη φυγή
Οι περισσότεροι Ελληνες πολίτες έφυγαν από τη χώρα το 2012, δηλαδή πάνω στην έξαρση των μνημονίων και το 2015 με την αναταραχή της κυβέρνησης Τσίπρα. Μόλις το 9% ζούσε πριν από το 2010 στο εξωτερικό, αλλά παρέμεινε εκεί λόγω της κρίσης στην Ελλάδα, ενώ σταδιακά έχουμε: το 14% έφυγε το 2010, άλλο 14% το 2011 και το 2012 έφυγε το 15%. Ακολουθεί μια μικρή πτώση με 9% το 2013 και 7% το 2014, για να έχουμε νέα μεγάλη φυγή το 2015 με 11%. Σταδιακά το ποσοστό έπεσε στο 5% το 2017. Ενδιαφέρον έχει και η ηλικιακή κατανομή, καθώς βλέπουμε πως το 2012, αλλά και το 2015, το 2016 και το 2017 η πλειονότητα που μεταναστεύει είναι στις ηλικίες 18-34 με ποσοστό 16%, 14%, 11% και 13%, που αναδεικνύει τη διαρροή νέων ηλικιών. Οσον αφορά τις χώρες που επέλεξαν οι Ελληνες να μεταναστεύσουν, πρώτη είναι η Γερμανία με 25%, που σημαίνει πως η χώρα που επέβαλε πολλούς από τους σκληρούς μνημονιακούς όρους ήταν η πρώτη που επωφελήθηκε από την κρίση στην Ελλάδα. Δεύτερη η Μεγάλη Βρετανία με 16% και ακολουθεί η Ολλανδία με 8% και οι αραβικές χώρες, το Βέλγιο και οι ΗΠΑ με 7%. Οσον αφορά τις βασικές αιτίες μετεγκατάστασης στο εξωτερικό, το 89% λέει πως οι λόγοι ήταν οικονομικοί, ανεξαρτήτως φύλου, μορφωτικού επιπέδου και ηλικίας και επαγγελματικούς και μόλις το 10% επικαλείται οικογενειακούς λόγους.
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις εργασίας στις οποίες εργάστηκαν τελευταία στο εξωτερικό όσοι επέστρεψαν. Τη μερίδα του λέοντος έχει ο ιδιωτικός τομέας με 60% και μοιράζεται ως εξής: 21% ιδιωτικός υπάλληλος γραφείου, 19% διευθυντικό στέλεχος ιδιωτικού τομέα, 20% τεχνίτης ή εργάτης ιδιωτικού τομέα. Το αντίστοιχο ποσοστό Δημοσίου είναι μόλις 11% και επιμερίζεται ως εξής: 4% διευθυντικό στέλεχος δημοσίου τομέα, 5% δημόσιος υπάλληλος και 2% τεχνίτης ή εργάτης στο Δημόσιο, ενώ ένα 13% δηλώνει ελεύθερος επαγγελματίας και 3% ιδιοκτήτης επιχείρησης. Το 76% δηλαδή δεν εργάστηκε στο Δημόσιο. Οι μηνιαίες αποδοχές όσων εργάζονταν στο εξωτερικό (Πίνακας 3) είναι ένδειξη της ψαλίδας που υπάρχει ακόμη μεταξύ των μισθών σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Αντιστρέφεται η ροή
Ποιο είναι το έτος που οι περισσότεροι αποφάσισαν να γυρίσουν στην Ελλάδα και γιατί; Ετος – πρωταθλητής στις επιστροφές είναι το 2020 με 14%, ενώ ακολουθεί το 2022 με 12% και το 2021 και το 2019 με 11%. Το 2023 το ποσοστό έπεσε στο 10% και έως τώρα το 2024 έχει πέσει στο 5%. Δηλαδή το 63% έχει γυρίσει επί κυβέρνησης Ν.Δ. Οι λόγοι όμως δεν σχετίζονται πάντα με την… πολιτική. Το 82% απαντάει πως ο βασικότερος λόγος επιστροφής είναι η ανάγκη να βρίσκονται κοντά στην οικογένεια και τους φίλους, ενώ ο δεύτερος λόγος είναι το κλίμα και το φυσικό περιβάλλον της χώρας σε ποσοστό 63% (Πίνακας 1). Οπως γίνεται αντιληπτό, η επιστροφή έχει να κάνει κυρίως με προσωπικούς και συναισθηματικούς λόγους και η κυβέρνηση πρέπει να δουλέψει παραπάνω στην εγγενή θέληση επιστροφής των Ελλήνων στην πατρίδα τους. Αρνητικές για την κυβέρνηση είναι και οι απαντήσεις εάν έπαιξαν ρόλο τα φορολογικά κίνητρα επαναπατρισμού, με το 84% να απαντάει «όχι» και μόλις το 14% θετικά. Συνεπώς υπάρχει περιθώριο για καλύτερη ενημέρωση των υπαρχουσών δυνατοτήτων.
