Μια «μικρή κηδεία» τελείται αυτές τις μέρες στις Αλυκές Κίτρους Πιερίας, κοντά στον Μακρύγιαλο. Οι ντόπιοι παραγωγοί κηδεύουν τα μύδια, καθώς 80% της φετινής σοδιάς συλλέγονται πεθαμένα. Είναι μια συννεφιασμένη ημέρα και στο λιμάνι οι παραγωγοί αντί να μαζεύουν μύδια, κάθονται στα καφενεία για τσίπουρο και μεζέ.
Οι κουβέντες περιστρέφονται γύρω από την κλιματική κρίση, την άνοδο της θερμοκρασίας, τη μόλυνση στον Αξιό. Στο απλό λεξιλόγιο αυτών των ανθρώπων, που αντιμετωπίζουν φέτος τον φόβο του τέλους του κλάδου, δεν επικρατούν επιστημονικοί όροι.
Την κλιματική αλλαγή τη βιώνουν καθημερινά, όταν βγάζουν τις πλεξούδες με τα μύδια από τις καλλιέργειες και εκείνα με το κέλυφος ανοιχτό θρυμματίζονται πάνω στα κατάστρωμα. Τη μετράνε όταν από τη θάλασσα βγάζουν ένα μείγμα λάσπης, μια «γλίτσα», όπως την αποκαλούν, που είναι «δηλητήριο» για τα ευαίσθητα μύδια. Τη νιώθουν όταν τα χταπόδια εξαφανίζονται, τα ψάρια λιγοστεύουν και ο νοτιάς που περιμένουν να φυσήξει για να ανακατευτούν τα νερά, δεν έρχεται. Τη συνειδητοποιούν όταν «800 άνθρωποι, δηλαδή 300 οικογένειες, που ζουν συνολικά από τον κλάδο, δεν έχουν ψωμί στο τραπέζι», όπως μας λένε σε μια ταβέρνα στο χωριό Κίτρος.
«Μιλάμε για ολοκληρωτική καταστροφή στις μυδοκαλλιέργειες της Πιερίας» λέει στην «Κ» ο Τάσος Δραγάνης, πρόεδρος του Συνεταιρισμού Μυδοκαλλιεργητών Μακρύγιαλου Πιερίας. Τον συναντάμε μπροστά στο καΐκι του, το οποίο αυτές τις μέρες επισκευάζεται και βάφεται προκειμένου να είναι έτοιμο για την επόμενη συγκομιδή. «Αν αυτή έρθει!» αναφωνεί. Σύμφωνα με τον κύριο Δραγάνη, ο αφανισμός των μυδιών είναι πρωτοφανής και αφορά όλο τον Θερμαϊκό Κόλπο, με συνέπεια να μην έχει απομείνει τίποτα στις καλλιέργειες. Το φλέγον ζήτημα όμως είναι η μαζική καταστροφή του γόνου, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η παραγωγή του επόμενου έτους.
«Πιάσαμε 35 βαθμούς μέσα στη θάλασσα»
«Το μύδι αντέχει μέχρι 27-28 βαθμούς. Εμείς εδώ πιάσαμε 30-35 βαθμούς μέσα στη θάλασσα. Δεν θα αντέξουμε. Πρέπει να δημιουργηθεί και μια ομάδα επιστημόνων, η οποία θα μπορέσει να μας οδηγήσει σύμφωνα και με τις αλλαγές των συνθηκών. Είναι 75 επιχειρηματίες, 800 άνθρωποι συνολικά εργαζόμαστε στις μυδοκαλλιέργειες της Πιερίας. Να αποζημιωθούμε έστω για τα καύσιμά μας» λέει με παράπονο, ενώ αυτοψία στην περιοχή του Θερμαϊκού έχει πραγματοποιηθεί ήδη από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης προκειμένου να αποτιμηθεί η ζημιά.
