«Πρώτη φορά στη ζωή μου αισθάνθηκα πραγματικά Ελληνίδα»

Στα 21 της χρόνια, η Ολυμπία Ζυγούρα, μια μελαχρινή λεπτή γυναίκα, άφηνε για πάντα πίσω της τη Βουχωρίνα, το καταπράσινο χωριό της στους πρόποδες της ανατολικής Πίνδου, όπου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει, προκειμένου να μεταναστεύσει στη Μελβούρνη. Ηταν το 1956 και μαζί με την ίδια πολλοί ακόμα συγχωριανοί της αποφάσιζαν το μεγάλο ταξίδι της ξενιτιάς με προορισμό είτε την Αμερική, είτε την Αυστραλία. Η νεαρή γυναίκα πήγαινε στην καινούργια της πατρίδα εξαναγκασμένη να υπηρετήσει έναν συμφωνημένο γάμο και να παντρευτεί έναν άγνωστο άνδρα που είχε διαλέξει για εκείνη ο αδελφός της, ο οποίος είχε πάρει πριν από αυτήν τον δρόμο της μετανάστευσης. 

«Ηθελα να ακουμπήσω το χώμα που άγγιζε η μητέρα μου»

Εξήντα χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 2024, η κόρη της νεκρής πια γυναίκας, η Ελληνο-Αυστραλή Εύα Ρουτ επέστρεφε στη σχεδόν έρημη πλέον Βουχωρίνα, για να επανασυνδεθεί με τις ρίζες και την ιστορία της οικογένειάς της. «Είχα δει σε φωτογραφίες το σπίτι που γεννήθηκε η μητέρα μου. Είχε κήπο. Αυτό που πραγματικά ήθελα ήταν να ακουμπήσω το χώμα που άγγιζε η μητέρα μου», δήλωσε στην «Κ». 

Σε ηλικία 58 ετών και έχοντας βιώσει πρόσφατα το τραγικό γεγονός του θανάτου της κόρης της, η Εύα Ρούτ πήρε την απόφαση να έρθει στην Ελλάδα για να κάνει ένα «προσκύνημα» στη γη των γονιών της. Πρώτη της κίνηση ήταν να αναζητήσει διαδικτυακά τους εν ζωή συγγενείς της. Μέσω Facebook, κατάφερε να επικοινωνήσει με τον ξάδελφό της Ανδρέα Ζυγούρα.

Η μητέρα του Ανδρέα, Αγλαϊα, είχε παντρευτεί τον μεγαλύτερο αδελφό της μητέρας της. Ο θείος της είχε πεθάνει, η Αγλαϊα όμως ζούσε. Μόλις έφτασε στη Βουχωρίνα, ο Ανδρεάς την πήγε να την δει: «Μόλις είδαμε η μία την άλλη, αρχίσαμε να κλαίμε. Ηταν μαγικό συναίσθημα. Ηταν η καλύτερη φίλη της μητέρας μου. Μου είπε πως θυμάται ακόμα πολύ καθαρά την ημέρα που -όπως είπε- οι άνδρες ήρθαν να την πάρουν. Μου είπε πως η μητέρα μου έκλαιγε, έκλαιγε πολύ γιατί ήθελε να είναι μαζί με τη φίλη της». 

Ανακαλύπτοντας την πατρίδα 

Η 89χρονη Αγλαϊα έδειξε στην Ευα φωτογραφίες της μητέρας της, της διηγήθηκε στιγμές της φιλίας τους και της έδειξε τα κοσμήματα που της είχε στείλει ως δώρο από τη Μελβούρνη. Η ηλικιωμένη γυναίκα είπε συγκινημένη μετά στον γιο της πως στο πρόσωπο της Εύας είδε την Ολυμπία. Για την Εύα, η επιστροφή αυτή ήταν ακόμα πιο συγκινητική. «Πρώτη φορά στη ζωή μου αισθάνθηκα πραγματικά Ελληνίδα. Ηταν μοναδικό, απίστευτο συναίσθημα», αποκάλυψε. 

