Εχοντας αφήσει πίσω μας τη Νέα Ζωή Ασπροπύργου, εκεί που ο αέρας κουβαλάει μαζί του σκόνη και μικρά σκουπίδια, δείγμα της εγκατάλειψης της περιοχής, φτάνουμε στο Ζεφύρι. Μόλις έχει αρχίσει να σκοτεινιάζει, ωστόσο στον καταυλισμό των Ρομά επικρατεί μια ησυχία που σε κάνει να μιλάς χαμηλόφωνα.
Ο Αντώνης Τριανταφυλλίδης, τσιγγάνος από την Αγία Βαρβάρα που εργάζεται ως δημοσιογράφος σε τηλεοπτικές εκπομπές, σχολιάζει ότι κάθε φορά που επισκέπτεται αυτές τις περιοχές εντυπωσιάζεται από τους ελάχιστους περαστικούς. «Στην Αγία Βαρβάρα που μεγάλωσα εγώ είναι πολύ διαφορετικά, υπάρχει εξωστρέφεια. Οι άνθρωποι εδώ είναι περιθωριοποιημένοι, όταν νυχτώνει κλείνονται μέσα στα σπίτια τους, είτε στα αυτοκίνητά τους», λέει.
Η μαύρη σακούλα
Πράγματι, για αρκετά μέτρα δεν βλέπουμε ούτε έναν πεζό, μέχρι να συναντήσουμε τον 32χρονο Βασίλη, κάτοικο του καταυλισμού, που μας περιμένει με ανοιχτή τη μηχανή μέσα στο δικό του αυτοκίνητο. Στο πίσω κάθισμα, μια μαύρη πλαστική σακούλα. Την ανοίγει για να μας δείξει πως μέσα έχει ένα κλαρίνο. Εξηγεί πως το βρήκε σε ένα σπίτι, τον είχαν φωνάξει οι νέοι του ιδιοκτήτες για να τους βοηθήσει να το αδειάσουν σήμερα το πρωί. Πάει να το τυλίξει ξανά, αλλά με μια δεύτερη σκέψη το αφήνει όπως είναι γυμνό πάνω στο κάθισμα. «Ασε, αν με σταματήσει η Αστυνομία και το δει έτσι στη μαύρη σακούλα, θα νομίζει πως κρύβω κάτι. Μας βλέπουν διαφορετικά, σαν να είμαστε εγκληματίες απλώς και μόνο επειδή είμαστε Ρομά, κατάλαβες;».
Εξαρση της παραβατικότητας
Στον καταυλισμό του Ζεφυρίου τις πρώτες βραδινές ώρες δεν κυκλοφορεί ψυχή. Πριν από λίγες ημέρες, στις 25 Σεπτεμβρίου, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, έκανε λόγο για έξαρση της παραβατικότητας των Ρομά, με 8.417 συλλήψεις να έχουν πραγματοποιηθεί σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2024 από τις Ομάδες Πρόληψης Εγκληματικότητας. «Ταλαιπωρούν γειτονιές, πόλεις ολόκληρες. Πανηγύριζε η Δυτική Αττική για τις επιχειρήσεις των τελευταίων ημερών», επισήμανε ο υπουργός και πρόσθεσε: «Θα είμαστε μέσα στους οικισμούς για να εξαλείψουμε τις μεγάλες ποσότητες ναρκωτικών που διακινούνται εκεί».
Ο Βασίλης επιβεβαιώνει πως το τελευταίο διάστημα η παρουσία της Αστυνομίας στην περιοχή είναι ακόμα πιο έντονη, διστάζει όμως να πει περισσότερα σχετικά με τα ευρήματά τους. «Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν είμαστε όλοι παραβάτες και εγκληματίες» λέει.
Ο ίδιος τονίζει ότι κάποιοι κάτοικοι είναι φοβισμένοι και κάποιοι άλλοι εξοργισμένοι από τις αστυνομικές παρεμβάσεις. «Κανείς μας όμως δεν νιώθει ασφάλεια», προσθέτει. «Τους γιους μου, 12 και 14 ετών, τους παίρνω μαζί μου στη δουλειά, όπως με έπαιρνε κι εμένα ο πατέρα μου. Γυρολόγοι είμαστε, πηγαίνουμε από γειτονιά σε γειτονιά. Τα απογεύματα όμως γυρνάνε μόνα τους, πλέον είναι μεγάλα, δεν μπορείς να τα ελέγξεις. Φοβάμαι μην μπλέξουν σε τίποτα επεισόδια, σε συγκρούσεις με την Αστυνομία».
Φαύλος κύκλος
Φτάνοντας σε ένα απόμερο, σκοτεινό σημείο, μας προειδοποιεί: «Μη βγάλετε φωτογραφίες». Στο βάθος διακρίνουμε μια παρέα αντρών, ένας από αυτούς μας πλησιάζει με ανοιγμένο τον φακό του κινητού του. Ο Βασίλης κατεβάζει το παράθυρο και οι δυο τους κάνουν μια είδους συνεννόηση για ένα αυριανό ραντεβού. Καθώς απομακρυνόμαστε είναι πιο χαλαρός.