«Το κακό έχει γίνει» τοποθετείται και ο κ. Ηλίας Χατζηχριστοδούλου, πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου Πιερίας, ο οποίος καταφτάνει στο λιμάνι για να μας συναντήσει. «Δουλεύουμε όλοι μαζί και με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης ώστε να αποζημιωθούν άμεσα οι μυδοκαλλιεργητές. Εχουμε ήδη απευθυνθεί συντονισμένα στην κυβέρνηση, γιατί είναι επίσης απολύτως αναγκαίο να υπάρξουν ειδικά μέτρα στήριξης του κλάδου το 2025, που δεν θα υπάρχει παραγωγή, σε συνδυασμό με ρυθμίσεις που θα επιτρέψουν τη συνέχιση της μυδοκαλλιέργειας στον Θερμαϊκό Κόλπο» σχολιάζει. Ο ίδιος προσθέτει ότι έχουν σταλεί για εργαστηριακή ανάλυση δείγματα νερού και σάρκας μυδιών, ώστε να εντοπιστεί η ακριβής αιτία και να αποτιμηθεί συνολικά η κατάσταση.
Η ελληνική παραγωγή μυδιών γίνεται στη συντριπτική της πλειονότητα στον Θερμαϊκό Κόλπο (Θεσσαλονίκη, Ημαθία, Πιερία). Το παραγόμενο προϊόν κατά 90% εξάγεται σε Ιταλία, Γαλλία και Ισπανία.
Σύμφωνα με τον κύριο Χατζηχριστοδούλου, η ελληνική παραγωγή μυδιών γίνεται στη συντριπτική της πλειονότητα στον Θερμαϊκό Κόλπο (Θεσσαλονίκη, Ημαθία, Πιερία). Το παραγόμενο προϊόν είναι αναγνωρισμένης υψηλής ποιότητας και κατά 90% εξάγεται σε Ιταλία, Γαλλία και Ισπανία.
Ο αφανισμός του γόνου
«Ψάχνουμε απεγνωσμένα για γόνο, πήραμε τους συναδέλφους μας στον Τάραντα, στη Μάγκνα Γκρέτσια, να δούμε αν η δική τους ράτσα μας κάνει» λέει από την πλευρά του ο κύριος Δραγάνης, ανοίγοντας ένα παράθυρο ελπίδας για την επόμενη σοδιά. «Εγώ μίλησα με τον πρόεδρο εκεί. Του λέω: “Σε παρακαλώ, πρέπει να στείλετε δυο αυτοκίνητα τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο ώστε να γεννήσουν εγκαίρως”. Πρέπει να έρθουν 40-50 τόνοι γόνος. Είναι φίλοι οι Ιταλοί, θα μας δώσουν. Για να μπορέσουμε να έχουμε τους 13.000 τόνους της παραγωγής μας».
Μαζική θανάτωση
Ο κύριος Κώστας Κουκάρας, βιολόγος και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), ο οποίος μελετάει τις μυδοκαλλιέργειες από το 1999, λέει στην «Κ» πως ο Θερμαϊκός Κόλπος φέτος βίωσε καταστάσεις που είχε βιώσει και το καλοκαίρι του 2021. «Δηλαδή, είχαμε πάλι υψηλές θερμοκρασίες στα επιφανειακά στρώματα του νερού. Αυτές οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 30 και 31 βαθμούς στα πρώτα 5 με 10 μέτρα της στήλης του νερού. Με αποτέλεσμα οργανισμοί οι οποίοι βρίσκονται στα πρώτα 10-15 μέτρα, είτε είναι στην ακτογραμμή, δηλαδή οργανισμοί που δεν μετακινούνται, είτε είναι οργανισμοί σαν τα μύδια που προσκολλώνται στις μυδοκαλλιέργειες, να βιώνουν μαζική θανάτωση».
«Η υψηλή θερμοκρασία στο νερό έχει δύο βασικές επιπτώσεις» συνεχίζει ο κύριος Κουκάρας. «Η μία είναι τα θανατηφόρα επεισόδια εξαιτίας του θερμικού σοκ. Και από την άλλη, όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασία του νερού, τόσο αυξάνεται η διαλυτότητα του οξυγόνου στον αέρα. Δηλαδή φεύγει πιο γρήγορα το οξυγόνο της θάλασσας στον αέρα. Αρα πέφτει η περιεκτικότητα του οξυγόνου στο νερό και έχουμε χαμηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου».
