Ραπ και κλαρίνο στις φυλακές Κορυδαλλού

Για να μπεις στον Κορυδαλλό αφήνεις πίσω σου υποχρεωτικά το κινητό. Παράλληλα, όμως, αφήνεις πίσω σου και τις προκαταλήψεις. Σχεδόν όλοι όσοι είναι εδώ κάποια στιγμή έκαναν κάτι παράνομο, από διακίνηση ναρκωτικών έως ανθρωποκτονία, αν και οι περισσότεροι θα σου πουν πως είναι είτε αθώοι είτε μετανιωμένοι.

«Εκανα ένα λάθος και εγώ…» ακούς ξανά και ξανά από τα στόματα των κρατουμένων που μετρούν μήνες ή και χρόνια στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού. Aλλοι πάλι δεν λένε κουβέντα, τα χείλη είναι σφιχτά, και οι μέρες ατελείωτες, καθώς περιμένουν την ημέρα του δικαστηρίου τους. Εδώ όμως, στην πιο διάσημη φυλακή της χώρας, όλοι είναι με κάποιον τρόπο ίσοι. Και μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι ο χρόνος που δεν περνάει.

Η συναυλία του μουσικού εργαστηρίου στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού Ι, που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων της Λυρικής Σκηνής, πραγματοποιήθηκε ένα φθινοπωρινό απόγευμα. Ωστόσο, τα συρματοπλέγματα και οι μπάρες στα κελιά των κρατουμένων δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για να ονειρευτείς.

Η πραγματικότητα εδώ είναι σκληρή και το μουσικό εργαστήρι, στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών εργαστηρίων σε σωφρονιστικά ιδρύματα που τρέχουν από το 2017, προσπαθεί να δώσει μια ανάσα στους κρατούμενους και μια «αχτίδα φωτός στο σκοτάδι της φυλακής», όπως περιγράφουν και εκείνοι λίγο πριν ανέβουν στη σκηνή που έχει διαμορφωθεί στο προαύλιο. Σήμερα θα παίξουν για τους συγκρατούμενούς τους, οι οποίοι περιμένουν και εκείνοι με ανυπομονησία μια διαφορετική βραδιά για να ξεγελάσουν τον χρόνο. Αύριο θα έρθουν να τους δουν και οι συγγενείς, ένα πιο «δύσκολο» κοινό.

Μουσική και επανένταξη

Η πρόβα ξεκινάει και τα ηνία παίρνει η μαέστρος, Μαρία Χριστίνα Χάρπερ, μουσικοθεραπεύτρια, με μεγάλη εμπειρία στα μουσικά εργαστήρια σε ιδρύματα, η οποία βρίσκεται στο πλευρό των κρατουμένων που συμμετέχουν στη μουσική ομάδα. «Η εκμάθηση μουσικής δεν είναι τόσο πολύπλοκη όσο φαντάζεται κανείς, γιατί από παιδιά μαθαίνουμε να παίζουμε μουσική, να ζωγραφίζουμε, με μια απλότητα. Αυτήν την απλότητα αναζητούμε και εδώ και την ανακαλύπτουμε» λέει στην «Κ» πριν διευθύνει ακόμη μια πρόβα.

«Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, δεν είχαν ιδέα από μουσική. Κατάφεραν, όμως, μέσα σε τρεις μήνες να μάθουν από το μηδέν μουσικά κομμάτια, να γράψουν στίχους και να διδαχθούν κάποια μουσικά όργανα» μας εξηγεί η μουσικός. «Στη φετινή ομάδα είχαμε τέσσερα άτομα που ήξεραν μουσική λιγότερο ή περισσότερο. Ολοι οι άλλοι όμως δεν γνώριζαν τίποτε και έμαθαν μαζί μας. Αυτή η διαδικασία είναι θεραπευτική» καταλήγει.

Οπως τονίζει και η ομάδα της Λυρικής Σκηνής που τρέχει το πρόγραμμα, «τα εργαστήρια έχουν σαν σταθερό επίκεντρο τη μουσική και τον χορό και κάθε χρόνο μετασχηματίζουν και εκσυγχρονίζουν τις μεθόδους τους εντάσσοντας νέα εκπαιδευτικά εργαλεία, ενώ κάθε φορά προσθέτουν νέους στόχους σε αυτούς που αποτελούν τη βάση του σχεδιασμού: ανάπτυξη των κοινωνικών και των γνωστικών δεξιοτήτων, ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης και συνεισφορά στην ομαλή κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων».

