Σε ποιο σημείο έχουν φτάσει οι αδιασταύρωτες πληροφορίες και ειδήσεις, ώστε να χρειαστεί ο Αρειος Πάγος να εκδώσει ανακοίνωση αποκατάστασης της αλήθειας; Και, τελικά, είναι ή δεν είναι υπερτιμημένη η αλήθεια, αρκεί η είδηση να επιβεβαιώνει τις ισχυρές πεποιθήσεις μας;
Η είδηση –με ή χωρίς εισαγωγικά– εδώ και δύο ημέρες έχει κατακλύσει παραδοσιακά και σύγχρονα μέσα: τρεις Πακιστανοί βίασαν 23χρονη τουρίστρια στη Μύκονο και, μάλιστα, το ομολόγησαν. Αρκεί ο «αποτροπιασμός» και το «σοκ» της είδησης για να γίνει viral και να τροφοδοτήσει πάθη; Αρκεί να νιώσουμε παρά να μάθουμε;
«Αυτόκλητοι δικαστές και εισαγγελείς»
Τα social media κατακλύστηκαν με τους «λαθροϊσλαμιστές», τους «βιαστές Πάκις» και τα συναφή. Ωσπου, δύο ημέρες μετά, οι τρεις φερόμενοι ως δράστες αφέθηκαν ελεύθεροι δίχως περιοριστικούς όρους. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι δικαστικοί λειτουργοί του Πρωτοδικείου Σύρου, όπου μετήχθησαν οι συλληφθέντες, έκριναν από το οπτικό υλικό που βρέθηκε στα κινητά των τριών ατόμων ότι η σεξουαλική συνεύρεση της 23χρονης με εκείνους ήταν συναινετική.
Στο μεταξύ, όμως, οι «τρεις» διασύρθηκαν – μόνοι τους ή συλλήβδην ως λαός, που «έρχονται εδώ και μας βιάζουν τις γυναίκες». Το, δε, γεγονός ότι αφέθησαν ελεύθεροι κατηύθυνε σχεδόν αυτομάτως τα πυρά στην ελληνική Δικαιοσύνη, η οποία «δείχνει επιείκεια στα τέρατα» σε «μια χώρα-σούργελο», η οποία «δικαιολογεί εκ προοιμίου μελλοντικούς βιασμούς».
Με την έκταση που πήρε το γεγονός προ και κατόπιν της απόφασης των δικαστικών Αρχών, ο Αρειος Πάγος, που ως ανώτατο δικαστήριο προβαίνει σε ανακοινώσεις όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι, προέβη σε ανακοίνωση, διά της οποίας προσπαθεί να αποκαταστήσει την αλήθεια κάνοντας λόγο για «αυτόκλητους δικαστές και εισαγγελείς».
Η ανακοίνωση του Αρείου Πάγου
Η ανακοίνωση, την οποία υπογράφουν ο αρεοπαγίτης Παναγιώτης Λυμπερόπουλος και ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Τζαβέλλας, αναφέρει:
Με αφορμή δημοσιεύματα του ηλεκτρονικού τύπου αναφορικά με καταγγελία για την τέλεση του κακουργήματος του βιασμού σε τουριστικό θέρετρο, επισημαίνουμε τα ακόλουθα:
Η μυστικότητα της προανάκρισης είναι βασική αρχή της δίκαιης δίκης. Η συχνότατη δυστυχώς και οπωσδήποτε παράνομη τακτική της επιλεκτικής διαρροής πληροφοριών για το περιεχόμενο ποινικών δικογραφιών, που βρίσκονται μάλιστα στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης, όπως η προκείμενη υπόθεση και η προβολή ως δεδομένων πραγματικών περιστατικών τα οποία όμως δεν αποτελούν περιεχόμενο της δικογραφίας, έχει ως συνέπεια την παραπληροφόρηση και την δημιουργία εντυπώσεων στην κοινή γνώμη. Αυτή η τακτική έχει προφανή στόχο την δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας στους πολίτες, την προσβολή της αποτελεσματικότητας της ελληνικής δικαιοσύνης και συνακόλουθα τη δυσφήμιση της Χώρας.
Θα συμβουλεύαμε τους αυτόκλητους «δικαστές» και «εισαγγελείς», που αρέσκονται με οποιαδήποτε ιδιότητα στην έκθεση γεγονότων, πράξεων, ή παραλείψεων ιδίως σε υποθέσεις ποινικού ενδιαφέροντος, χωρίς να γνωρίζουν τα στοιχεία μιας δικογραφίας, μη έχοντες άλλωστε προς τούτο δικαίωμα σύμφωνα με το νομικό μας πολιτισμό, να προσφέρουν μια βασική υπηρεσία στο κοινωνικό σύνολο: Να αποδεχθούν τις βασικές αρχές του κράτους δικαίου και ιδίως να αναγνωρίσουν ότι οι μόνοι αρμόδιοι να κρίνουν, κατά το Σύνταγμα και τους Νόμους, είναι οι δικαστές και οι εισαγγελείς της Χώρας. Αυτοί που ελεγχόμενοι καθημερινά από τα αρμόδια θεσμικά τους όργανα, υπερασπίζονται τα δικαιώματα και καταλογίζουν τις υποχρεώσεις των πολιτών κατά την εξέταση κάθε υπόθεσης ενώπιον τους.