Σύμφωνα με τον βιολόγο πρώτα πεθαίνουν τα μεγαλύτερα μύδια, που είναι τα λιγότερα ανθεκτικά, και αργότερα πεθαίνουν τα μικρότερα. «Τα μεγάλα εμπορικής αξίας μύδια που πεθαίνουν στερούν από τους παραγωγούς το τρέχον κέρδος πώλησης, ενώ η απώλεια του γόνου τούς στερεί τη σοδειά της επόμενης χρονιάς». Ο ειδικός επισημαίνοντας εξηγεί τη δυσκολία στο να αποζημιωθούν οι άνθρωποι αυτοί. «Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είχε μέχρι πρότινος αποδεχθεί την αύξηση της θερμοκρασίας σαν ένα φαινόμενο το οποίο αξιώνει αποζημιώσεις. Το δεχόταν σαν ένα ακραίο φυσικό φαινόμενο» λέει.
Στις εκβολές των ποταμών
Η παραγωγή μυδιών είναι και το μόνο επάγγελμα που γνωρίζουν καλά στην περιοχή. Ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με τεχνογνωσία από τη γειτονική Ιταλία. Πολλοί ντόπιοι αλιείς στράφηκαν στη μυδοκαλλιέργεια, καθώς οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Τα μύδια αναπτύσσονται και αποκτούν το επιθυμητό για κατανάλωση μέγεθος σε λιγότερο από εννέα μήνες. «Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα ποτάμια της περιοχής –Αξιός, Λουδίας και Αλιάκμονας– που εκβάλουν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους στον δυτικό Θερμαϊκό, μεταφέρουν στη θάλασσα πολλά θρεπτικά συστατικά και δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την καλλιέργεια μεγάλων και νόστιμων μυδιών», λέει στην «Κ» ο κύριος Κουκάρας, εξηγώντας τη σχέση του τόπου με τη μυδοκαλλιέργεια.
Το μύδι «εισβολέας» της Πιερίας
Το είδος που εκτρέφεται στην περιοχή είναι το Mytilus galloprovincialis. Είναι είδος ενδημικό της ανατολικής Μεσογείου, της Αδριατικής και της Μαύρης Θάλασσας, αλλά σήμερα έχει εξαπλωθεί σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, είτε γιατί έχει εισαχθεί εκεί για καλλιέργεια είτε γιατί έχει μεταφερθεί για παράδειγμα μέσω των εμπορικών πλοίων.
Συγκαταλέγεται επίσης στους εκατό «χειρότερους εισβολείς παγκοσμίως », καθώς όταν εγκαθίσταται σε περιοχές όπου δεν είναι ενδημικό, εκτοπίζει τα τοπικά είδη μυδιών. Καλλιεργείται εμπορικά σε μεγάλη κλίμακα στην Ιαπωνία και την Κίνα, ενώ τη μεγαλύτερη παραγωγή στην Ευρώπη έχει η Ισπανία.
Η μέθοδος καλλιέργειας
Η καλλιέργεια ξεκινά με τη συλλογή του γόνου που προσκολλάται σε ειδικά σχοινιά, τους γονοσυλλέκτες. Οι μυδοκαλλιεργητές αφαιρούν τον γόνο από τα σχοινιά και τον τοποθετούν σε πλαστικά κυλινδρικά δίχτυα, τους αρμαθούς, που κρέμονται με σχοινί στο νερό. Η εκτροφή γίνεται είτε πάνω σε πασσάλους (πασσαλωτά μυδοτροφεία) είτε πάνω σε σχοινιά που κρέμονται από πλωτήρες (πλωτά ή long-line μυδοτροφεία).
Από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο, οι μυδοκαλλιεργητές φροντίζουν να ανοίγουν κατά καιρούς τους αρμαθούς, να αραιώνουν τα μύδια που στο μεταξύ έχουν μεγαλώσει και να τα ξανατοποθετούν στα μυδοτροφεία, ώσπου να ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους και να είναι έτοιμα για συγκομιδή.
Η ποιότητα των μυδιών διασφαλίζεται με τακτικούς ελέγχους της ποιότητας των νερών και του παραγόμενου προϊόντος.
Η παραγωγή των μυδιών δεν γίνεται χωρίς προβλήματα και πιέσεις για το φυσικό περιβάλλον. Η μεγάλη πυκνότητα μονάδων οστρακοκαλλιέργειας επηρεάζει αρνητικά την κίνηση των θαλάσσιων μαζών, που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των οστράκων και προκαλεί επίσης τη συσσώρευση υλικού στον πυθμένα της θάλασσας, εκεί όπου βρίσκονται οι μονάδες, επηρεάζοντας αρνητικά τις βενθικές κοινότητες που ζουν εκεί.
