«Στην ευθεία, η Βουλγαρία απέχει από εδώ λιγότερο από 500 μέτρα». Ο Παναγιώτης Σαββίδης σηκώνει το δάχτυλό του προσπαθώντας να με κάνει να φανταστώ μια νοητή γραμμή, που φτάνει μέχρι τη γειτονική χώρα. Η συνοριακή περιοχή στην οποία βρισκόμαστε, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Πετρίτσι Σερρών, κρύβει κάτω από την οργιώδη βλάστηση τα σημάδια της μακράς και πλούσιας στρατιωτικής της Ιστορίας. Φυλάκια, αντιαρματικές γραμμές, πολυβολεία είναι σπαρμένα γύρω μας. Με δυσκολία μπορεί κανείς να σκεφτεί τι γινόταν στα ήσυχα αυτά στενά, όπου τώρα φτάνει μόνο η βοή των αυτοκινήτων από την Εγνατία οδό και ο ήχος του ποταμού Στρυμώνα που τη διαπερνάει.
Ακριβώς αυτό θέλει να αντιστρέψει ο Παναγιώτης Σαββίδης, δημοσιογράφος και ιδρυτής της κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης «Αγκιστρο δράση», ο οποίος τα τελευταία χρόνια αναδεικνύει τμήματα του στρατιωτικού παρελθόντος της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου μέσα από θεματικές περιηγήσεις στα οχυρά της Γραμμής Μεταξά, αλλά και σε νεότερα αμυντικά έργα από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Η «Κ» τον ακολούθησε σε μια τέτοια βιωματική ξενάγηση στα βουνά των Σερρών.
Με πρότυπο το Βερντέν
Το ραντεβού δόθηκε σε ένα ξέφωτο. Πηγαίναμε μπροστά μέσα σε ένα σκονισμένο τζιπ και από πίσω το ολιγομελές γκρουπ, κυρίως οικογένειες με παιδιά, ακολουθούσε με τα αυτοκίνητα του. «Το 2016 πήγα στο Βερντέν στη Γαλλία, το οποίο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πεδία μάχης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί είδα πως από την Ιστορία ζει μια ολόκληρη τοπική κοινωνία. Μια πόλη περίπου 30.000 κατοίκων ζει από τον στρατιωτικό τουρισμό», μου διηγήθηκε στη διαδρομή.
Ο τουρισμός των πεδίων μαχών αποτελεί μια από τις πιο δημοφιλείς κατηγορίες του «σκοτεινού τουρισμού» και τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύσσεται συστηματικά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, που δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες ακόμη και να διανυκτερεύουν σε οχυρά για να βιώσουν, έστω και λίγο, τη συνθήκη μιας άλλης εποχής. Γεννημένος και μεγαλωμένος στις Σέρρες, ο κ. Σαββίδης συνειδητοποίησε γρήγορα πως μια τέτοια τάση ταιριάζει απόλυτα με το προφίλ της περιοχής του και θα μπορούσε μάλιστα να τη βοηθήσει σημαντικά, δίνοντας ώθηση σε ξενοδοχεία και εστιατόρια. Ξεκίνησε από το 2017 με φίλους, συντοπίτες και συνεργάτες να ιχνηλατεί τα πιο ενδιαφέροντα μονοπάτια στο βουνό που οδηγούν σε οχυρά και να καθαρίζει κάποιες στοές.
«Μόνο στο βόρειο κομμάτι της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών υπάρχουν πέντε από τα 21 οχυρά της Γραμμής Μεταξά, που αποτελεί το μεγαλύτερο ελληνικό κατασκευαστικό έργο του 20ού αιώνα», υπογράμμισε. Οι ξεναγήσεις που οργανώνει η ομάδα του καλύπτουν βεβαίως μια μεγαλύτερη περίοδο, που ξεκινάει από τον Μεσοπόλεμο και φτάνει μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90.
