«Ραντεβού στο Σύνταγμα». Πόσα τέτοια ραντεβού, άλλοτε με την ιστορία, άλλοτε με τα πάθη του, έχει δώσει ο ελληνικός λαός στην κεντρικότερη πλατεία της πρωτεύουσας από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα; Η πλατεία Συντάγματος έχει, κατά μία μεταφυσική έννοια, βίο παράλληλο με τη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας. Εκεί, μπροστά από τα πάλαι ποτέ ανάκτορα και τη σημερινή Βουλή, ο αθηναϊκός λαός έχει «ξεδιπλώσει» όλη την γκάμα του μεσογειακού του ταμπεραμέντου και της ομολογουμένως ιδιαίτερης ψυχοσύνθεσής του. Η ιστορία της πλατείας Συντάγματος περιλαμβάνει στις σελίδες της ιστορικά αιτήματα για πολιτικές αλλαγές, ενθουσιώδεις συγκεντρώσεις που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους, ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον, εθνικές εξάρσεις, αλλά και οργή και αγανάκτηση. Αν συνθέσει κανείς τα κομμάτια του παζλ, θα έλεγε πως η πλατεία Συντάγματος γνωρίζει από πρώτο χέρι τον τρόπο με τον οποίο οι Ελληνες, ως «τέκνα της στιγμής», εκφράζουν τα συναισθήματά τους, είτε αυτά τους οδηγούν σε νίκες είτε σε πανωλεθρίες. Το Σύνταγμα έχει να μας πει μία ιστορία για όλα.
H «γενέθλια πράξη»
Αναμφισβήτητα ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα έλαβε χώρα την 3η Σεπτεμβρίου 1843, όταν ξέσπασε η επονομαζόμενη «επανάσταση». Η πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων για αποπληρωμή του δανείου των 60.000.000 φράγκων έφερε επιπλέον λιτότητα και διόγκωσε τη δυσαρέσκεια του λαού για το Παλάτι, που, σε συνδυασμό με τη στελέχωση της δημόσιας διοίκησης από Βαυαρούς, την έκανε εκρηκτική. Τα γεγονότα που ακολούθησαν, ραγδαία. Το κίνημα που εκδηλώθηκε υπό τον Καλλέργη είχε στο πλευρό του μεγάλο μέρος του αθηναϊκού λαού που διαδήλωνε για νέο Σύνταγμα. Η νίκη επιτεύχθηκε. Ο Οθωνας συνθηκολόγησε, υπέγραψε νέο Σύνταγμα και η «επανάσταση» αποτέλεσε την αιτία να «βαφτιστεί» η κεντρική πλατεία των Αθηνών ως «Συντάγματος» προς υπόμνηση της ιστορικής μετάβασης από την απόλυτη μοναρχία στη συνταγματική μοναρχία.
(Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. Διακρίνεται έφιππος ο Δημήτριος Καλλέργης – Συλλογή Λ. Ευταξία, Αθήνα)
Στρατιωτικός Σύνδεσμος
Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄ βγαίνει στον εξώστη των ανακτόρων για να μιλήσει στο συγκεντρωμένο πλήθος. Βρισκόμαστε εν έτει 1909 με το συλλαλητήριο, που είχε ξεκινήσει από το Πεδίον του Αρεως και κατέληξε στην πλατεία Συντάγματος, να έχει οργανωθεί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο. Η διαμαρτυρία «έστρωσε», ουσιαστικά, τον δρόμο στον «επαναστάτη του Θερίσου» Ελ. Βενιζέλο.
Ελ. Βενιζέλος: «Είπα! Αναθεωρητική!»
Το ημερολόγιο έδειχνε 5/9/1910. Το συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία Συντάγματος απαιτεί από τον επικεφαλής του νεοσύστατου κόμματος των Φιλελεύθερων Συντακτική Εθνοσυνέλευση. Ηταν η στιγμή που ο Βενιζέλος, αντιμέτωπος με την Ιστορία, πήγε κόντρα στο πλήθος. Η ιαχή «Συντακτική» ανεκόπη απότομα. «Είπα! Αναθεωρητική!», ανταπάντησε ο Ελ. Βενιζέλος. «Η Ελλάς είχε κυβέρνηση. Δεν τον ανεκήρυξεν η φωνή αλλά η σιωπή του λαού», θα σχολίαζε ο Γ. Βεντήρης.
