Πλησιάζοντας τον ΧΥΤΑ Φυλής, το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνεσαι είναι η μυρωδιά. Οσο πιο κοντά βρίσκεσαι τόσο η μυρωδιά αυτή μπαίνει μέσα σου, ερεθίζει τη μύτη, «ποτίζει» το δέρμα. Οταν πια φθάσεις στο σημείο όπου τα απορριμματοφόρα ξεφορτώνουν, εκεί η λογική τελειώνει. Το μόνο που θες είναι να φύγεις, απελπισμένος.
Η Αττική των 4 εκατ. κατοίκων και των 66 δήμων εξακολουθεί να εξαρτάται από την ταφή απορριμμάτων και μάλιστα σε έναν μόνο χώρο. Το πόσο επικίνδυνο είναι αυτό φάνηκε το προηγούμενο δεκαπενθήμερο, όταν ένα ρήγμα στους λόφους των σκουπιδιών οδήγησε αρχικά στο κλείσιμο και στη συνέχεια στην υπολειτουργία των εγκαταστάσεων, με τα σκουπίδια να πλημμυρίζουν σε χρόνο μηδέν τους δρόμους της πρωτεύουσας. Αυτό που συνειδητοποιεί κάποιος επισκεπτόμενος το νέο «κύτταρο» (χώρο απόθεσης σκουπιδιών) που λειτουργεί εδώ και λίγες ημέρες είναι πόσο λίγος χρόνος απομένει.
Η υπόθεση του μοναδικού ΧΥΤΑ της Αττικής αποδεικνύει περίτρανα ότι ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Ο χώρος (που βρίσκεται στα σύνορα Ανω Λιοσίων και Φυλής) ξεκίνησε ως μία από τις πολλές χωματερές της πρωτεύουσας, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, με τους δήμους να ξεφορτώνουν χύδην κάθε είδους σκουπίδι ή απόβλητο σε ένα παλιό λατομείο. Με τη δημιουργία του ενιαίου συνδέσμου των δήμων, η κατάσταση βελτιώθηκε υποτυπωδώς, καθώς ξεκίνησε το θάψιμο των σκουπιδιών με χώμα. Από το 1991, με το οριστικό κλείσιμο της χωματερής του Σχιστού, η χωματερή των Λιοσίων έμεινε μόνη (με την εξαίρεση μερικών μικρών διάσπαρτων χωματερών) να εξυπηρετεί σχεδόν το σύνολο της Αττικής. Ο πρώτος ΧΥΤΑ (ΧΥΤΑ Ι Ανω Λιοσίων) δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και το 2000 ακολούθησε ο δεύτερος (ΧΥΤΑ ΙΙ Ανω Λιοσίων) σε συνέχειά του. Κατόπιν αποφασίστηκε η επέκταση στον Δήμο Φυλής το 2003 (α΄ φάση ΧΥΤΑ Φυλής) και το 2006 (β΄ φάση ΧΥΤΑ Φυλής).
Το 2012, προκρίθηκε η ανάθεση σε ιδιώτη της διαχείρισης των απορριμμάτων με τέσσερις μονάδες επεξεργασίας, όμως το 2014 η σημερινή ηγεσία της Περιφέρειας Αττικής ακύρωσε τον σχεδιασμό ως αδιαφανή και ασύμβατο με τις ευρωπαϊκές αρχές της διαχείρισης των απορριμμάτων. Πέρυσι, στον χώρο (108 στρέμματα) που επρόκειτο να γίνει μία από τις μονάδες που ακυρώθηκαν, αποφασίστηκε να επεκταθεί η β΄ φάση του ΧΥΤΑ (συνολικά 358 στρέμματα) και τα έργα βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη: στην «είσοδο» του κυττάρου –που θυμίζει χαράδρα ανάμεσα σε δύο βουνά σκουπιδιών– τα απορριμματοφόρα ξεφορτώνουν, ενώ στο βάθος του ίδιου χώρου οι μπουλντόζες σκάβουν το βουνό για να δημιουργήσουν κι άλλο χώρο. Με άλλα λόγια, η κατασκευή του νέου κομματιού γίνεται παράλληλα με την απόθεση σκουπιδιών, στον ίδιο χώρο.
