Το κλείσιμο της Διώρυγας του Σουέζ από το γιγαντιαίο πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων «Ever Given» για σχεδόν μία εβδομάδα μας υπενθύμισε ότι το κανάλι, αν και εξαιρετικά σημαντικό για το παγκόσμιο εμπόριο, είναι επίσης πολύ ευάλωτο.
Διαβάστε ακόμη: Ελλάς – Γαλλία «συμμαχία» και στο Σουέζ
Από την ολοκλήρωσή του το 1869, έχει καταστεί σύμβολο της παγκόσμιας διασύνδεσης. Ωστόσο, απέδειξε επίσης πώς οι φόβοι, οι αντιπαλότητες και τα σημεία συμφόρησης έχουν απειλήσει να εμποδίσουν αυτή τη σύνδεση. Μάλιστα, η στενότητά του έχει προκαλέσει κατά καιρούς πανικό και νευρικότητα στις χώρες που βασίζονται περισσότερο σε αυτό (τις περισσότερες στη Βρετανία).
Το 1882, η Βρετανία εισέβαλε και κατέλαβε την Αίγυπτο, για να εξασφαλίσει -κατά πολλούς- τον «αυτοκρατορικό» δεσμό με την Ινδία που φαινόταν να απειλείται από την αιγυπτιακή αναταραχή. Τα στρατεύματά της δεν έφυγαν μέχρι το 1956, μετά την καταστρεπτική κρίση του Σουέζ εκείνης της χρονιάς.
Αν και η πλωτή δίοδος ήταν εξαιρετικά συμβολική για τους Βρετανούς, είναι πολύ απλό να το δούμε και ως τον μοναδικό μοχλό του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Ήταν το κορυφαίο στάδιο ολοκλήρωσης του καθεστώτος διαμετακόμισης σε ολόκληρη την Αίγυπτο που σφυρηλατήθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Για αυτό και για να δημιουργηθεί αποτελεσματική επικοινωνία με την Ινδία, οι Βρετανοί επιχειρηματίες, με τη βοήθεια του κράτους, «πρωτοστάτησαν» στα ποτάμια και στις οδικές συνδέσεις τη δεκαετία του 1830 μεταξύ Αλεξάνδρειας και Σουέζ, και στη συνέχεια δια μέσω του σιδηροδρόμου τη δεκαετία του 1850. Από το 1840, στην «εξίσωση» μπήκαν ατμόπλοια της P&O και στις δύο πλευρές.
Το 1854, προϊόντα αξίας 6,4 εκατ. λιρών μεταφέρθηκαν σε ολόκληρη την Αίγυπτο, καθώς και σχεδόν 4.000 επιβάτες. Το 1851, το Βασιλικό Ναυτικό έστειλε δύο πολεμικά πλοία στην Αλεξάνδρεια για να δώσει «ηθική υποστήριξη» στην έγκριση του σιδηροδρόμου από τον Αιγύπτιο Χεδίβη (αντιβασιλέα), στον οποίο αντιτάχθηκε ο νόμιμος αρχηγός του, ο σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το 1855, ο Λόρδος Clarendon, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, κατέστησε σαφές στον σουλτάνο, τον Χεδίβη και τον Γάλλο αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ ‘, ότι ενώ η Βρετανία δεν ζήτησε εδαφικές κτήσεις στην Αίγυπτο, επέμεινε σε μια «οδό, ελεύθερη και ειρηνική». Η σημασία για τη Βρετανία μπορεί να φανεί από το γεγονός ότι, το 1857, 5.000 στρατεύματα στάλθηκαν μέσω της Αιγύπτου για να καταστρέψουν μια ινδική ανταρσία.
Στη δεκαετία του 1850, ακόμη και ο Ναπολέων Γ΄ δέχθηκε την υπεροχή της Βρετανίας στην Αίγυπτο, λόγω των πλοίων της στη Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα. Το ίδιο έκαναν και οι εκάστοτε αντιβασιλείς της Αιγύπτου.
Έτσι, παρόλο που το κανάλι έγινε γρήγορα πολύ πιο σημαντικό από τα υπάρχοντα «καθεστώτα» διαμετακόμισης, η ύπαρξή του μόλις επιβεβαίωσε αυτό που ήταν ήδη σαφές. Η Βρετανία θα σταματούσε οποιαδήποτε άλλη εξουσία επιθυμούσε να ελέγξει την Αίγυπτο, όποτε η Οθωμανική Αυτοκρατορία γκρεμίστηκε.
Δύναμη ή εμπόριο;
Στα τέλη του 1850, τότε ο πρωθυπουργός Λόρδος Palmerston αντιτάχθηκε στην κατασκευή της Διώρυγας. Αυτό δεν ήταν -τόσο πολύ- γιατί πίστευε ότι η Γαλλία θα μπορούσε ποτέ να την ελέγξει (αν και λίγοι φοβόταν αυτό). Αντίθετα, ένιωθε ότι θα μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα πηγή έντασης μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων και να θέσει ξανά ερωτήματα σχετικά με την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τη στιγμή που η ήττα της Ρωσίας στον πόλεμο της Κριμαίας φαινόταν να είχε διευθετηθεί.
Η πλειοψηφία των Βρετανών δεν ανησυχούσε για τέτοια πράγματα, και καλωσόρισε τη Διώρυγα ως σύμβολο ειρηνικού, παγκόσμιου και φιλελεύθερου εκσυγχρονισμού. Ομοίως στη Γαλλία, ο Ναπολέων Βοναπάρτης, το 1800, έθεσε στο προσκήνιο τη δημιουργία ένα Αιγυπτικού θαλάσσιου καναλιού ως τρόπο αμφισβήτησης της βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία. Όμως, οι περισσότεροι Γάλλοι υποστηρικτές του τις τελευταίες δεκαετίες προέβλεπαν ένα «πολιτισμένο» και ειρηνικό σχέδιο με στόχο την ένωση Ανατολής και Δύσης.