Η μητέρα της, Ολυμπία Ζυγούρα, είχε μια δύσκολη ζωή στην Αυστραλία. Εκανε πέντε παιδιά, ωστόσο σύντομα εμφάνισε έντονα ψυχικά προβλήματα που οδήγησαν το κράτος της Αυστραλίας να στερήσει από την ίδια και τον σύζυγό της την επιμέλειά τους. «Δεν μεγαλώσαμε μαζί. Δεν μεγαλώσαμε ελληνικά. Δεν είχαμε καμία επαφή με την ελληνική γλώσσα, την ελληνική κουλτούρα ή την ελληνική κληρονομιά», περιέγραψε η Εύα εξηγώντας πόσο σημαντική ήταν η εμπειρία της επιστροφής σε μια πατρίδα που ανακάλυπτε πρώτη φορά.

Πριν φύγει από το χωριό, έκανε την επιθυμία της πραγματικότητα: βρήκε το σπίτι όπου ζούσε η μητέρα της, περιηγήθηκε με προσοχή στα δωμάτια και σκέφτηκε πώς ήταν να ζει μια ολόκληρη οικογένεια εκεί.

«Η επίσκεψή στο χωριό μου έδωσε μια δυνατή αίσθηση της ιστορίας και του ανήκειν», ανέφερε, προσθέτοντας ότι θέλει να επιστρέψει φέρνοντας την επόμενη φορά τα παιδιά της ώστε να τους γνωρίσει την πατρίδα της γιαγιάς τους. 

Με έναν αυτοσχέδιο χάρτη

Η Εύα Ρουτ ήταν ένα από τα πέντε παιδιά και εγγόνια μεταναστών που επισκέφθηκαν το χωριό των προγόνων τους, τη Βουχωρίνα, αυτό το καλοκαίρι. Ο Ανδρέας Ζυγούρας ήταν σχεδόν πάντα ο συνδετικός κρίκος, που τους βοήθησε να εντοπίσουν εν ζωή συγγενείς ή τους εξήγησε την ιστορία του χωριού, στο οποίο κατοίκουν μόνιμα πλέον μόλις 15 άνθρωποι.

Οπως περιέγραψε μιλώντας στην «Κ», όλα ξεκίνησαν όταν το 2018 ένας Ελληνοαμερικάνος, ο Τζον Ντιμίτρι, ήρθε στο χωριό με έναν αυτοσχέδιο χάρτη της Βουχωρίνας υπό μάλης προσπαθώντας να εντοπίσει το σπίτι της οικογένειάς του που είχε μεταναστεύσει στην Αμερική και συγγενείς. Με μεγάλη προσπάθεια, καθώς ο Τζον δεν ήξερε ελληνικά και ο Ανδρέας αγγλικά, κατάφεραν να συνεννοηθούν και να ξετυλίξουν την ιστορία της οικογένειας.

Ο Τζον βρήκε το σπίτι του, το οποίο είχε γκρεμιστεί, και συνάντησε μια ξαδέλφη της μητέρας του. Ο ίδιος δημιούργησε την ίδια χρονιά ένα γκρουπ στο Facebook, με τίτλο «Η οικογένεια Ζυγούρα και η ιστορία της Βουχωρίνας», στην οποία τα μέλη ανταλλάσσουν πληροφορίες για το χωριό και το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας, που ήταν μία από τις μεγαλύτερες του ορεινού μέρους. «Από εκεί ξεκίνησαν όλα», είπε ο Ανδρέας Ζυγούρας. 

Με τον ίδιο χάρτη που είχε έρθει ο Τζον κατέφτασε αυτόν τον Αύγουστο από τη Νέα Υόρκη και η Κόνι Ζυγούρα. Η Κόνι αποφάσισε να έρθει στη Βουχωρίνα, έπειτα από παρότρυνση μιας επίσης Ελληνοαμερικάνας φίλης της, που επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα. «Οι παππούδες μου ήρθαν τη δεκαετία του ’20 στην Αμερική και άνοιξαν ένα ελληνικό εστιατόριο στην Πενσυλβάνια. Ο μπαμπάς μου ήταν το τελευταίο παιδί της οικογένειας. Κάποια από τα μεγαλύτερα αδέλφια του γεννήθηκαν στην Ελλάδα όμως ο ίδιος στην Αμερική».

Οπως περιέγραψε η γυναίκα, ο πατέρας της Αρθούρος (Αρτ) Ζυγούρας κατάφερε κάτι σπάνιο για έναν μετανάστη εκείνη την εποχή: πήγε στο κολλέγιο και σπούδασε. Εκεί βεβαίως έπεσε θύμα διακρίσεων εξαιτίας της καταγωγής του, και από τότε αποφάσισε να «μην είναι πια Ελληνας». Αγκάλιασε όσο περισσότερο μπορούσε την αμερικανική του κουλτούρα.