Αλλωστε η εφαρμογή καλλιτεχνικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε χώρους φυλακών δεν αποτελεί κάποια νέα πρακτική και είναι συνηθισμένη σε πολλές χώρες του εξωτερικού. «Επομένως αυτό που κάνουμε δεν συνιστά κάποια πρωτοπορία. Μας δίνει όμως μεγάλη ικανοποίηση, αλλά και όρεξη να συνεχίσουμε, το γεγονός ότι κάθε φορά διαπιστώνουμε και εμπειρικά ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευση και η επαφή με τις τέχνες στα σωφρονιστικά ιδρύματα έχουν πράγματι πολλαπλά οφέλη» προσθέτουν.

Η κυρία Γιολάντα Κωνσταντινίδη, κοινωνιολόγος και υπεύθυνη πολιτιστικών προγραμμάτων και δράσεων του Κορυδαλλού, η οποία είναι και η ψυχή αυτών των προγραμμάτων, τονίζει πως «μέσω των εργαστηρίων οι συμμετέχοντες μοιράζονται την ευθύνη του να σέβονται ο ένας τον άλλον και να λύνουν προβλήματα από κοινού».

Πώς επιτυγχάνεται αυτό; «Η έκφραση μέσω της τέχνης επιτρέπει να επεξεργαστούν τραυματικές εμπειρίες, να χτίσουν δεξιότητες και να ανακυκλώνουν νέες δυνατότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την ομαλή και επιτυχημένη επανένταξή τους στην κοινωνία. Επενδύοντας σε τέτοια προγράμματα σπάμε τα στερεότυπα και επιτρέπουμε σε αυτούς τους ανθρώπους να διεκδικήσουν μια δεύτερη ευκαιρία», τονίζει η κ. Κωνσταντινίδη.

«Η μουσική είναι ελευθερία»

Είκοσι πέντε κρατούμενοι είναι προσωρινά «ελεύθεροι» και ετοιμάζονται να λάβουν τις θέσεις τους. «Τόσοι απέμειναν από τους 38 συνολικά. Κάποιοι αποφυλακίζονται και αυτό για εμάς είναι μεγάλη χαρά» εξηγεί η Μαρία Χριστίνα. Κλαρίνο, κρουστά, πνευστά, άρπα. Τα έχει όλα η μπάντα. «Δεν μας ενδιαφέρει αν κάποιος ξέρει τις νότες και τις συγχορδίες. Πειραματιζόμαστε, αυτοσχεδιάζουμε. Ετσι ανακαλύψαμε ανθρώπους που γράφουν καταπληκτικούς στίχους και μουσική» σχολιάζει η Μαρία Χριστίνα.

Απεγκλωβίζεσαι από τις πτέρυγες και από τα κάγκελα, βλέπεις άλλους ανθρώπους. Για εμάς που είμαστε σε μια δύσκολη φάση της ζωής μας είναι σημαντικό αυτό. 

Ο Κώστας παίζει μεταλλοφόρο. «Απεγκλωβίζεσαι από τις πτέρυγες και από τα κάγκελα, βλέπεις άλλους ανθρώπους. Για εμάς που είμαστε σε μια δύσκολη φάση της ζωής μας είναι σημαντικό αυτό» λέει στην «Κ». «Περιμένουμε πώς και πώς το εργαστήρι, να βγούμε από την άσχημη ρουτίνα μας. Η μουσική είναι πολύ βοηθητική, μαθαίνουμε πράγματα που ίσως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και μετά, όταν βγούμε. Εγώ έπαιζα λίγο μουσική στο σχολείο, αλλά όχι πολλά πράγματα. Περνάει και ο χρόνος ευχάριστα. Η μουσική είναι ελευθερία». 

«Γιατί είσαι μέσα;» τον ρωτάω αλλά ο Κώστας σηκώνεται βιαστικός. «Στη ζωή έρχονται διάφορα. Δεν είναι όλα πάντα καλά. Και ο Γαβαλάς πέρασε από εδώ, ακόμα χορεύει. Δεν τελειώνει η ζωή έτσι. Η εμπειρία τούτη είναι για τους δυνατούς, για αυτές τις δοκιμασίες. Θα το περάσουμε. Από τη ζωή μου, το 2% είναι η φυλακή, θα περάσει» βάζει έναν επίλογο για να πάει στην πρόβα.