Μαζί με την ολοκλήρωση των σιδηροδρομικών και των τηλεγραφικών συνδέσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ινδία, το άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ φαινόταν ένα κρίσιμο κομμάτι στο «παζλ» της παγκόσμιας επανάστασης στις επικοινωνίες – κάτι που προέταξε με επιτυχία ο Ιούλιος Βερν στο μυθιστόρημα «Ο Γύρος του Κόσμου σε 80 Ημέρες» (1872).
Διεθνής, αλλά Βρετανική
Η Βρετανία «προμήθευσε» τα 3/4 της ναυτιλιακής κίνησης του καναλιού το 1870, και φυσικά έγινε ο κύριος δικαιούχος της. Ωστόσο, όπως κατέδειξε η ιστορικός Valeska Huber στο βιβλίο της για τη Διώρυγα, παρά το γεγονός ότι ενισχύει αναμφισβήτητα την παγκόσμια ελεύθερη αγορά, αυτή η διαδικασία δεν ήταν ποτέ απλή και χωρίς προβλήματα.
Βοήθησε το εμπόριο σκλάβων της Ανατολικής Αφρικής και έτσι δημιούργησε νέες πιέσεις για τον έλεγχό της. Βοήθησε επίσης την εξάπλωση μεταδοτικών ασθενειών, ωθώντας τη δημιουργία μιας ρυθμιστικής γραφειοκρατίας για την παρακολούθηση των επιβατών, συμπεριλαμβανομένων των φυλετικών κριτηρίων.
Οι ταξιδιώτες ανέφεραν συχνά τα κουραστικά σημεία συμφόρησης του καναλιού, πράγμα που σήμαινε ότι μερικές φορές τα καραβάνια από καμήλες προσπερνούσαν τα ατμόπλοια, ενώ η διώρυγα ήταν ευάλωτη σε κατασκευαστικά, απεργίες και ατυχήματα. Μέχρι το 1884, περίπου 3.000 πλοία είχαν προσαράξει στη διαδρομή.
Επιπλέον, η βρετανική πολιτική στη Διώρυγα παρέμεινε αμφίσημη. Η έγκριση της συμβολής της «Γηραιάς Αλβιώνας» στο διεθνές εμπόριο θα μπορούσε εύκολα να «αφαιρεθεί» και να οδηγήσει σε σπασμωδικές κινήσεις αντιπάλων -όπως η Ρωσία- που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη Διώρυγα για να επιτεθεί στην Ινδία. Το 1888, μια μεγάλη διάσκεψη συμφώνησε για τη διεθνοποίηση του καναλιού. Όλες οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Οθωμανική Αυτοκρατορία όριζαν ότι τα πλοία θα πρέπει να απολαμβάνουν δωρεάν διαμετακόμιση – όχι μόνο σε καιρό ειρήνης αλλά και σε πόλεμο.
Η Βρετανία, ωστόσο, επέμεινε να προσθέσει έναν όρο που διατηρεί το δικαίωμα της αιγυπτιακής κυβέρνησης, (την οποία ήλεγχε αποτελεσματικά), να κλείνει το κανάλι κάθε φορά που απειλείται η τάξη και η ασφάλεια. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία έκλεισε τη Διώρυγα σε εχθρικά πλοία και περιόρισε την εμπορική χρήση, μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Από αυτή την άποψη, η στενότητα του καναλιού βοήθησε τη δύναμη ελέγχου να περιορίζει την πρόσβαση όπως αυτή επιθυμόυσε. Ο Gladstone επισήμανε το 1877 ότι οι διαστάσεις της Διώρυγας καθιστούσαν γελοίους του φόβους για μια ρωσική επίθεση στην Ινδία μέσω του Σουέζ – τα πλοία θα μπορούσαν εύκολα να καταστραφούν εκεί.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί, η αιτία των σημείων συμφόρησης του καναλιού. Χτίστηκε από μια γαλλο-αιγυπτιακή ιδιωτική εταιρεία με περιορισμένα οικονομικά δεδομένα, η οποία – μέχρι το 1864 – εξαρτιόταν από την τοπική καταναγκαστική εργασία. Ήταν μια τάφρος που σκάφτηκε από στρατολογημένους Αιγύπτιους, Από τους οποίος χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους κατά τη δημιουργία της.
Το έργο επέτρεψε στους κριτικούς να παρουσιάσουν την Αίγυπτο ως ακόμα μια χώρα σκλαβιάς, με τη Διώρυγα – όπως οι πυραμίδες – να συμβολίζει την καταπίεση του ανθρώπινου πνεύματος.
Υπό αυτήν την έννοια, το θέαμα του «Ever Given» να παραμένει για πολλές ημέρες κολλημένο σε αυτή την τάφρο, ήταν άλλη μία υπενθύμιση μιας προφανούς αλήθειας, ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός στηρίζεται στην εργασία: «την εργασία εκείνων που εργάζονται στα εργοστάσια που “γεμίζουν” τις στοίβες σειρών τεράστιων εμπορευματοκιβωτίων. Και στην εργασία εκείνων που παλαιότερα ίδρωσαν για να χτίσουν αυτόν τον στενό δεσμό μεταξύ των κατασκευαστών και των αγοραστών τους».
Με πληροφορίες από theconversation
