Οι κρίσεις είναι σαν τους ερασιτέχνες ζωγράφους. Αρέσκονται να σχεδιάζουν και να επανασχεδιάζουν τα περιγράμματα. Κάθε μεγάλη κρίση της τελευταίας δεκαετίας δίχασε την Ευρώπη, μεταξύ κρατών και εντός κρατών, κατά μήκος διαφορετικών γραμμών. Η κρίση του ευρώ χώρισε τους Ευρωπαίους σε Βόρειους και Νότιους, διχάζοντας την ήπειρο σε οφειλέτες και πιστωτές. Η προσφυγική κρίση δημιούργησε μια διαφορετική διαχωριστή γραμμή, μεταξύ Ανατολής και Δύσης αυτή τη φορά. Ωστόσο, παρόλο που αυτές οι διαιρέσεις ήταν εντόνως ορατές και αποκρυσταλλώθηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα, τα οποία είχαν αντίκτυπο σε άλλους τομείς της πολιτικής, η πανδημία-στα πρώτα της στάδια-φάνηκε να φέρνει κοντά τους Ευρωπαίους. Ξεκίνησε ως μια εθνικιστική στιγμή όταν οι κυβερνήσεις της ΕΕ έκλεισαν τα σύνορά τους εν μία νυκτί, αλλά γρήγορα εξελίχθηκε σε μια ευρωπαϊκή στιγμή όταν τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν τη συλλογική αγορά των εμβολίων.
Εντούτοις, όσο περνά ο καιρός, καθίσταται όλο και πιο σαφές ότι η βιωμένη εμπειρία της πανδημίας διαφέρει σημαντικά ανάμεσα σε πολλά μέρη της ΕΕ.
Ταυτόχρονα, ορισμένες από τις παλιές διαιρέσεις της Ένωσης-με γεωγραφικές και γενεολογικές γραμμές- έχουν επανεμφανιστεί.
Η τελευταία δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) αναφορικά με την προσωπική εμπειρία των πολιτών κατά την εποχή της πανδημικής κρίσης αποκαλύπτει ένα έντονο χάσμα, αφενός μεταξύ Ανατολής και Νότου και αφετέρου μεταξύ Βορρά και Δύσης. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, τη Δανία, την Ολλανδία, την Αυστρία και τη Γερμανία διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν έχει επηρεαστεί προσωπικά από τη νόσο. Ωστόσο, στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ισπανία και την Πορτογαλία ισχύει το αντίθετο.
Το δεύτερο στοιχείο που αποκάλυψε η δημοσκόπηση είναι ότι οι Ευρωπαίοι διαφωνούν ως προς τις κυβερνητικές προθέσεις πίσω από τους εθνικούς περιορισμούς για την αντιμετώπιση της COVID-19. Αποδείχθηκε ότι τρεις διακριτές και μαχόμενες φυλές κατοικούν σήμερα στην Ευρώπη: οι «Πιστοί», οι οποίοι έχουν εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις και είναι πεπεισμένοι ότι ο μόνος λόγος πίσω από τους περιορισμούς ήταν η ανάγκη να σταματήσει η εξάπλωση του ιού· οι «Καχύποπτοι», οι οποίοι πιστεύουν ότι οι κυβερνώντες χρησιμοποίησαν τους περιορισμούς για να καλύψουν τις αποτυχίες τους και οι «Κατήγοροι» που θεωρούν ότι οι κυβερνήσεις εργαλειοποιούν την πανδημία για να αυξήσουν τον έλεγχό τους επί των λαών.