Σύμφωνα με τον Αντώνη, η παραβατικότητα της φυλής του είναι προϊόν της περιθωριοποίησης των μελών της. «Μπορεί η ελληνική κοινωνία να έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την ενσωμάτωση διαφόρων μειονοτήτων, όμως οι Eλληνες τσιγγάνοι παραμένουμε ως μια από τις πλέον περιθωριοποιημένες ομάδες. Η κοινωνική αυτή διάκριση ενισχύει τον κύκλο της παραβατικότητας αλλά και της βίας». Ο ίδιος δηλώνει τυχερός – μεγάλωσε σε ευνοϊκές συνθήκες, σε αντίθεση με τους γιους του Βασίλη, οι δικοί του γονείς τον στήριξαν στο όνειρό του να τελειώσει το λύκειο.
Δεν αμφισβητούμε τα ποσοστά που παρουσιάζει η Ελληνική Αστυνομία, αντιθέτως τα παρακολουθούμε και μας ανησυχούν. Ωστόσο είναι άδικο το να δημιουργείται μια κοινή εικόνα για όλους τους Ελληνες τσιγγάνους – Μανώλης Ράντης, πρ. συντονιστής Μηχανισμού Παρακολούθησης Εθνικής Στρατηγικής Ενταξης των Ρομά
Η αποτυχία της ένταξης
«Δεν θα έπρεπε να μας κάνει εντύπωση το ότι η φτωχοποίηση και η εξαθλίωση οδηγεί στην παραβατικότητα. Δεν αμφισβητούμε τα ποσοστά που παρουσιάζει η Ελληνική Αστυνομία, αντιθέτως τα παρακολουθούμε και μας ανησυχούν. Ωστόσο είναι άδικο το να δημιουργείται μια κοινή εικόνα για όλους τους Ελληνες τσιγγάνους. Ειδικά στην Αγία Βαρβάρα υπάρχουν νέα παιδιά που διαπρέπουν», λέει στην «Κ» ο Μανώλης Ράντης, συντονιστής Μηχανισμού Παρακολούθησης Εθνικής Στρατηγικής Ενταξης των Ρομά από το 2017 έως το 2020.
Στοιχεία από έρευνα της FRA* για τους Ρομά
96% των Ρομά στην Ελλάδα ζουν σε κίνδυνο φτώχειας52% ζουν σε κακές συνθήκες στέγασης16% των νέων Ρομά έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη)41% έχουν υποστεί παρενόχληση με κίνητρο το μίσος (το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη)
*Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα (FRA)
Για τον ίδιο η αποτυχία της ένταξης δεν οφείλεται μόνο στην παραβατικότητα των τσιγγάνων, αλλά, όπως αναφέρει, «πρόκειται για ένα ζήτημα πολύ πιο σύνθετο, είναι ταξικό, πολιτικό και οικονομικό». Προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε τις αιτίες, η συζήτηση στρέφεται γύρω από κοινωνικά αγαθά, όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η απασχόληση. «Τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, η ανεργία και η φτώχεια πλήττουν το συντριπτικό ποσοστό των Ελλήνων τσιγγάνων. Είναι ένας φαύλος κύκλος», προσθέτει ο Αντώνης.
Φτάνοντας στο Μενίδι το τοπίο είναι διαφορετικό από ό,τι πριν από περίπου έναν χρόνο, τότε που σε αντίστοιχο ρεπορτάζ της «Κ» είχαμε συναντήσει παρέες νεαρών εφήβων. Με το που μας είχαν δει, φώναζαν ρυθμικά «δικαιοσύνη, δικαιοσύνη», για να μαζευτούν μετά από λίγη ώρα γύρω μας και να μας μιλήσουν για τα παράπονα που είχαν από την Αστυνομία.
Αυτή τη φορά δεν υπάρχουν έφηβοι στους δρόμους και οι λίγοι περαστικοί δεν έχουν διάθεση να μιλήσουν. Μόνο δυο πιτσιρίκια αποδεικνύονται ελαφρώς πιο ομιλητικά, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα όμως εμφανίζεται μια μεγαλύτερη γυναίκα και τους βάζει τις φωνές, στέλνοντάς τα με συνοπτικές διαδικασίες στα σπίτια τους.
«Εμείς οι Ρομά έχουμε αντιμετωπίσει για χρόνια τον κοινωνικό αποκλεισμό, και κάθε νέα επέμβαση της Αστυνομίας μοιάζει με μια ακόμη υπενθύμιση πως δεν είμαστε ίσοι», λέει ο Θοδωρής, ιδιοκτήτης ενός ψητοπωλείου, ενώ την ίδια ώρα ένα περιπολικό και στη συνέχεια ένα δεύτερο περνάνε μπροστά από το μαγαζί του.
Φωτογραφίες: Αντώνης Τριανταφυλλίδης, Μαρίνα Καρπόζηλου