Ορος στις εταιρείες
Πόσο εύκολα τα βγάζουν πέρα στην Ελλάδα αυτοί που επέστρεψαν; Το 40% απαντάει πως το κάνει πολύ ή σχετικά εύκολα, αλλά το 60% απαντάει σχετικά ή πολύ δύσκολα, που δείχνει πως η Ελλάδα δεν είναι ακόμη η χώρα που μπορεί να προσφέρει ποιότητα ζωής ανάλογη με αυτή του εξωτερικού. Οσον αφορά τις θέσεις εργασίας που κατέλαβαν στην Ελλάδα, η πλειονότητα είναι στον ιδιωτικό τομέα, όπως ήταν και στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικά, το 50% απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα και το 21% είναι ελεύθεροι επαγγελματίες. Μόλις το 11% είναι στον δημόσιο τομέα (Πίνακας 5). Οσον αφορά τους τομείς που απασχολούνται όσοι επιστρέφουν, τη μερίδα του λέοντος έχουν ο κατασκευαστικός κλάδος με 11% και ακολουθεί η εκπαίδευση και οι νέες τεχνολογίες και η πληροφορική με 10%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νέων τεχνολογιών που απορροφούν Ελληνες του εξωτερικού είναι η πρωτοβουλία που είχε λάβει ο υφυπουργός Κωνσταντίνος Κυρανάκης με τους 13 ελληνικούς μικροδορυφόρους, θέτοντας όρο στις εταιρείες την πρόσληψη Ελλήνων της γενιάς του brain drain. Οι μισθοί που λαμβάνουν παρότι είναι καλοί για την ελληνική πραγματικότητα, δεν φτάνουν εκείνους του εξωτερικού, με το 51% να παίρνει έως 1.500 ευρώ και το 44% από 1.501 και πάνω τον μήνα και τον μέσο μισθό να κυμαίνεται στα 1.800 ευρώ (Πίνακας 4). Σημαντικό είναι πάντως πως περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες (51%) απάντησαν πως είναι είτε «σίγουρα» είτε «μάλλον» αισιόδοξοι για το μέλλον, ενώ το 55% ανέφερε ότι η Ελλάδα είναι τόπος για να ζει κανείς.
Αδύναμοι κρίκοι, θεσμοί και υποδομές
Η τελευταία ενότητα της έρευνας είναι αποκαλυπτική για το πώς βιώνουν την επιστροφή στην Ελλάδα. Οι πολίτες που επέστρεψαν αξιολογούν με θετικό ισοζύγιο μόνο την ποιότητα ζωής με 56% και σε όλα τα υπόλοιπα υπερτερούν οι αρνητικές γνώμες. Η πολιτική σταθερότητα έχει 43% θετικές γνώμες έναντι 55% αρνητικές, το οικονομικό κλίμα 35% έναντι 64%, το επενδυτικό κλίμα 32% έναντι 65% και οι συνθήκες εργασίας 31% έναντι 68%. Συνολικά ωστόσο το 55% λέει πως η Ελλάδα είναι ένας καλός τόπος για να ζεις και οι μισοί, περίπου το 49%, θα παρότρυναν φίλο ή συγγενή τους να έρθει. Τέλος, στην ερώτηση τι θα βοηθούσε στον επαναπατρισμό περισσοτέρων Ελλήνων, οι απαντήσεις συμπίπτουν με τα «αδύναμα σημεία» της χώρας, όπως τα έχει ομολογήσει και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, με το 79% να θέλει «καλύτερη λειτουργία των θεσμών» και να ακολουθούν οι υποδομές του κράτους με 78% (Πίνακας 2). Συμπερασματικά, όπως σημειώνει στην «Κ» ο υφυπουργός κ. Κυρανάκης, «η έρευνα αποδεικνύει την πολύ σημαντική προσπάθεια που έχει κάνει η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη τα τελευταία χρόνια, αλλά και το πόση δουλειά έχουμε να κάνουμε ακόμη ώστε να πείσουμε περισσότερους νέους μας πως η Ελλάδα είναι πλέον μια διαφορετική χώρα από αυτή που τους ανάγκασε να φύγουν». Μεγάλα «αγκάθια» σε αυτή την προσπάθεια είναι το καλύτερο φορολογικό σύστημα και οι μεγαλύτεροι μισθοί, κάτι που όπως επισημαίνει ο υφυπουργός «μπορεί να συμπαρασύρει όλη την αγορά εργασίας, δίνοντας κίνητρο για περισσότερες επιστροφές, αλλά και βελτίωση της ποιότητας ζωής της νέας γενιάς που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της», καταλήγοντας πως σε αυτή την προσπάθεια ο τομέας των νέων τεχνολογιών «μπορεί να ηγηθεί στην προσπάθεια του brain gain», η οποία «θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση και θα αποδώσει ακόμη περισσότερους καρπούς».
