ΜΟΣΧΑ. Μπορεί να είναι ο στενότερος σύμμαχος της Μόσχας, αλλά η αφοσίωσή του αμφισβητείται. Οταν ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, ο εκκεντρικός και βάναυσος ηγέτης της Λευκορωσίας, επέβαλε την αναγκαστική προσγείωση ευρωπαϊκού αεροπλάνου στο Μινσκ, την ίδια στιγμή οδηγούσε σε νέα, πιο εύθραυστη φάση μία από τις σημαντικότερες, αλλά και περισσότερο ευμετάβλητες σχέσεις στον χώρο της πρώην Σοβιετικής Ενωσης: τη σχέση ανάμεσα στον ίδιο και τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Αν και οι δύο ηγέτες προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο λόγω της συγκρουσιακής πορείας των σχέσεών τους με τη Δύση, τα συμφέροντά τους αποκλίνουν. Κυβερνώντας τη Λευκορωσία επί 26 συναπτά έτη, ο Λουκασένκο στηρίζεται στη σιδερένια γροθιά του για να κρατηθεί στην εξουσία, ενώ ο Πούτιν θέλει να επεκτείνει τη ρωσική επιρροή στη γειτονική χώρα, υπονομεύοντας τη θέση του ιδιόρρυθμου ηγέτη της στην πορεία.
Τώρα, καθώς προετοιμάζεται για τη συνάντησή του με τον Τζο Μπάιντεν τον Ιούνιο, ο Ρώσος ηγέτης αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα: Πόσο μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο μπορεί να ξοδέψει συνεχίζοντας να υποστηρίζει τον Λουκασένκο ύστερα από την αεροπειρατεία στην πτήση της Ryanair, πράξη που περιέπλεξε τις προσπάθειες του Κρεμλίνου για εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δύση, Ρώσοι αξιωματούχοι και μέσα ενημέρωσης που απηχούν το Κρεμλίνο υπερασπίστηκαν τον Λουκασένκο στην παρούσα κρίση, αλλά ηγετικά στελέχη της αντιπολίτευσης στο καθεστώς του Μινσκ θεωρούν ότι η υποστήριξη της Μόσχας είναι μόνο επιδερμική. «Πιστεύω ότι στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών και στο Κρεμλίνο, οι άνθρωποι δεν μπορούν να υποφέρουν τον Λουκασένκο», εκμυστηρεύεται ο Φρανάκ Βιατσόρκα, κορυφαίος σύμβουλος της επικεφαλής της λευκορωσικής αντιπολίτευσης Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια, η οποία είναι εξόριστη στη Λιθουανία. «Αφού, όμως, δεν υπάρχει κάποιος περισσότερο φιλορώσος στο Μινσκ, προτιμούν να κρατήσουν τον Λουκασένκο στη θέση του, για την ώρα».
Ορισμένοι Δυτικοί πολιτικοί, όπως ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής της Νεμπράσκα, Μπεν Σάσε, ζήτησαν να επιβληθούν κυρώσεις στη Ρωσία για την αεροπειρατεία. «Ο Λουκασένκο δεν πηγαίνει ούτε στην τουαλέτα αν δεν ζητήσει άδεια από τη Μόσχα», υποστήριξε ο γερουσιαστής. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι περισσότερο σύνθετη, σύμφωνα με την αντιπολίτευση της Λευκορωσίας, η οποία, στην κρίση της περασμένης εβδομάδας, ζήτησε από τις δυτικές κυβερνήσεις να εστιάσουν τις πιέσεις τους στο Μινσκ και όχι στη Μόσχα, επιμένοντας ότι είναι λάθος να θεωρείται ο Λουκασένκο μαριονέτα του Πούτιν. «Ο Λουκασένκο δεν ακούει κανέναν, είναι εντελώς απρόβλεπτος», υποστηρίζει ο Βιατσόρκα, θεωρώντας εσφαλμένη την εικασία ότι είχε πάρει το πράσινο φως του Κρεμλίνου για την αεροπειρατεία. Η Λευκορωσία είναι μια μικρή χώρα 9,5 εκατομμυρίων κατοίκων, όσους έχει και η πολιτεία του Μίσιγκαν. Για τον Πούτιν, αντιπροσωπεύει έναν κρίσιμης σημασίας σύμμαχο, αλλά και έναν τρομερό πονοκέφαλο. Είναι η τελευταία φιλική προς το Κρεμλίνο χώρα που έχει απομείνει ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση, καθώς το ΝΑΤΟ επεκτείνεται διαρκώς προς τα ανατολικά. Αναγνωρίζοντας τον ειδικό ρόλο της χώρας του, ο Λουκασένκο εκμεταλλεύθηκε για χρόνια τις αντιθέσεις Ρωσίας – Δύσης, εξασφαλίζοντας φθηνό πετρέλαιο και φυσικό αέριο από την πρώτη, ενώ την ίδια στιγμή ενίσχυε τους δεσμούς του με ΗΠΑ και Ε.Ε.