Σύμφωνα με τον κύριο Κουκάρα, η μυδοπαραγωγή της Πιερίας είναι ομαδοποιημένη χωρικά σε τρία τμήματα:
- Στην εκβολή του Αξιού, στα όρια του Δήμου Χαλάστρας.
- Στην εκβολή του Λουδία, στα όρια του Δήμου Αξιού.
- Νότια της εκβολής του Αλιάκμονα, στις ακτές της Πιερίας.
«Τα νερά αλλάζουν. Κι εμείς δεν ξέρουμε τι να κάνουμε»
Κάτω στο λιμάνι τα καΐκια είναι όλα αγκυροβολημένα. «Αυτήν την τέχνη γνωρίζουμε, τι θα κάνουμε αν δεν έχουμε τα μύδια;» λέει στην «Κ», ο κύριος Πέτρος Χαραλαμπίδης, 80 χρονών, ένας από τους πρώτους μυδοκαλλιεργητές στην περιοχή. Ο ίδιος έχει στην κατοχή του 30 στρέμματα, ενώ στη δουλειά είναι σήμερα και τα δύο του παιδιά. «Τέτοια κακή χρονιά είχαμε και το 2021. Πάλι λόγω της ζεστής. Αλλά δεν ήταν έτσι. Ολοι κλαίνε. Σήμερα ανεβάσαμε κάποια μύδια από το νερό και ήταν όλα ψόφια. Αλλά μιλώντας με τους παραγωγούς στην Ιταλία, στην Ισπανία, μας λένε πως και εκεί είναι μεγάλο το πρόβλημα. Τα νερά αλλάζουν. Και εμείς δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Τα τοποθετούμε σωστά, στο σωστό βάθος; Πρέπει να αλλάξουμε κάτι; Ποιος θα μας το πει αυτό;» αναρωτιέται με μια μπίρα στο χέρι.
Ο μυδοπαραγωγός Αλέξης Τσαμαλίδης, Πόντιος στην καταγωγή, μετράει 30 χρόνια σε αυτή τη δουλειά και έχει 30 στρέμματα στην κατοχή του. Στέλνει τα μύδια όπως λέει κυρίως στην Ιταλία, αλλά τα στέλνει και στη Χαλκιδική και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. «Πήγαμε μέσα προχθές, τα μικρά ψοφάνε. Ψόφησαν τα μεγάλα και τώρα πάει και ο γόνος. Είναι 80% ψόφιος. Η ζέστη φταίει, έχουν αλλάξει οι συνθήκες, το νιώθουμε στο πετσί μας. Eδώ και τρία χρόνια είναι όλο και χειρότερα. Δεν θα έχουμε τα χρήματα ούτε να φτιάξουμε τα καΐκια μας. Είναι ακριβή ιστορία η συντήρηση των καϊκιών» εξηγεί ενώ μας δείχνει το δικό του καΐκι, τον Αγιο Γιώργη, που φέρει το όνομα του γιου του. Οι περισσότερες επιχειρήσεις μυδοκαλλιεργητών εδώ είναι οικογενειακές, πάνε από το πατέρα στον γιο, αλλά και στην κόρη πλέον. «Τέσσερα εγγόνια έχω, πολεμάμε για αυτούς τώρα».
Μερικά μέτρα πιο πέρα, επιστρέφοντας από τις καλλιέργειες, δένει το καΐκι του ο παραγωγός Κωνσταντίνος Κόνγκολος, 58 χρονών. «Πρέπει να κάνουμε λίγη υπομονή και να δούμε τι πραγματικά γίνεται. Να ακούσουμε τους επιστήμονες» λέει. «Εγώ στέλνω μέσω εμπόρων στην Ιταλία. Είμαι στη δουλειά από το 1990. Εχω 20 στρέμματα και 10 έχει ο γιος μου. Καταλαβαίνετε πως αν δεν μπορούμε να δουλέψουμε, χαθήκαμε. Μας λένε να στραφούμε στον τουρισμό. Δηλαδή αυτό είναι το θέμα σε αυτή τη χώρα, να γίνουμε από παραγωγοί γκαρσόνια. Αυτό μας λένε».
«Μολυσμένα νερά»
Επιβιβαζόμαστε στο καΐκι του Σπύρου Βραχάι, ο οποίος ασχολείται με τον κλάδο από το 1993, όταν ήρθε στην Πιερία από την Τροπόγια της Αλβανίας. Από τη συζήτηση μαζί του καταλαβαίνει κανείς ότι δεν είναι μόνο η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας που προκαλεί ανησυχία στους παραγωγούς.
