H επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, την 7η Δεκεμβρίου του 1941, την οποία ο πρόεδρος Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ περιέγραψε ως «ημέρα της καταισχύνης», άλλαξε για πάντα τον κόσμο μας.
Σε έναν αιώνα από σήμερα, θα θεωρούνται άραγε οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και στο Πεντάγωνο ως ένα ακόμη σημείο καμπής στην ιστορία; Ή μήπως όταν φθάσει η 11η Σεπτεμβρίου 2101 θα έχουν διολισθήσει στη λήθη;
Αυτό έχει συμβεί με τα γεγονότα της 15ης Φεβρουαρίου 1898. Τότε, το θωρηκτό Μέιν ανατινάχθηκε στο λιμάνι της Αβάνας, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 260 Αμερικανοί ναύτες και αξιωματικοί. H ευθύνη για τη βύθιση του Μέιν αποδόθηκε (πιθανώς λανθασμένα) στους Ισπανούς και προκάλεσε πανεθνικό κύμα οργής. Αυτό θεωρήθηκε ως ημέρα καταισχύνης και προώθησε την εμπλοκή των ΗΠΑ σε έναν πόλεμο με την Ισπανία. Ομως, κατά την εκατοστή επέτειο της βύθισης του Μέιν, στις 15 Φεβρουαρίου του 1998, οι περισσότεροι Αμερικανοί το είχαν ήδη ξεχάσει. Σήμερα, η 15η Φεβρουαρίου είναι μία απλή ημέρα.
Σημαντικές διαφορές
Τόσο το Περλ Χάρμπορ όσο και η 11η Σεπτεμβρίου ήταν, φυσικά, αιφνιδιαστικές επιθέσεις, άγρια χτυπήματα χωρίς προειδοποίηση. Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφορές ανάμεσά τους.
Στο Περλ Χάρμπορ ένα κυρίαρχο κράτος επετέθη σε ένα άλλο. O στόχος ήταν το αμερικανικό ναυτικό, ο επιτιθέμενος γνωστός, το ίδιο και το αποτέλεσμα: επρόκειτο να εμπλακούμε σε έναν μακρύ, πικρό παγκόσμιο πόλεμο.
Την 11η Σεπτεμβρίου δεν μας επιτέθηκε ένα κυρίαρχο κράτος. O στόχος δεν ήταν οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις αλλά το ηθικό του αμερικανικού λαού. Οι επιθέσεις δεν μας έσυραν σε έναν μακρύ πόλεμο μεταξύ κυρίαρχων κρατών, ούτε οι εχθροπραξίες χρειάζεται να λήξουν με επίσημη συνθηκολόγηση.
Ο εχθρός μας χτύπησε απ’ το πουθενά κι εξαφανίστηκε στο πουθενά. H αντίδρασή μας ήταν μια αστυνομική επιχείρηση εναντίον ατόμων που συνωμοτούσαν εναντίον μας και των κρατών που τους υπέθαλπαν – όχι η συνολική κινητοποίηση ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου.
Πρωτόγνωρα ευάλωτοι
Διαφορές εντοπίζονται επίσης στην επίδραση που είχαν οι επιθέσεις στο ηθικό του αμερικανικού λαού. Οπως και να το κάνουμε, το Περλ Χάρμπορ βρίσκεται σ’ ένα μακρινό νησί στο μέσον του Ειρηνικού. Αντίθετα, οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα άλλαξαν βίαια την αντίληψη του έθνους για τον εαυτό του. Οι επιθέσεις έκαναν τους Αμερικανούς να νιώσουν πρωτόγνωρα ευάλωτοι, και οι διάφοροι αόριστοι «συναγερμοί» που ακολούθησαν ενισχύουν αυτό το αίσθημα.
Ποιος ξέρει πού θα χτυπήσει ξανά ο Οσάμα Μπιν Λάντεν και η φονική συμμορία του; Στη γωνία, στο άλλο τετράγωνο, στο εμπορικό κέντρο, οπουδήποτε.
Η ασφάλεια κοιτάζει καχύποπτα τα παπούτσια των επιβατών στα αεροδρόμια και οι επιβάτες κοιτούν καχύποπτα ο ένας τον άλλον. Αν ο υπουργός Δικαιοσύνης πετύχει το στόχο του, κάθε Αμερικανός θα κοιτάζει καχύποπτα κάθε άλλον Αμερικανό.
