Ποιο θέμα διεθνούς πολιτικής απασχολεί κατά κύριο λόγο αυτήν την εποχή τους ηγέτες των ισχυρότερων ευρωπαϊκών κρατών; Το λησμονημένο από μέσα ενημέρωσης και πολίτες Ευρωσύνταγμα; Οι οικονομικές προκλήσεις της διεύρυνσης; H ανοιχτή απειλή εμφυλίου πολέμου στο Ιράκ, που τόσο δραματικά ήρθε στο προσκήνιο με τις εκατόμβες της περασμένης Τρίτης; O κίνδυνος ανθρωπιστικής καταστροφής στην «πρώτη δημοκρατία των μαύρων», τη μακρινή Αϊτή; Τίποτα από όλα αυτά. Εκείνο που κυριολεκτικά έχει αναστατώσει τα διπλωματικά γραφεία προέδρων, καγκελαρίων και πρωθυπουργών της γηραιάς ηπείρου είναι η «Πρωτοβουλία για την Ευρύτερη Μέση Ανατολή», που ανακοινώθηκε με τυμπανοκρουσίες από την κυβέρνηση Μπους και πρόκειται να συζητηθεί στις συνόδους κορυφής του NATO και των οκτώ ισχυρότερων βιομηχανικών κρατών, τον προσεχή Ιούνιο.
Το σχέδιο Μπους, το οποίο ανέλαβε να «πουλήσει» στους Αραβες ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, Μαρκ Γκρόσμαν, έχει παρομοιαστεί με το Σχέδιο Μάρσαλ για την αναχαίτιση του κομουνισμού στη μεταπολεμική Ευρώπη και τη συμφωνία του Ελσίνκι (1975) για την αποσταθεροποίηση των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Επεκτείνεται στην ευρύτερη ζώνη του αραβικού- μουσουλμανικού κόσμου, που ξεκινάει από το Μαρόκο και τη Μαυριτανία, για να φτάσει μέχρι το Ιράν, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν.
Σύμφωνα με το αυθεντικό κείμενο, που διέρρευσε στην αραβική εφημερίδα «Αλ Χαγιάτ», οι Αμερικανοί εννοούν να τεθούν επικεφαλής μιας μεγάλης, δυτικής πρωτοβουλίας για «την προώθηση της ελευθερίας, της γνώσης και της απελευθέρωσης των γυναικών» στις αραβικές χώρες. Προβλέπεται η γενναία οικονομική ενίσχυση εκείνων των κυβερνήσεων, των διανοουμένων, αλλά και των μη κυβερνητικών οργανώσεων, που θα ενστερνισθούν τις αμερικανικές προτεραιότητες για πραγματοποίηση ελεύθερων εκλογών, απελευθέρωση της οικονομίας από το κράτος, στήριξη στον ιδιωτικό τομέα και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ως βασικός στόχος ορίζεται η καταπολέμηση των αιτίων που θρέφουν «τον εξτρεμισμό, την τρομοκρατία, την εγκληματικότητα και την παράνομη μετανάστευση». Ειδική μνεία γίνεται για την ενίσχυση της «ασφάλειας» στην ευρύτερη περιοχή, με τους Αμερικανούς να πιέζουν τους συμμάχους τους για εγκατάσταση νατοϊκών δυνάμεων στον ρόλο του ειρηνοποιού, σε πρώτη φάση στο Ιράκ.
Πολλαπλοί στόχοι
Πολλές δυτικές εφημερίδες απέδωσαν την «Πρωτοβολία» σε προεκλογικές σκοπιμότητες. Είναι αλήθεια ότι ο Μπους χρεώνεται την εφιαλτική κατάσταση στο Ιράκ, δέκα μήνες μετά τη θεωρητική λήξη του πολέμου, τη στασιμότητα στο Παλαιστινιακό και την εχθρότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας του αραβικού-μουσουλμανικού κόσμου. Οι εξελίξεις αυτές υπογραμμίζουν τα αδιέξοδα του διαρκούς «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», που βασίζεται αποκλειστικά στη στρατιωτική ισχύ και αφήνουν τον Μπους έκθετο στην κριτική των Δημοκρατικών, που τονίζουν την έλλειψη στοιχειώδους κατανόησης των βαθύτερων, οικονομικών, πολιτιστικών και πολιτικών αιτίων του αραβικού εξτρεμισμού. Σε αυτό το φόντο, η μεγαλεπήβολη «Πρωτοβουλία» μπορεί να ερμηνευθεί ως προεκλογικό πυροτέχνημα ενός προέδρου που πασχίζει να αποδείξει ότι, πέρα από μεταφυσικού τύπου διακηρύξεις περί «δυνάμεων του Καλού και του Κακού», διαθέτει κάτι που να μοιάζει με «όραμα» και στρατηγική.