(Ο Ελ. Βενιζέλος)
1944, κόντρα στην πλατεία
Η ομιλία Βενιζέλου δεν ήταν η μόνη φορά που ο ομιλητής πήγε «κόντρα στην πλατεία». Στις 12 Οκτωβρίου 1944 η πλατεία Συντάγματος πανηγυρίζει το τέλος της γερμανικής κατοχής, με πλήθος Ελλήνων να εκδηλώνει την ανείπωτη χαρά του. Στις 18 του μήνα η άφιξη του Γ. Παπανδρέου συνοδεύτηκε από την ιστορική ομιλία του στην πλατεία Συντάγματος από το τότε μπαλκόνι του υπουργείου Συγκοινωνίας (σ.σ.: σημερινό πολυκατάστημα Public). Ο Θεμ. Τσάτσος περιέγραψε τη συγκέντρωση σαν «εορτήν κομμουνιστών εν Μόσχα», λόγω των κόκκινων σημαιών του ΕΑΜ. Ο Γ. Παπανδρέου ισορροπώντας στην κόψη του ξυραφιού μίλησε τόσο για «λαοκρατία» όσο και για «Εθνική Ενωση που σώζει», καταφέροντας οριακά να επιβληθεί στο πλήθος.
«Αλλαγή»
Ηταν 18 Οκτωβρίου 1981. Ακριβώς 37 χρόνια μετά την ιστορική ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου, ο γιος του Ανδρέας θα «άλλαζε σελίδα» όπως έλεγε το «πασοκικό» σύνθημα της εποχής. Τρεις ημέρες πριν, στις 15 Οκτωβρίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα «βουλιάξει» από κόσμο την πλατεία Συντάγματος, στην πρώτη προεκλογική ομιλία που έχει σκηνοθετική κάλυψη. «Η Αλλαγή» ήταν έτοιμη.
(H προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στις 15 Οκτωβρίου 1981)
Η μάχη ταυτοτήτων
Στο μεταίχμιο της χιλιετίας το Σύνταγμα γίνεται πεδίο εκδήλωσης μιας μεγάλης μάχης μεταξύ κυβέρνησης – Εκκλησίας. Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος σηκώνει κυριολεκτικά το Λάβαρο της Επανάστασης, που είχε καταφθάσει από την Αγ. Λαύρα μπροστά σε λαοθάλασσα για να εναντιωθεί στη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Η πλατεία δεν κέρδισε. Το θέμα έκλεισε τελικά αθόρυβα, με το «κύκνειο άσμα» να γράφεται το 2007, όταν ο υφ. Εσωτερικών Π. Χηνοφώτης υπενθύμισε τις αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και του ΣτΕ δηλώνοντας πως «οι αποφάσεις αυτές δεν επιτρέπουν μία αλλαγή πορείας».
Το «όχι» έγινε «ναι»
Μετά τις ογκώδεις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων», το Σύνταγμα ζει την τελευταία του «μεγάλη στιγμή» στις 3 Ιουλίου του 2015. Ο πρωθυπουργός Αλ. Τσίπρας μιλώντας σε ένα πολυπληθές κοινό, που διαδηλώνει υπέρ του «όχι» στο επικείμενο δημοψήφισμα, κάνει λόγο για γιορτή της δημοκρατίας απέναντι «στους εκβιασμούς των Ευρωπαίων». Η τεράστια συγκέντρωση δεν ήταν αρκετή. Η νίκη του «όχι» στο δημοψήφισμα έγινε άμεσα «ναι», με την Ελλάδα να υπογράφει ένα τρίτο πρόγραμμα και να συνεχίζει την αργή και δύσβατη προσπάθειά της για έξοδο από την κρίση. Ο Βολταίρος είχε πει πως «τα πάθη για τον άνθρωπο είναι ό,τι ο άνεμος για τα ιστιοφόρα. Παρόλο που μπορεί να τον καταστρέψουν, δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς αυτά». Είτε από αυτή την οπτική είτε με την αρχαία ελληνική –εκ του πάσχω–, το πάθος κατέκλυζε πάντα την πλατεία Συντάγματος.