«Aυτό που μας κάνει τη μεγάλη ζημιά είναι το νερό του ποταμού. Είναι μολυσμένο» λέει ο 51χρονος μυδοκαλλιεργητής, υποστηρίζοντας ότι λόγω των μειωμένων βροχοπτώσεων τα φυτοφάρμακα από τις καλλιέργειες καταλήγουν στο ποτάμι. «Αυτή η λάσπη δεν είναι από τη θάλασσα. Είναι σαν βούρκος από κάτω, έρχεται σαν φωτιά από το ποτάμι και καίει τα πάντα, καίει τα μύδια» τονίζει καθώς ανεβάζει πλεξούδες με μύδια μέσα από τη θάλασσα με τη 16χρονη κόρη του στο πλευρό του. «Βρίσκει κανείς μόνο δέκα ζωντανά μέσα σε ένα δίχτυ. Τι θα αφήσω εγώ στα παιδιά μου; Ο,τι έχω και δεν έχω είναι αυτό το καΐκι».
«Φωτιά στη θάλασσα»
Ρωτήσαμε τον βιολόγο Κώστα Κουκάρα για το φαινόμενο της μόλυνσης που οι ντόπιοι ονομάζουν «φωτιά στη θάλασσα». «Εχουν δει κόκκινες κηλίδες μέσα στον Θερμαϊκό. Ομως δεν γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή ποια είναι η φυτοπλανγκτική κοινότητα, δηλαδή οι μικροοργανισμοί που έχουν αναπτυχθεί μέσα στο νερό χωρικά. Ενώ παρακολουθούνται σε συγκεκριμένα σημεία και γίνονται οι έλεγχοι, δεν μπορούν αυτά τα σημεία να δείξουν τι συμβαίνει σε όλο τον Θερμαϊκό Κόλπο. Συνεπώς δεν μπορούμε να απαντήσουμε αν αυτές οι κηλίδες περιέχουν είδη τοξικά. Είναι ζητήματα τα οποία αν δεν υπάρχουν συνεχείς μετρήσεις, δεν τα γνωρίζουμε» σημείωσε ο ειδικός.
Ο ίδιος μίλησε επίσης για ένα μεγάλο κενό στη σχετική έρευνα. «Ο Αξιός ποταμός έχει αισθητήρες μέτρησης που έχει εγκαταστήσει η Περιφέρεια και κάποιοι άλλοι φορείς στα πλαίσια ερευνητικών έργων, ωστόσο τα αποτελέσματα δεν μελετούνται συστηματικά. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως αν συνεχίσουμε έτσι, πολύ σύντομα, θα έλεγα σε τρία χρόνια από τώρα, δεν θα υπάρχει ούτε ένα μύδι ελληνικό».
Μύδια σαγανάκι από τη Ρουμανία
Ο ήλιος δύει και οι παραγωγοί προτείνουν να μας κεράσουν. Παραγγέλνουμε μύδια. Αλλά στην ταβέρνα Ολυμπία, στην παραλία του χωριού, μύδια δεν σερβίρονται. Η ιδιοκτήτρια Νικολέτα Λεμονοπούλου, μας λέει πως αν μια ταβέρνα έχει μύδια αυτήν την εποχή, εισάγονται σίγουρα από τη Ρουμανία. «Είχα πιάτα με μύδια στην αρχή της σεζόν, αλλά τώρα δεν ήθελα να πάρω ξένα» τονίζει. «Aυτή την εποχή δεν έχει παραγωγή, αλλά και να βγαίνουν μύδια αυτήν την εποχή, εγώ τα φοβάμαι» προσθέτει. «Ακούμε για μόλυνση των νερών που έρχεται από το ποτάμι, για βακτήρια, για μύδια που πεθαίνουν από υψηλές θερμοκρασίες. Εγώ αυτά τα μύδια δεν μπορώ να τα σερβίρω στους πελάτες μου. Το μύδι είναι επικίνδυνο, αν είναι κακό» συμπληρώνει για να μας σερβίρει γαρίδες στο τηγάνι.
Αποστολή: Νίνα Μαρία Πασχαλίδου
Φωτογραφίες – Βίντεο: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Επεξεργασία: Michael Kirki