Για τον Χρήστο, ο οποίος παίζει κρουστά και έχει «ξαναβγάλει» φυλακή για κλοπές, είναι πολύ καλό να μπορείς να ασχοληθείς λίγο με τη μουσική όταν είσαι έγκλειστος. «Οταν είσαι κλειδωμένος τόσες ώρες και οι συνθήκες διαβίωσης μέσα είναι άθλιες –έχει κοριούς, κατσαρίδες και άλλα πολλά– κάτι τέτοιο σου ανεβάζει την ψυχολογία, ξεφεύγεις. Είναι μια βελτίωση αυτή που βλέπουμε στην Ελλάδα. Παλιότερα δεν υπήρχε αυτό το πράγμα. Η παλιά φυλακή ήταν μόνο κλείδωμα-ξεκλείδωμα».

Δίπλα του ένας κρατούμενος παίρνει το μικρόφωνο για να «ραπάρει» τον «πόνο του φυλακισμένου». Μέσα από τους στίχους του κομματιού μιλάει για την ευκαιρία που δεν του δόθηκε στη ζωή, για την οικογένειά του που τού λείπει και για την επόμενη μέρα.  

«Πλέον δεν υπάρχουν ούτε καν εποχές,

έσβησαν, χάθηκαν μέσα στις πυρκαγιές,

θα τρέξω στα περίπτερα να ψάξω να βρω…

λίγο οξυγόνο για να αναπνεύσω και εγώ»

Η ραπ τελειώνει και σειρά έχει το κλαρίνο. Ο Διονύσης έμαθε να παίζει από τον παππού του όταν ήταν μικρός. Εμπειρος μουσικός, έχει γράψει τα δικά του κομμάτια. Μιλούν για αγάπη, για πόνο, για μοναξιά. «Αύριο έρχεται η γυναίκα μου και τα παιδιά μου» λέει χαμογελώντας. Δεκαεπτά μήνες είναι μέσα και σε λίγο είναι η δίκη του. «Εκανα και ένα λάθος, γι’ αυτό και βρίσκομαι εδώ. Τα λάθη είναι ανθρώπινα. Από τα λάθη μας μαθαίνουμε. Καλό μου έκανε» λέει ευδιάθετος. Ο νεαρός κλέβει την παράσταση. Το κοινό τον χειροκροτά αδιάκοπα. 

Λιγότερο ευδιάθετος είναι ο Λούπο, λέγοντάς μας πως η γυναίκα του δεν θα έρθει να τον δει γιατί δουλεύει. «Εκανα λάθος ζωή. Με βάλανε μέσα για ναρκωτικά, αλλά θα βγω σύντομα. Η μουσική κάτι δίνει. Δίνει πολλά. Οταν είμαστε εκεί, τουλάχιστον ξεφεύγουμε. Και γι’ αυτό θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχουν περισσότερα προγράμματα. Υπάρχουν άτομα που πραγματικά νοιάζονται, θέλουν να κάνουν κάτι, απλά δεν έχουν τη δυνατότητα. Να κάνουν και άλλα τέτοια προγράμματα, να μπορούν και άλλοι να τα παρακολουθήσουν, να έχουν μια διέξοδο».

Παβαρότι, Μπετόβεν και ροκ

«Δεν είμαστε μόνο κρατούμενοι, πού είναι η κοινωνία να μας δει;», φωνάζει ένας μέσα από το κοινό. «Για μένα ήταν πολύ σημαντικό το σημερινό. Μακριά από παραβατικότητα, φασαρίες, ναρκωτικά, και όλους τους άλλους. Σχεδόν ξεχάστηκα» μου λέει ο Ελευθέριος, ο οποίος είναι στην κουρτίνα. «Oλα τα όργανα που ακούς, κάνουν καλό στο μυαλό. Και για εμάς αλλά και για τους έξω, για όλο τον κόσμο. Πάντα, από μικρός, πολλές φορές κοιμόμουν με μουσική. Και ξυπνούσα με μουσική» θυμάται ο νεαρός. «Ακούω Παβαρότι, Μπετόβεν αλλά και ροκ» λέει ο Ελευθέριος. «Είμαι μέσα για χασίς, μου το χρεώσανε. Eτσι ξεχνιέμαι και νομίζω πως είμαι αλλού» συνεχίζει.

Είναι αλήθεια, για λίγο όλοι ξεχαστήκαμε. Αλλά στο τέλος της ημέρας και ενώ ο ήλιος έπεφτε, οι αστυνομικοί έδειχναν στους κρατούμενους τον δρόμο προς τα κελιά τους. Οι φύλακες μας είπαν να φύγουμε. Eνας από τους δεσμοφύλακες έβγαλε ένα μικρό απόφθεγμα περί ελευθερίας. «Πουθενά δεν είναι κανείς ελεύθερος, ούτε εκεί έξω». Οι πόρτες έκλεισαν και τα φώτα έσβησαν στον Κορυδαλλό, για ακόμη ένα βράδυ.