Το μέγεθος των φυλών ποικίλει σημαντικά ανάμεσα σε διαφορετικές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σε πολωμένες κοινωνίες, όπως η Πολωνία και η Γαλλία, η κρίση-αντί να φέρει κοινωνική ενότητα και να δημιουργήσει έναν κοινό σκοπό- ενίσχυσε τις υπάρχουσες ιδεολογικές διαιρέσεις. Στην Πολωνία, το ECFR διαπίστωσε ότι η πλειονότητα πιστεύει ότι η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τους περιορισμούς που σχετίζονται με την πανδημία για να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση ελέγχου ή ως δικαιολογία για να ελέγξει τους πολίτες. Ενώ, στη Γαλλία, η πανδημία οδήγησε στο «φαινόμενο της διασταύρωσης» όσον αφορά τη θέση των πολιτικών κομμάτων. Η κρίση οδήγησε τους φιλελεύθερους υποστηρικτές της κεντρώας πλατφόρμας του Εμανουέλ Μακρόν να στηρίξουν την έντονα παρεμβατική κρατική δράση και εκείνους που είναι πιστοί στη Μαρίν Λεπέν, της οποίας το κόμμα υποστηρίζει συχνά ένα πιο αυταρχικό κράτος, να θεωρούν ότι οι περιορισμοί ήταν υπερβολικά αυστηροί.
Από όλες τις διαιρέσεις που αποκαλύπτονται από τη δημοσκόπηση του ECFR, η πιο κραυγαλέα-τόσο εντός των ευρωπαϊκών κοινωνιών όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη- είναι η γενεολογική. Διαπιστώθηκε ότι, ενώ σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων ηλικίας άνω των 60 ετών δεν αισθάνονται ότι έχουν επηρεαστεί προσωπικά από την κρίση του κορονοϊού, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων ηλικίας κάτω των 30 ετών νιώθει ότι έχει επηρεαστεί.
Για τους νέους, η πανδημία αποτέλεσε υπαρξιακή απειλή για τον τρόπο ζωής τους και υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη αίσθηση ότι το μέλλον τους θυσιάστηκε για χάρη των γονέων και των παππούδων τους. Το συναίσθημα αυτό απηχεί εκείνο που ένιωθαν οι προηγούμενες γενιές νέων που βίωσαν τεράστιες αλλαγές, όπως οι παγκόσμιοι πόλεμοι και οι επαναστάσεις. Και φαίνεται αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι δεν θα δούμε συνέπειες καθώς αυτό το χάσμα έρχεται στο προσκήνιο.
Μία από τις πλέον σαφείς συνέπειες που έχουν προκύψει μέχρι στιγμής είναι η αύξηση του κυνισμού: η νέα γενιά της Ευρώπης είναι λιγότερο πιθανό να πιστέψει ότι σχετίζονται με την πανδημία τα κύρια κίνητρα της κυβέρνησης αναφορικά με τη θέσπιση περιορισμών.
Το γεγονός ότι η κρίση έχει διαβρώσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη των νέων Ευρωπαίων στα πολιτικά τους συστήματα, θα μπορούσε να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες για το μέλλον της δημοκρατίας. Σε μια έρευνα του Κέντρου για το Μέλλον της Δημοκρατίας του Κέιμπριτζ διαπιστώθηκε ότι-ακόμη και πριν από την κρίση-η σημερινή νεολαία είναι η γενιά που είναι περισσότερο δυσαρεστημένη με τις επιδόσεις των δημοκρατικών κυβερνήσεων. Οι νέοι είναι πιο επιφυλακτικοί ως προς τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας σε σύγκριση με τη μεγαλύτερη γενιά, καθώς και με νέους που ερωτήθηκαν σε παλαιότερες εποχές.
Στην Ευρώπη, βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από τη στιγμή κατά την οποία οι νέοι θα αποφασίσουν ότι η δημοκρατία δεν είναι η πρώτη τους επιλογή.
*Ο Ιβάν Κράστεφ είναι πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Στρατηγικών στη Σόφια και μόνιμος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Επιστημών του IWM στη Βιέννη.
**Ο Μαρκ Λέοναρντ είναι διευθυντής της πανευρωπαϊκής ομάδας μελετών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Εξωτερικές Σχέσεις.
