Μέσα στα στενά της Κάτω Κηφισιάς, κοντά στην εθνική οδό, βρίσκεται ένα εντυπωσιακό μυστικό. Ενας πύργος των αρχών του προηγούμενου αιώνα, που αναπαλαιώθηκε πριν από λίγα χρόνια και θα στεγάσει την Αρχαιολογική Συλλογή Κηφισιάς. Πέρα όμως από την αρχιτεκτονική του αξία, αυτό που κάνει το κτίριο ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι η ιστορία του: ανήκε στον υπουργό και «δεξί χέρι» του Βενιζέλου Θαλή Κουτούπη, που καθιέρωσε για πρώτη φορά το 8ωρο εργασίας στην Ελλάδα. Και στον οποίο απευθύνθηκε από πολιτικό του αντίπαλο η γνωστή πλέον έκφραση «κουτούπωμα».
Χτίστηκε το 1910
Σύμφωνα με το αρχείο τού (τότε) ΥΠΕΧΩΔΕ, που το ανακήρυξε διατηρητέο το 1992, ο πύργος χτίστηκε περίπου στα 1910. Ιδιοκτήτης του, ο Θαλής Κουτούπης, ένα ιδιαίτερα σημαντικό πολιτικό πρόσωπο της εποχής. Ο Κουτούπης ήταν συνιδρυτής της «Ομάδας των Εννέα» (κοινωνιολόγων), μαζί με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (μετέπειτα πρωθυπουργό), που προετοίμασε το έδαφος για την «επανάσταση του 1909». Το 1909 πρωτοστάτησε, ως μέλος της διοικούσας επιτροπής του Στρατιωτικού Συνδέσμου, στο Κίνημα στο Γουδί, το 1911 εξελέγη βουλευτής Λακωνίας και το 1913 εξέδωσε την ημερήσια εφημερίδα «Νέα Ελλάς», μαζί με τους Αλ. Παπαναστασίου, Π. Αραβαντινό και Γ. Σταμάτη. Το 1915 ο Θαλής Κουτούπης πρωτοστάτησε στην έξοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων και στο «Κίνημα της Θεσσαλονίκης», υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το 1916 έγινε υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας στην προσωρινή κυβέρνηση Βενιζέλου και καθιέρωσε για πρώτη φορά το 8ωρο εργασίας. Το 1923 επανεξελέγη βουλευτής Λακωνίας, με τη Δημοκρατική Ενωση του Αλ. Παπαναστασίου. Το 1932 έγινε καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στην Πάντειο Σχολή, ενώ παράλληλα είχε πλούσιο συγγραφικό έργο.
«Ο Θαλής Κουτούπης, φανατικός ορειβάτης, σκοτώθηκε το 1935 σε ηλικία 65 ετών κατά τη διάρκεια νυχτερινής αναρρίχησης στον Ελικώνα», λέει ο εγγονός του, σύμβουλος επικοινωνίας Θαλής Κουτούπης. «Η ιδιοκτησία της περιουσίας του πέρασε στη σύζυγό του Ελένη και στα τέσσερα παιδιά του, Σταύρο, Μιλτιάδη, Πελοπίδα και Αλεξάνδρα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο πύργος επιτάχθηκε από τους Γερμανούς για τη στέγαση αξιωματικών, ενώ στην οικογένειά μου επιτράπηκε να μείνει στο ισόγειο. Εγώ ήμουν τότε μωρό, γεννήθηκα μισή ώρα πριν πει ο Μεταξάς το Οχι».
Ως ξενοδοχείο
Τη δεκαετία του ’50, η οικογένεια Κουτούπη ενοικίασε το κτίριο για να λειτουργήσει ως ξενοδοχείο. «Δόθηκε σε ένα ζεύγος που λειτουργούσε τότε ένα πολύ επιτυχημένο ζαχαροπλαστείο στην Κηφισιά. Αυτοί το μετέτρεψαν σε ξενοδοχείο για τα παράνομα ζευγάρια και λειτούργησε έτσι ώς τις αρχές του ’60. Κατόπιν το σπίτι έμεινε κενό και με τα χρόνια ερειπώθηκε. Κάποια στιγμή, η οικογένειά μας αποφάσισε να δωρίσει το κτίριο στον Δήμο Κηφισιάς, καθώς ήταν αδύνατον πλέον να το συντηρήσουμε». Το κτίριο αναπαλαιώθηκε με πόρους του Γ΄ ΚΠΣ. «Δεν είμαι όμως απόλυτα ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα, νομίζω ότι έχουν παραφθαρεί το ύφος και η αισθητική του. Χαίρομαι όμως που σώθηκε. Μετά την αποκατάστασή του, έστειλα δύο γράμματα στον δήμαρχο προτείνοντας να αφιερωθεί μια γωνιά στον πρώτο ιδιοκτήτη του πύργου, με μια φωτογραφία και κάποια στοιχεία από τη ζωή του. Δυστυχώς δεν πήρα ποτέ απάντηση».