Μια τέτοια θεώρηση, ωστόσο, θα συνιστούσε αφελή υποτίμηση της σημασίας του αμερικανικού σχεδίου. Εκμεταλλευόμενη την κατοχή του Ιράκ και τον άτυπο, αλλά ισχυρότατο άξονα Ισραήλ- Ιρακινών «κουίσλινγκ», η μόνη υπερδύναμη εγκαινιάζει μια εξαιρετικά φιλόδοξη εκστρατεία με πολλαπλούς στόχους: Τη βαθμιαία αποδυνάμωση και, τελικά, την ανατροπή των ανεπιθύμητων αραβικών καθεστώτων και την αντικατάστασή τους από «Αραβες Χάβελ», που θα προκύψουν από τα χρηματοδοτούμενα φυτώρια των «μη κυβερνητικών οργανώσεων». Τη χρεοκοπία των εύθραυστων αραβικών οικονομιών (μαθηματικά βέβαιο αποτέλεσμα της επιδιωκόμενης «απελευθέρωσης των αγορών τους»), πράγμα που θα τις καταστήσει ομήρους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και θα διευκολύνει τον πλήρη έλεγχό τους από τα δυτικά, και κυρίως τα αμερικανικά μητροπολιτικά κέντρα. Ουσιαστικά, οι αραβικές χώρες προορίζονται για μια τεράστια οικονομική ενδοχώρα του Ισραήλ – ήδη στο σύνολό τους οι 21 χώρες-μέλη του Αραβικού Συνδέσμου έχουν αθροιστικά μικρότερο ΑΕΠ από την Ισπανία! Τον οριστικό ενταφιασμό του Παλαιστινιακού – τόσο ο Μπους όσο και ο Γκρόσμαν τόνισαν με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι η προώθηση της πρωτοβουλίας τους για την «ελευθερία» στη Μέση Ανατολή ΔΕπροϋποθέτει την επίλυση του προβλήματος! Τέλος, την εγκατάσταση του NATO ως τοποτηρητή-χωροφύλακα της Δύσης στην τεράστια, ενεργειακά και γεωστρατηγικά, κρίσιμη ζώνη, από τον Ατλαντικό μέχρι την κεντρική Ασία, το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας.
Θύελλα αντιδράσεων
Οπως ήταν αναμενόμενο, η αμερικανική πρωτοβουλία ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στον αραβικό κόσμο – τόσο των ιδιόμορφων αντιιμπεριαλιστικών καθεστώτων που βλέπουν την Αμερική να αντιγράφει τις χειρότερες παραδόσεις της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας όσο και των αυταρχικών, φιλοαμερικανικών κυβερνήσεων, που διαισθάνονται ότι η ισλαμοφοβική Αμερική του Μπους δεν το έχει σε τίποτα να τις πετάξει σαν χρησιμοποιημένα ανταλακτικά. Πρώτος ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Χόσνι Μουμπάρακ, δήλωσε ότι «καταγγέλλει με όλη τη δύναμή του τις εισαγόμενες συνταγές υπό τον μανδύα της μεταρρύθμισης» και προειδοποίησε ότι η υιοθέτησή τους θα σημάνει το «γενικευμένο χάος» για τον αραβικό και τον μουσουλμανικό κόσμο.