Αυτό άλλαξε όσο μεγάλωνε. Τη δεκαετία του ‘80, επισκέφθηκε μόνος του τη Βουχωρίνα, μαζί με έναν ξάδελφό του. Μετά τον θάνατό του, η Κόνι Ζυγούρα επιθυμώντας να τιμήσει τη μνήμη του, έκανε το ίδιο ταξίδι. 

«Το λυπηρό ήταν ότι κανένας δεν ήξερε ποια είμαι. Η οικογένειά μου έφυγε τόσο νωρίς που δεν υπήρχε καμία ανάμνηση από αυτούς. Ενας αιώνας ήταν αρκετός για να ξεχαστούν οι παππούδες μου», δήλωσε.

«Το λυπηρό ήταν ότι κανένας δεν ήξερε ποια είμαι. Η οικογένειά μου έφυγε τόσο νωρίς που δεν υπήρχε καμία ανάμνηση από αυτούς. Ενας αιώνας ήταν αρκετός για να ξεχαστούν οι παππούδες μου». – Κόνι Ζυγούρα, μετανάστρια δεύτερης γενιάς στις ΗΠΑ

Με τη βοήθεια του χάρτη, εντόπισε το σπίτι της που όμως είχε καταρρεύσει. Παρότι δεν συνάντησε κάποιον συγγενή, η Κόνι ένιωσε, όπως περιέγραψε, μια βαθύτερη εκτίμηση για τις ρίζες της, την καταγωγή της αλλά και τους λόγους που εκατό χρόνια πριν η οικογένεια της εγκατέλειψε έναν τόπο που δεν φαινόταν να μπορεί να τους δώσει την ευκαιρία να επιβιώσουν. «Περπατούσα στο χωριό και σκεφτόμουν ότι οι παπούδες μου έζησαν εδώ, ο μπαμπάς μου περπάτησε εδώ. Ηταν μια – δεν έχω καλύτερη λέξη να το περιγράψω- εξωσωματική εμπειρία», ανέφερε λέγοντας ότι πλέον σκέφτεται διαφορετικά για τους ανθρώπους που θέλουν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ. Η Κόνι έβγαλε μια φωτογραφία κάτω από την πινακίδα του χωριού, όπως ακριβώς είχε κάνει ο πατέρας της τη δεκαετία του ’80 και άναψε ένα κερί στην εκκλησία για τον ίδιο και τα αδέλφια του. Πριν φύγει, άφησε το ναυτικό καπέλο που συνήθιζε να φοράει στο κοινοτικό κέντρο του χωριού. «Θα του άρεσε πολύ που έκανα αυτό το ταξίδι». 

Το αποτύπωμα της μετανάστευσης 

Οπως επισήμαναν και η Εύα και η Κόνι, το ταξίδι αυτό τις έκανε να συνειδητοποιήσουν πόσο λίγα γνώριζαν για την ιστορία των προηγούμενων γενεών που άφησαν την Ελλάδα για να μεταναστεύσουν στην Αμερική και την Αυστραλία. Τώρα που πολλοί από αυτούς έχουν φύγει από τη ζωή, η γνώση αυτή είναι δύσκολο να περάσει στις επόμενες γενιές. 

Η Βουχωρίνα μέχρι σήμερα ζει το αποτύπωμα των αλλεπάλληλων κυμάτων μετανάστευσης. Οπως περιέγραψε ο Ανδρέας Ζυγούρας, οι πρώτοι της οικογένειας Ζυγούρα έφυγαν από το χωριό το 1880. «Εναν αιώνα πριν έφυγε το μισό χωριό στην Αμερική, τη δεκαετία του ’50 έφυγαν και οι υπόλοιποι. Και μετά τη δεκαετία ’70 και του ’80 ξεκίνησε η εσωτερική μετανάστευση στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Κοζάνη, την Καστοριά». Ο κ. Ζυγούρας περιέγραψε πως παρότι οι ελάχιστοι κάτοικοι του χωριού χαίρονται πολύ όταν γνωρίζουν τους απογόνους των ανθρώπων που πήραν τον δρόμο της μετανάστευσης, η επιστροφή αυτή δεν έχει κάποιο ουσιαστικό αποτύπωμα στο χωριό. «Κάποιοι έχουν πει ότι θα επιστρέψουν, αλλά συνήθως δεν το κάνουν. Είναι προδιαγεγραμμένο να σβήσει το χωριό».