Πρόσφατα ο Δήμος Κηφισιάς υπέγραψε συμφωνία για την παραχώρηση -για ορισμένο χρονικό διάστημα- του κτιρίου (που επικράτησε να αποκαλείται «βίλα Κουτούπη») στο υπουργείο Πολιτισμού για να φιλοξενήσει την Αρχαιολογική Συλλογή Κηφισιάς. Οπως αναφέρει στην «Κ» η κ. Αθηνά Χατζηδημητρίου, προϊσταμένη του Τμήματος Μουσείων της Β΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η συλλογή περιλαμβάνει ευρήματα από την Κηφισιά και τις γύρω περιοχές, καλύπτοντας μια περίοδο από τη γεωμετρική εποχή έως τους ρωμαϊκούς χρόνους (οπότε και άκμασε η περιοχή, καθώς εκεί έζησε και έδρασε ο Ηρώδης ο Αττικός).
Ανάμεσα στα εκθέματα της συλλογής είναι τα πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα από το γεωμετρικό νεκροταφείο της Κηφισιάς.
Το… κουτούπωμα
Η ιστορία του κτιρίου δεν θα ήταν πλήρης αν δεν αναφερόταν και μια πολύ χαριτωμένη λεπτομέρεια. Η έκφραση «κουτούπωμα» προέρχεται όντως από τον (παππού) Κουτούπη. «Προέκυψε σε μια χαριτωμένη στιχομυθία στη Βουλή… και όχι από τη χρήση του σπιτιού ως ξενοδοχείου», εξηγεί ο εγγονός του.
Κτίριο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1992
Η οικία Κουτούπη (και όχι… Κουγούπη, όπως γράφει η πινακίδα που βρίσκεται στην πρόσοψή του) βρίσκεται στη συμβολή των οδών Κίμωνος και Κέδρου στην Κάτω Κηφισιά. Λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής του αξίας, το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1992. Σύμφωνα με πληροφορίες, από την αιτιολογική έκθεση του ΥΠΕΧΩΔΕ και την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Κηφισιάς, πρόκειται για προαστιακή έπαυλη φρουριακής μορφής και ορθογωνικής κάτοψης, με κυκλικό πυργίσκο. Τα ανοίγματα είναι τοξωτά με διακόσμηση από κεραμικά στοιχεία στα πρέκια, ενώ τα μπαλκόνια στον όροφο είναι ημικυκλικά. Η είσοδός του είναι στεγασμένη και περιβάλλεται από καμάρες. Στην οροφή έχει δώμα αντί για σκεπή, η πρόσβαση στο οποίο γίνεται από τον φρουριακού χαρακτήρα πυργίσκο, ένα ιδιαίτερο κηφισιώτικο γνώρισμα.
Το κτίριο είχε υποστεί μεγάλες ζημιές από την πολυετή του εγκατάλειψη, αλλά και τον σεισμό του 1999. Πριν από λίγα χρόνια δωρήθηκε από την οικογένεια Κουτούπη στον Δήμο Κηφισιάς και ανακαινίστηκε με χρηματοδότηση 2,2 εκατ. ευρώ από το Γ΄ ΚΠΣ (μέσω της Περιφέρειας Αττικής, με προϊσταμένη αρχή τον Δήμο Κηφισιάς). Το κτίριο εγκαινιάστηκε το 2010 και αρχικά προοριζόταν για πολιτιστικό κέντρο. Τελικά επικράτησε η πρόταση να στεγάσει την Αρχαιολογική Συλλογή Κηφισιάς, που βρίσκεται σήμερα σε κτίριο ιδιοκτησίας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στη συμβολή των οδών Γεωργαντά και Κασσαβέτη. Η Αρχαιολογική Συλλογή δεν θα στεγάζεται μόνο στην οικία Κουτούπη αλλά και σε γειτονικά κτίρια, που ανακατασκευάστηκαν από τον Δήμο Κηφισιάς για τον σκοπό αυτό. Η ημερομηνία λειτουργίας της συλλογής στους νέους χώρους δεν μπορεί ακόμα να καθοριστεί, καθώς η μετατροπή των χώρων σε μουσειακούς βρίσκεται σε εξέλιξη.