Αν αυτό είναι εκτός των προθέσεων τους, ας αναλογιστούν το κόστος της τρώσης της αξιοπιστίας τους, όταν, δυστυχώς για αυτούς, πολύ συχνά διαψεύδονται.
Παραπληροφόρηση: «Μεγαλύτερη απειλή και από την κλιματική κρίση»
Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, σε ανάλυσή του, κρίνει ότι τα επόμενα δύο χρόνια ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ανθρωπότητα και τη δημοκρατία είναι η παραπληροφόρηση – η κλιματική κρίση έρχεται δεύτερη, ενώ την τρίτη θέση καταλαμβάνει η κοινωνική πόλωση. Απειλείται η δημοκρατία μας;
«Το πρόβλημα είναι διεθνές, ωστόσο εντοπίζεται εντονότερο στις μεσογειακές χώρες και σε εκείνες της Ανατολής. Οτιδήποτε έχει να κάνει με μετανάστες και πρόσφυγες μπορεί να προκαλέσει πάθη, τα οποία μπορεί με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε βία, άρα και να απειλήσουν την ίδια τη δημοκρατία», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Αλικάκος, επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes, που στοχεύουν στην αποκατάσταση της αλήθειας.
Οταν η αλήθεια διαταράσσει ή έρχεται κόντρα στις ισχυρές μας πεποιθήσεις –π.χ., “οι μετανάστες ευθύνονται για όλα”–, τότε δεν μας κάνει, την απορρίπτουμε ως… ψευδή.
Ο Δημήτρης Αλικάκος θεωρεί ότι τα «κλικς» και τα «λάικς» είναι ικανός λόγος για να παρακαμφθεί η διασταύρωση της πληροφορίας, η αναζήτηση της ίδιας της αλήθειας – ακόμα και από δημοσιογράφους. «Η αλήθεια είναι υπερτιμημένη ως αξία. Ακούμε διαρκώς, για παράδειγμα, “θέλουμε οι πολιτικοί να μας λένε την αλήθεια”, αλλά όταν η αλήθεια διαταράσσει ή έρχεται κόντρα στις ισχυρές μας πεποιθήσεις –π.χ., “οι μετανάστες ευθύνονται για όλα”–, τότε δεν μας κάνει, την απορρίπτουμε ως… ψευδή. Η αλήθεια δεν πουλάει», μας λέει ο ίδιος.
Στους ανθρώπους με ισχυρές πεποιθήσεις, μάλιστα, όπως μας λέει ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes, «μπορείς να πουλήσεις ό,τι θέλεις. Κι αυτό διότι εν γένει ελλείπει η κριτική σκέψη, η ανάγκη του ελέγχου των γεγονότων. Εξ ου και η δημοσίευση που δημιουργεί εντυπωσιασμό, έκπληξη και επιβεβαιώνει αυτό που πιστεύουμε αυτομάτως τραβάει τα βλέμματα, τα “κλικς” και τα “λάικς”».
«Θα δούμε πράματα και θάματα»
Οι «πωλήσεις», λοιπόν, είναι κίνητρο και «θα δούμε πράματα και θάματα στο μέλλον. Οι “ειδήσεις” θα οδηγούν, όπως έχει ήδη γίνει στο παρελθόν, σε βία εναντίον ολόκληρων ομάδων. Φανταστείτε τι θα είχε συμβεί με το περιστατικό του “εμπρηστή του Αστεροσκοπείου” στην πρόσφατη φωτιά στην Αττική, που ευτυχώς καταρρίφθηκε, και μάλιστα από την εφημερίδα σας.
Ενας να έβρισκε τη διεύθυνση του ανθρώπου που καταγράφηκε σε βίντεο, μπορεί να είχαμε θύματα, όπως συνέβη με τους “πολιτοφύλακες” στις φωτιές του Εβρου πέρυσι, που βγήκαν να κυνηγήσουν τους υποτιθέμενους μετανάστες που –υποτίθεται πάλι– είχαν βάλει τη φωτιά. Σήμερα δικάζονται οι “πολιτοφύλακες”, ενώ οι μετανάστες είναι ελεύθεροι. Αλλά αυτά τα ζητήματα δεν παίζουν “ψηλά” ως ειδήσεις, δεν γίνονται viral, επειδή, όπως είπαμε, η αλήθεια δεν πουλάει. Και γι’ αυτό πρέπει να βρούμε τρόπους να κάνουμε την αλήθεια ελκυστική», όπως μας λέει ο Δημήτρης Αλικάκος.