Ακολούθησε με ταυτόσημες δηλώσεις ο ισχυρός άνδρας της Σαουδικής Αραβίας, πρίγκιπας Αμπντάλα. Από την πλευρά του, ο αντιπρόεδρος της Συρίας, Αμπντέλ Χαλίμ Χαντάμ, δήλωσε: «Αυτή η πρωτοβουλία μάς θυμίζει την κατάσταση πριν από τον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου οι μεγάλες δυνάμεις αναζητούσαν τρόπο να κατατεμαχίσουν την περιοχή και να τη μοιράσουν μεταξύ τους σε προτεκτοράτα». H απροσδόκητη, μέχρι πρότινος, «Αραβική Αντάντ» Αιγύπτου, Σαουδικής Αραβίας και Συρίας παρέσυρε ακόμη και τα αντιδραστικά εμιράτα του Κόλπου, όπως το Μπαχρέιν, και αναμένεται να καταθέσει το δικό της σχέδιο στην προσεχή σύνοδο κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου, στην Τυνησία. H αμερικανική «Πρωτοβουλία» δίχασε και πάλι την Ευρωπαϊκή Ενωση, αυτήν τη φορά σε εντελώς διαφορετικά, σε σύγκριση με τον πόλεμο κατά του Ιράκ, στρατόπεδα: Αρχικά, στη μια πλευρά βρέθηκε η Γερμανία και στην άλλη η Γαλλία, παρέα με τη… Βρετανία! O Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Γιόσκα Φίσερ, εμφανίστηκε στις 7 Φεβρουαρίου σε κοινή γραμμή πλεύσης με τον πρόεδρο Μπους. Ωστόσο, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Τζακ Στρο, δήλωνε ότι «οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στις αραβικές χώρες πρέπει να έρθουν από το εσωτερικό τους, όχι να επιβληθούν απέξω». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Γάλλος ομόλογός του, Ντομινίκ ντε Βιλπέν, τόνισε: «Είμαστε αντίθετοι σε στρατηγικές που παραπέμπουν σε μιαν ανήσυχη Δύση, αποφασισμένη να επιβάλει σε άλλους έτοιμες λύσεις». Επιπλέον, εξέφρασε την άποψη ότι η παρουσία του NATO στην περιοχή, αντί να είναι παράγων ασφάλειας, θα περιπλέξει τα υπάρχοντα προβλήματα.
Κοινό γαλλογερμανικό σχέδιο
Επειτα από έναν κύκλο παρασκηνιακών διαβουλεύσεων, το Βερολίνο άλλαξε στάση, με αποτέλεσμα να εμφανισθεί την περασμένη Πέμπτη κοινό γαλλογερμανικό σχέδιο, κατ’ όνομα συμπληρωματικό, αλλά επί της ουσίας αντίθετο στο αμερικανικό. Το κείμενο που έφερε στη δημοσιότητα η γαλλική «Λε Μοντ» κάνει λόγο για «στρατηγικό συνεταιρισμό σε αναζήτηση κοινού μέλλοντος με τη Μέση Ανατολή», επιμένει ότι το πρωταρχικό πρόβλημα είναι η επίλυση του Παλαιστινιακού και κινείται στο πλαίσιο της «διαδικασίας της Βαρκελώνης», που εγκαινιάστηκε το 1995, για μια εταιρική σχέση μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενωσης, αραβικών μεσογειακών χωρών και Ισραήλ.
Παραμένει γεγονός ότι Βρετανία και Γαλλία, παρά τις διαφορές τους σε άλλα θέματα διεθνούς πολιτικής, φοβούνται ένα νέο αμερικανικό πλήγμα στα συμφέροντά τους στην περιοχή, ανάλογης σημασίας με εκείνο της κρίσης στο Σουέζ, με τη διαφορά ότι αυτήν τη φορά οι Αμερικανοί δεν παίζουν το αραβικό χαρτί αλλά 100% το ισραηλινό. Επιπλέον, πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες φοβούνται ότι η αμερικανική «Πρωτοβουλία» εμπνέεται από τα ισλαμοφοβικά πρότυπα του κατά Χάντιγκτον «Πολέμου των Πολιτισμών», κάτι που θα μπορούσε να έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες για την Ευρώπη, κύριο προορισμό των μεταναστευτικών κυμάτων από την «Ευρύτερη Μέση Ανατολή». H γαλλική «Μοντ» επεσήμανε εύστοχα την Παρασκευή 27 Φεβρουαρίου:
«Ο ίδιος ο καθορισμός της ζώνης ενδιαφέροντος, που περιλαμβάνει το Μαγκρέμπ, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, προκαλεί τη δυσπιστία της Γαλλίας. Ποιο είναι το κριτήριο, αν όχι το Ισλάμ; Οι παραλληλισμοί των Αμερικανών με το Ελσίνκι… ενισχύουν τους φόβους για ένα μείζον ιδεολογικό σφάλμα: Προδίδουν μια προσέγγιση αντιπαράθεσης δύο μπλοκ, της Δύσης εναντίον του μουσουλμανικού κόσμου, δηλαδή αυτής ακριβώς της αντιπαράθεσης που θα έπρεπε να αποτρέψουμε».