Πολλοί νιώθουν ότι ο κόσμος έχει αλλάξει για πάντα. Θα εξακολουθήσουν όμως να νιώθουν έτσι; Αυτό εξαρτάται από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, πράγμα που σημαίνει ότι διατηρούμε έως ένα βαθμό τη δυνατότητα να καθορίσουμε οι ίδιοι το μέλλον μας.
Ιδια διλήμματα
Σήμερα παρουσιάζονται ενώπιόν μας τα ίδια διλήμματα που αντιμετωπίσαμε πριν από μισόν αιώνα, στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Τότε, ορισμένοι πίστευαν ότι η ρωσική επιθετικότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί διά της μεθόδου της ανάσχεσης και της αποτροπής. Αλλοι υποστήριζαν ότι η ρωσική ισχύς πρέπει να εξουδετερωθεί μέσω ενός «προληπτικού πολέμου».
Ορθώς, οι δημοκρατίες επέλεξαν αυτό που ο Τζορτζ Κέναν αποκαλεί «μακροχρόνια, υπομονετική αλλά σταθερή και άγρυπνη ανάσχεση». Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, αυτή η τακτική, όπως σωστά είχε προβλέψει ο Κέναν το 1947, οδήγησε στην κατάρρευση της σοβιετικής ισχύος χωρίς να μεσολαβήσει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος.
Σήμερα, ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας πυροδοτεί αντίστοιχες διαμάχες, παρότι δεν έχουμε μπροστά μας κανέναν εχθρό με συγκρίσιμο μέγεθος. Δεν έχει διαπιστωθεί κανένας δεσμός ανάμεσα στον φονταμενταλιστή Οσάμα Μπιν Λάντεν και στον κοσμικό Σαντάμ Χουσεΐν – και πράγματι, αν τέτοιος δεσμός υπήρχε, ο Μπιν Λάντεν θα είχε σίγουρα βρει καταφύγιο στο Ιράκ.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο Σαντάμ έχει γίνει ο υπέρτατος στόχος στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, διότι θεωρείται ότι διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής. Είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του «άξονα του κακού» του προέδρου Μπους. Και τι άξονας… Το Ιράκ και το Ιράν είναι στα μαχαίρια, ενώ καμία απ’ τις δύο χώρες δεν δίνει δεκάρα για τη Βόρειο Κορέα. Οι σημερινοί υποστηρικτές του «προληπτικού πολέμου» εμφάνισαν έναν ηπιότερο όρο, αλλά ο «προληπτικός πόλεμος» ισοδυναμεί με το ίδιο πράγμα.
Ο πρόεδρός μας έχει αναγάγει την «αλλαγή καθεστώτος» στο Ιράκ σε εθνικό στόχο, ενώ έγγραφα που αναφέρονται σε στρατιωτικούς σχεδιασμούς διαρρέουν καθημερινά από το Πεντάγωνο. Αντίθετα όμως με τον πόλεμο του Κόλπου, τον οποίο πλήρωσε κυρίως η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και η Ιαπωνία, γι’ αυτό τον πόλεμο θα πρέπει να πληρώσουμε μόνοι μας, ενώ η επίδραση στις τιμές του πετρελαίου και στην οικονομία μας θα είναι καταστροφική.
Επίσης, αυτό τον πόλεμο θα τον φέρουμε εις πέρας ουσιαστικά μόνοι μας. Οι υποτιθέμενοι φίλοι μας στη Μέση Ανατολή -ο βασιλιάς Αμπντάλα B΄ της Ιορδανίας, οι Τούρκοι, οι Αιγύπτιοι και ακόμη και πολλοί Κούρδοι- διαφωνούν με τη στρατιωτική δράση.
Επίσης, ένας τέτοιος πόλεμος μπορεί να δημιουργήσει τον μεγάλο εχθρό που τώρα μας λείπει. Αν βομβαρδίσουμε το Ιράκ και εισβάλουμε σ’ αυτό (σκοτώνοντας σίγουρα εκατοντάδες Ιρακινούς πολίτες), αν αποσταθεροποιήσουμε τις αραβικές χώρες, αν επιτρέψουμε στο Ισραήλ να στερεί από τους Παλαιστίνιους ένα κυρίαρχο κράτος, κινδυνεύουμε να ενώσουμε τον μουσουλμανικό κόσμο εναντίον μας και να πυροδοτήσουμε τη φρικτή «σύγκρουση των πολιτισμών».