Και γιατί δεν πουλάει η αλήθεια; Οπως μας είχε πει ο Διομήδης Σπινέλλης σε προηγούμενο ρεπορτάζ, «εν γένει οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ήδη ρυθμισμένοι, ώστε να μας κρατούν όσο περισσότερο γίνεται εντός του περιβάλλοντός τους. Γι’ αυτό και, αν παρατηρήσετε, στο Χ (πρώην Twitter), μπαίνοντας στην εφαρμογή, πρώτα εμφανίζονται τα ποστ που είναι εν γένει προκλητικά, προκαλούν θυμό, ώστε να σε κρατήσουν να διαβάσεις τα σχόλια από κάτω, να περιηγηθείς ακόμα περισσότερο σε αντίστοιχα θέματα και να παραμείνεις στην πλατφόρμα για όσο περισσότερο γίνεται – με απώτερο και απόλυτο στόχο την προσέλκυση διαφήμισης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τη διαφήμιση κυνηγούν, όχι τη βελτίωση των δημοκρατιών μας».
Ο αλγόριθμος και το φαινόμενο «echo chamber»
Αυτό ακριβώς επιβεβαιώνει στη συνομιλία μας ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes – και πηγαίνει ένα βήμα παρακάτω. «Ουδείς έχει όρεξη να διαβάσει κάτι που πάει κόντρα στις ισχυρές του πεποιθήσεις. Ετσι, δημιουργείται το “φαινόμενο echo chamber”, που υποβοηθάται από τον αλγόριθμο, που προτείνει διαρκώς αναρτήσεις που συμβαδίζουν με τις ιδεολογικές μας συνήθειες. Εξάλλου, κατά κανόνα, ο άνθρωπος εκ φύσεως δεν αναζητεί την αλήθεια. Πρόκειται για μύθο ότι τον έλκει η αλήθεια. Αν τον ξεβολεύει –και συνήθως αυτό κάνει–, την αποφεύγει. Θέλει εξάσκηση, από μικρή ηλικία, εντός και εκτός σχολείου, για να μάθεις να αποδέχεσαι την αλήθεια», σημειώνει στην «Κ».
Αν πας να τα βάλεις με το “βαθύ ίντερνετ”, με το οποίο ασχολούμαστε εμείς, θα δεχθείς επιθέσεις.
Δηλαδή, «όπως ένας ήχος πολλαπλασιάζεται μέσα σε ένα δωμάτιο που ευνοεί τον αντίλαλο, έτσι ακριβώς ενισχύεται η δύναμη μιας πληροφορίας, μιας πεποίθησης, μιας ιδέας που αναπαράγονται μέσα σε ένα κλειστό σύστημα, στο οποίο οι διαφορετικές ή οι ανταγωνιστικές απόψεις λογοκρίνονται, απορρίπτονται ή δεν εκπροσωπούνται ισότιμα και με την ίδια συχνότητα», σύμφωνα με όσα είχε γράψει η Σίσσυ Αλωνιστιώτου στην «Κ».
Από την άλλη, οι μετριοπαθείς χρήστες και αναγνώστες προσπερνούν, όπως λέει ο Δημήτρης Αλικάκος, τις ψευδείς και ακραίες ειδήσεις ή «το πολύ πολύ να σχολιάσει κάτι χιουμοριστικό ή να αφήσει μία δημοσίευση που αποκαθιστά την αλήθεια. Αν, όμως, πας να τα βάλεις με το “βαθύ ίντερνετ”, με το οποίο ασχολούμαστε εμείς, θα δεχθείς επιθέσεις».
Θεσμικό και νομικό κενό
Πώς μπορούμε, όμως, να προστατευτούμε από όλο αυτό το πανηγύρι των ψευδών και ακραίων ειδήσεων; «Είμαστε απροστάτευτοι», λέει ο Δημήτρης Αλικάκος. «Υπάρχει θεσμικό και νομικό κενό και ο νόμος περί ψευδών ειδήσεων δεν φαίνεται να λειτουργεί, όπως είδαμε και στη διασπορά των fake news κατά την περίοδο της πανδημίας».
Χρειάζονται fast-track διαδικασίες, που δεν θα επιτρέπουν τόσο σοβαρά ζητήματα παραπληροφόρησης να “σέρνονται” επί μήνες στις έρευνες των αρμόδιων Αρχών.
Η συζήτηση, πάντως, διεθνώς έχει ανοίξει. Αφενός, αναζητούνται τρόποι να προστατευθεί η ελευθερία του λόγου και, αφετέρου, ο πολίτης από την παραπληροφόρηση. «Πρέπει, όμως, να μάθουμε να διαχωρίζουμε την άποψη από την είδηση, αλλά και από την παρουσίαση της είδησης που κατευθύνει τον αναγνώστη», όπως λέει ο επικεφαλής των Ελληνικών Hoaxes. «Ευτυχώς, στην Ευρώπη, η “Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες” (DSA) είναι ένας δρόμος για την άμεση αντιμετώπιση της διασποράς των ψευδών ειδήσεων και της ασφάλειας του διαδικτυακού περιβάλλοντος. Χρειάζονται, όμως, και fast-track διαδικασίες, που δεν θα επιτρέπουν τόσο σοβαρά ζητήματα παραπληροφόρησης να “σέρνονται” επί μήνες στις έρευνες των αρμόδιων Αρχών».