«Η χωρητικότητα του νέου κυττάρου είναι 3.550.000 m3 και, ανάλογα με τις ποσότητες που θα στέλνουν οι δήμοι, εκτιμάται ότι θα διαρκέσει 1-1,5 έτος ακόμα», εξηγεί στην «Κ» η Αφροδίτη Μπιζά, αντιπρόεδρος του ΕΔΣΝΑ. Υπάρχει, όμως, διάδοχη λύση; Μετά την ακύρωση του διαγωνισμού ΣΔΙΤ το 2014, η περιφέρεια ασχολήθηκε με την αναθεώρηση του περιφερειακού σχεδιασμού, που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2016. Ο σχεδιασμός προέβλεψε τρεις ΧΥΤΥ (έναν στο Γραμματικό για τη Βορειοανατολική Αττική, που έχει ήδη κατασκευαστεί με πόρους του προηγούμενου ΕΣΠΑ, έναν στη Νότια και έναν στη Δυτική Αττική που δεν έχουν ούτε καν χωροθετηθεί), μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ) στο Γραμματικό, στο Σχιστό και στο Λεκανοπέδιο, την αναβάθμιση του εργοστασίου διαλογής απορριμμάτων (ΕΜΑΚ) στη Φυλή και άλλα μικρότερα έργα. Κανένα από τα έργα αυτά δεν έχει ακόμα δημοπρατηθεί. Η περιφέρεια εκπόνησε μια μελέτη για την αναζήτηση χώρου για ΧΥΤΥ σε παλιά λατομεία, οι αντιδράσεις όμως ανέστειλαν τη λήψη αποφάσεων. «Ξεκινήσαμε να κάνουμε προκαταρκτικές μελέτες για μία σειρά μονάδων, όπως το Γραμματικό και το Σχιστό, αλλά και την αναβάθμιση του ΕΜΑΚ, αφού διαβουλευθήκαμε με τους δήμους. Προσπαθήσαμε να προχωρήσουμε στη βάση της συναίνεσης, κάτι που δεν εκτιμήθηκε όσο θα έπρεπε από τους δήμους», λέει η κ. Μπιζά. «Θα προσπαθήσουμε πριν από τις αυτοδιοικητικές εκλογές (σ.σ. στα μέσα του 2019) να έχουμε φθάσει στη δημοπράτηση των έργων και στη χωροθέτηση των ΧΥΤΥ που προβλέπει ο ΠΕΣΔΑ (Περιφερειακός Σχεδιασμός Απορριμμάτων). Επίσης, θα βοηθήσουμε να γίνει μία μονάδα επεξεργασίας βιοαποβλήτων που προωθούν τέσσερις δήμοι στην Ανατολική Αττική».
Απάθεια
Παράλληλα με την αδυναμία ή την απροθυμία της περιφέρειας να προωθήσει έγκαιρα τα έργα που προβλέπει ο νέος σχεδιασμός, οι περισσότεροι δήμοι δείχνουν να παρακολουθούν απαθείς της εξελίξεις. «Οι δήμοι ζητούν να διαχειριστούν μόνοι τους τα απορρίμματα, αλλά δεν θέλουν καμία εγκατάσταση. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί», λέει η κ. Μπιζά. «Για παράδειγμα, ελάχιστοι είναι όσοι έχουν ξεκινήσει, έστω πιλοτικά, τη χωριστή συλλογή των οργανικών αποβλήτων, που είναι το 40% του συνόλου των σκουπιδιών. Η διαλογή στην πηγή, η βελτίωση της ανακύκλωσης είναι στην αρμοδιότητα των δήμων».
Πίσω στη Φυλή, στη «χαράδρα» όπου τα απορριμματοφόρα ξεφορτώνουν χύμα σκουπίδια μέσα σε ένα σμήνος γλάρων, τίποτα δεν δείχνει να έχει αλλάξει. Σε ένα έτος από σήμερα, όταν κανένα νέο έργο δεν θα έχει ακόμα υλοποιηθεί, η συζήτηση για μία «γ΄ φάση» (δηλαδή μια νέα επέκταση) του ΧΥΤΑ που σήμερα αποκλείεται κατηγορηματικά ίσως να επιβληθεί ως σανίδα σωτηρίας. Πάντα «προσωρινά».