Αυτό θα μπορούσε να καταλήξει σε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, μια αποτρόπαια διαμάχη στην οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν βιολογικά, χημικά, ραδιολογικά, ακόμη και (βοήθειά μας) πυρηνικά όπλα.
Αν έχει τέτοιες συνέπειες, τότε η 11η Σεπτεμβρίου θα είναι πράγματι ημέρα καταισχύνης.
Ψευδαίσθηση
Γιατί, όμως, να το διακινδυνεύσουμε; Ενα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της χρονιάς που πέρασε είναι ότι αποδεχθήκαμε ευπειθώς την έννοια του προληπτικού πολέμου. Επίσης άξιον απορίας είναι το πώς έχουμε δεχθεί ότι η απόφαση για πόλεμο επαφίεται στον πρόεδρο Μπους – σαν να είχε ξαφνικά χαθεί στα βάθη μιας σκοτεινής νύχτας το Αρθρο 1 παράγραφος 8 του Συντάγματος, που καθστά εξ ολοκλήρου αρμόδιο για την κήρυξη πολέμου το αμερικανικό κογκρέσο.
Ο προληπτικός πόλεμος βασίζεται σε μία ψευδαίσθηση: ότι είναι δυνατόν να προβλέψουμε τα μελλούμενα. Ομως η ιστορία έχει τη δυσάρεστη συνήθεια να καταρρίπτει όλες τις βεβαιότητες.
Γιατί να μη χρησιμοποιήσουμε και τώρα το συνδυασμό ανάσχεσης και αποτροπής με τον οποίο κερδίσαμε τον Ψυχρό Πόλεμο; O Σαντάμ δεν πρόκειται να επιτεθεί σε άλλες χώρες γιατί ξέρει ότι έτσι θα παίξει το παιχνίδι του Μπους: η αντίδραση θα είναι γρήγορη και συντριπτική. Ομως ο Σαντάμ δεν θέλει να αυτοκτονήσει. H μόνη κατάσταση που ίσως τον ωθήσει να χρησιμοποιήσει τα όπλα του είναι μια επίθεση των ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ.
Η τρομοκρατία δεν πρόκειται ποτέ να εκλείψει ολοκληρωτικά. Ομως, αν καταφέρουμε να εφαρμόσουμε την τακτική της ανάσχεσης έναντι των παγκόσμιων συνωμοσιών, η τρομοκρατία θα στοχεύει κυρίως σε συγκεκριμένες εθνικές κυβερνήσεις και θα κινείται στα σύνορα συγκεκριμένων κρατών. Ακόμη και η Αμερική έχει θρέψει εγχώριους τρομοκράτες, όπως τον Τίμοθι Μακ Βέι και τον Τεντ Κακζίνσκι, γνωστό ως Γιουναμπόμερ.
Η επιλογή της ανάσχεσης
Εμείς οι Αμερικανοί μπορούμε να μάθουμε να ζούμε με την ελάσσονα τρομοκρατία, όπως έχουν μάθει οι λαοί της Βρετανίας, της Ισπανίας, της Ινδίας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Σρι Λάνκα και πολλών άλλων κρατών. Αν το κάνουμε αυτό, θα διασφαλίσουμε ότι η 11η Σεπτεμβρίου δεν θα οδηγήσει σε τρίτο παγκόσμιο πόλεμο και δεν θα αλλάξει τον κόσμο μας για πάντα.
Αν επιλέξουμε την ανάσχεση αντί του προληπτικού πολέμου, τότε η καταστροφή του Παγκοσμίου Κέντρου Εμπορίου, όπως η βύθιση του Μέιν, θα αρχίσει να υποχωρεί στη συλλογική μνήμη.
Αυτό, βέβαια δεν θα ακυρώσει τον τρόμο της μαζικής δολοφονίας αθώων ανθρώπων που κοίταζαν τη δουλειά τους, ούτε τον ηρωισμό των πυροσβεστών και των αστυνομικών που θυσίασαν τη ζωή τους για να σώσουν τους συμπολίτες τους. Αυτή η μνήμη θα παραμείνει για πολύ καιρό, ανανεώνοντας την πίστη μας στη δύναμη των αμερικανικών αξιών.