Πρώτη στάση: ένα εγκαταλελειμμένο φυλάκιο. «Οταν μας έφερνε ο πατέρας μου με τα αδέλφια μου για ψάρεμα, στο φυλάκιο αυτό γινόταν έλεγχος και αφήναμε ταυτότητα. Είχε πολύ στρατό τότε γιατί η Βουλγαρία (σ.σ. υπό κομμουνιστικό καθεστώς) θεωρούνταν ο κίνδυνος από τον Βορρά. Μιλάω περίπου για το 1975». Στρίβει σε έναν χωματόδρομο και αρχίζουμε να ανεβαίνουμε το βουνό. Δεξιά κι αριστερά σταματάει για να μας δείξει καταπακτές όπου ο στρατός φύλαγε πυρομαχικά και ήταν έτοιμος να τα ανατινάξει από μακριά σε περίπτωση που εχθρικά στρατεύματα προσπαθούσαν να πλησιάσουν. Οι επισκέπτες ενθουσιάζονται με την πληροφορία.
Λίγα μέτρα παρακάτω ξεκινάει η πεζοπορία. Τελικός προορισμός μια στοά του οχυρού «Παλιουριώνες», που η ομάδα του Παναγιώτη έχει καθαρίσει και προετοιμάσει για ξενάγηση. Η πορεία περνάει μέσα από το καταπράσινο, παρθένο δάσος. Κινούμαστε στον λόφο απέναντι από το οχυρό Ρούπελ. Την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όλα αυτά τα βουνά ήταν φαλακρά, ώστε να υπάρχει ορατότητα από τον στρατό. Με την αφήγησή του μας μεταφέρει στις δύσκολες ημέρες πριν από την εισβολή του γερμανικού στρατού. «Δεν υπήρχαν πολλοί στρατιώτες, επειδή οι περισσότεροι πολεμούσαν τους Ιταλούς στο Αλβανικό μέτωπο. Εδώ οι περισσότεροι ήταν έφεδροι, 40άρηδες και 50άρηδες άνδρες από την περιοχή μας. Γι’ αυτό και τα μέρη εδώ είχαν πολλές απώλειες στον πόλεμο».
Φυλάκια, αντιαρματικές γραμμές, πολυβολεία, παγίδες εκρηκτικών, κανόνια. Οι «Θερμοπύλες» της σύγχρονης Ιστορίας βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα έξω από το Πετρίτσι Σερρών.
Εξερευνώντας και καθαρίζοντας τις στοές είχε την ευκαιρία να έρθει πιο κοντά στους στρατιώτες που τότε υπηρετούσαν, ανακαλύπτοντας πραγματικούς θησαυρούς. «Βρήκαμε γράμματα στρατιωτών, επιστολικά δελτάρια, κράνη και εφημερίδες της περιοχής». Η στιγμή που ακόμη συγκρατεί είναι όταν πήρε στα χέρια του ένα φύλλο της εφημερίδας «Φως», με ημερομηνία 4 Απριλίου 1941. «Μόνο οι αξιωματικοί διάβαζαν εφημερίδα, ίσα ίσα για να ξέρουν τι γίνεται. Η εφημερίδα αυτή θα έφτασε εδώ την επομένη, στις 5 Απριλίου. Σε λίγες ώρες ξεκινούσε η επίθεση του γερμανικού στρατού».
«Οι Παλιουριώνες με το Ρούπελ κράτησαν απόρθητα τα στενά και δεν κατέβηκαν οι Γερμανοί», υπογράμμισε, προσπαθώντας να προσανατολίσει τους επισκέπτες σχετικά με την τοποθεσία και την ιστορική σημασία του σημείου που βρισκόμασταν. Στη μέση του βουνού οι επισκέπτες αντίκρισαν μια αντιαρματική γραμμή, κατασκευασμένη από σιδηροτροχιές της Πελοποννήσου. Ο κ. Σαββίδης έδειξε πως σε κάποιες από αυτές υπάρχουν οπές από σφαίρες, αλλά και το έτος κατασκευής τους – 1898. Η Γραμμή ήταν φτιαγμένη για να παρεμποδίζει τα εχθρικά τανκ, ώστε να δίνει χρόνο στο Ρούπελ να τα «χτυπήσει». «Εδώ έγιναν πολλές μάχες».