Υστερα ήρθε η εξέγερση εναντίον του Λουκασένκο το περασμένο καλοκαίρι, με αφορμή τη χονδροειδή νοθεία στις προεδρικές εκλογές. Η βάναυση αστυνομική καταστολή διόγκωσε τις διαδηλώσεις, με εκατοντάδες χιλιάδες πολιτών να κατεβαίνουν στους δρόμους. Το Κρεμλίνο αρχικά ταλαντεύτηκε, στη συνέχεια όμως στάθηκε στο πλευρό του Λουκασένκο, μάλιστα προσφέρθηκε να του στείλει δυνάμεις ασφαλείας. Κατά παρόμοιο τρόπο, η ρωσική ηγεσία έδειξε να αιφνιδιάζεται από τα γεγονότα της περασμένης Κυριακής, όταν ο Λουκασένκο έστειλε πολεμικό του αεροσκάφος να συνοδεύει το αεροπλάνο Ryanair που πετούσε από την Αθήνα προς το Βίλνιους και το ανάγκασε να προσγειωθεί στο Μινσκ, επικαλούμενος πληροφορίες για τοποθέτηση βόμβας. Στη συνέχεια Λευκορώσοι αστυνομικοί συνέλαβαν τον αντιφρονούντα δημοσιογράφο Ρομάν Προτάσεβιτς, ο οποίος είχε περιληφθεί σε λίστα «τρομοκρατών» επειδή υπήρξε συνιδρυτής πλατφόρμας που διαδραμάτισε ρόλο στον συντονισμό αντικαθεστωτικών ακτιβιστών και στην οργάνωση διαδηλώσεων.
Οι δηλώσεις του Πεσκόφ
Τη Δευτέρα, ο εκπρόσωπος Τύπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε, στην τακτική ενημέρωση των δημοσιογράφων, ότι δεν ήταν σε θέση να σχολιάσει το συμβάν με την πτήση της Ryanair. «Εναπόκειται στις αρμόδιες, διεθνείς αρχές να αξιολογήσουν το περιστατικό», δήλωσε σχετικά. Χρειάστηκαν άλλες 24 ώρες για να αποκρυσταλλώσει το Κρεμλίνο τη θέση του. Την Τρίτη, ο κ. Πεσκόφ αποφάνθηκε ότι οι ενέργειες της Λευκορωσίας ήταν «σύμφωνες με τους διεθνείς κανονισμούς».
Στη Μόσχα, είναι διαδεδομένη η εικόνα του Λουκασένκο ως εκνευριστικού και ασταθούς εταίρου. Για παράδειγμα, αν και αναζητεί απεγνωσμένα στήριξη από το Κρεμλίνο, δεν αναγνωρίζει ως νόμιμη την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία το 2014, κίνηση στην οποία πολλοί Ρώσοι αναγνωρίζουν ένα μείζον επίτευγμα της εξωτερικής πολιτικής Πούτιν. «Είναι σοβαρό σφάλμα να σκέφτεται κανείς ότι αρκεί να κροταλίσει τα δάχτυλά της η Μόσχα για να λύσει τα προβλήματά της με το Μινσκ», τονίζει ο Πάβελ Σλούνκιν, πρώην διπλωμάτης της Λευκορωσίας, ο οποίος παραιτήθηκε πέρυσι, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για πολιτικές του Λουκασένκο. Από την πλευρά του, ο Αντρέι Κορτούνοφ, γενικός διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων, συνιδρυτής του οποίου υπήρξε το υπουργείο Εξωτερικών, παραλληλίζει τον Αλεξάντερ Λουκασένκο με τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ Ασαντ, έναν άλλο δύσκολο σύμμαχο της Ρωσίας. Υστερα από την πολύτιμη στήριξη που του προσέφερε η Ρωσία το περασμένο καλοκαίρι, τη στιγμή της μεγάλης δοκιμασίας, πολλοί περίμεναν ανταλλάγματα, όπως μια ρωσική βάση στη Λευκορωσία ή πράσινο φως για ρωσικές επενδύσεις στη βιομηχανία της με ευνοϊκούς όρους. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν συνέβη, σημειώνει ο Κορτούνοφ, εκτιμώντας ότι ο Λουκασένκο έχει γίνει μεγάλο βάρος για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τη στιγμή κατά την οποία αυτός ετοιμάζεται για την κρίσιμη συνάντησή του με τον Τζο Μπάιντεν.
«Το ρωσικό κοινωνικό συμβόλαιο που έλεγε, δεν έχουμε να σας δώσουμε λουκάνικα, αλλά θα σας κάνουμε πάλι μεγάλη δύναμη, δεν λειτουργεί πια», εκτιμά ο Ρώσος αναλυτής. «Ο Πούτιν αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αλλάξει την ατζέντα και δεν μπορεί να συνεχίσει να κερδίζει επενδύοντας μόνο στην εξωτερική πολιτική».