Σέλφι με το κανόνι
Στο τέλος της πορείας μας ξεπροβάλλει ένα εντυπωσιακό κανόνι, το «ινσταγκραμικό κανόνι», όπως το ονομάζει αστειευόμενος. Πράγματι, οι περισσότεροι της ομάδας στήνονται μπροστά του και βγαίνουν μια σέλφι πριν ξεκινήσουν την κατάβαση σε μια από τις στοές του οχυρού «Παλιουριώνες».
Από μόνη της η περιήγηση στους στενούς διαδρόμους του οχυρού, αρκετά μέτρα κάτω από τη γη, όπου το φως λιγοστεύει απότομα, αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία και η ομάδα του «Αγκιστρου δράση» προσπαθεί να τονώσει αυτήν την αίσθηση. Στο πρώτο σταυροδρόμι ένας άνδρας ντυμένος στρατιώτης της εποχής κρατάει ένα φανάρι και μας δείχνει τον δρόμο, τη στιγμή που από τα μεγάφωνα ακούγεται συνεχώς ο απόηχος πυρών. Μέσα στη στοά τη σκυτάλη της ξενάγησης παίρνει ο Γιώργος Πολύχρους, ιστορικός με εξειδίκευση στην πολεμική προπαρασκευή επί Μεταξά και πλέον τουριστικός πράκτορας. «Τα οχυρά ήταν με τέτοιον τρόπο κατασκευασμένα που είχαν σταθερή θερμοκρασία 14 βαθμούς χειμώνα – καλοκαίρι», εξηγεί. Ο νεαρός ιστορικός αποφάσισε να μπει στον τομέα του «σκοτεινού τουρισμού» όταν και ο ίδιος περπάτησε και γνώρισε από κοντά τα οχυρά. «Δεν φανταζόμουν ποτέ ούτε το μέγεθος ούτε το μεγαλείο των οχυρών. Είναι διαφορετικό να τα διαβάζεις και διαφορετικό να κάνεις έρευνα πεδίου: να τα βλέπεις, να τα περπατάς, να καταλαβαίνεις τις συνθήκες υπό τις οποίες κατασκευάστηκαν και πώς διατηρούνται μέχρι σήμερα».
Αντιλαμβανόμενος τη δυναμική της αίσθησης αυτής, ο Γιώργος ένωσε δυνάμεις με τον Παναγιώτη με όραμά τους να μετατρέψουν τον ιστορικό πλούτο της περιοχής σε ένα ελκυστικό τουριστικό προϊόν και παράλληλα να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορική μνήμη. Ξεκίνησαν τις πρώτες θεματικές διαδρομές λίγο πριν από τον κορωνοϊό και, όπως σημείωσαν, το ενδιαφέρον του κόσμου είναι μεγάλο.
Ο τουρισμός των πεδίων μαχών αναπτύσσεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, που δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες να διανυκτερεύουν σε οχυρά για να βιώσουν τις συνθήκες της μάχης.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που συναντάει το εγχείρημά τους είναι πως τα οχυρά αλλά και η περιοχή που τα περιβάλλει ανήκουν στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Το ζήτημα της εκμετάλλευσής τους από τις τοπικές κοινωνίες έχει τεθεί από εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι δύο άνδρες ένιωσαν πιο αισιόδοξοι για το μέλλον, ακούγοντας στην «αναβίωση» της μάχης του Ρούπελ τον υπουργό Εθνικής Αμυνας, Νίκο Δένδια, να αφουγκράζεται την ανάγκη που έχει προκύψει, λέγοντας πως υπουργείο και κυβέρνηση συμφωνούν απολύτως στην παραχώρηση των οχυρών στην τοπική κοινωνία, στην πραγματικότητα στην ελληνική κοινωνία στο σύνολό της.
Οπως λένε, μια τέτοια προοπτική θα βοηθήσει και στη διατήρηση και την ανάδειξη των σημαντικών αυτών στρατιωτικών έργων, αλλά και στην ανάπτυξη της περιοχής τους, που ήδη προσελκύει τουρίστες που επισκέπτονται τη λίμνη Κερκίνη και τα λουτρά του Αγκίστρου.
Κεντρική φωτογραφία: Ενας άνδρας με στρατιωτική στολή του ’40 και ένα φανάρι στο χέρι ξεναγεί τους επισκέπτες στους στενούς διαδρόμους του οχυρού. [ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ]
