I. Αγκελα Ντοροθέα Mέρκελ, το γένος Κάσνερ, γεννηθείσα στο Αμβούργο στις 17.7.1954 και ανατραφείσα στο Τέμπλιν της Ανατολικής Γερμανίας. Σπουδές Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Καρλ Μαρξ της Λειψίας. Καγκελάριος της ενωμένης Γερμανίας από το 2005. Απέρχεται, κατά πάσα πιθανότητα, σε λίγες ημέρες, ακολουθώντας πιστά το σχέδιο που κατήρτισε από το 2018. Στη θητεία της επέλασαν ή κορυφώθηκαν τρεις κρίσεις, που μάλλον και συνεχίζονται: η οικονομική, η μεταναστευτική και η υγειονομική. Ο γράφων υποστηρίζει ότι οι κρίσεις αυτές αντιμετωπίζονται στον ευρωπαϊκό χώρο, εν μέρει επιτυχώς, όχι λόγω συμπτώσεων ούτε μόνο λόγω της ισχύος της Γερμανίας, αλλά και λόγω των πολιτικών αρετών της Αγκελα Μέρκελ, όπως τις παρέλαβε από το προτεσταντικό περιβάλλον της και τις καλλιέργησε με την παιδεία της και με την άσκηση της εξουσίας.
II. O Max Weber στο έργο του «Η πολιτική ως επάγγελμα» διακρίνει τους πολιτικούς σε δύο κατηγορίες. Σε εκείνους που ζουν από την πολιτική, με τους οποίους δεν ασχολείται. Και σε εκείνους που ζουν για την πολιτική, για τους οποίους αποφασιστικές είναι τρεις «ποιότητες»: Πάθος – αίσθημα ευθύνης και σύλληψη της πραγματικότητος. Πάθος ως αφοσίωση στις υποθέσεις της πολιτικής, τις οποίες συγχρόνως διαχειρίζεται με αίσθημα ευθύνης. Ταχεία σύλληψη της πραγματικότητος αλλά και με τήρηση αποστάσεως έναντι πραγμάτων και προσώπων. Είχε προηγηθεί ο Φρειδερίκος ο Μέγας, με την ανάδειξη του «καθήκοντος», ως πρώτης αρετής του ηγεμόνος και τον προσδιορισμό του ρόλου του ως του «πρώτου υπηρέτη του κράτους». Η εκπλήρωση του καθήκοντος προηγείται της απολαύσεως της ζωής, η λιτότητα της πολυτέλειας της Αυλής.
III. Η γλώσσα της Αγκελα Μέρκελ αποκαλύπτει τη σύνδεση με τις αρχές αυτές. Ο,τι γι’ αυτήν είναι καθήκον πρέπει να εκπληρωθεί, όσο και να μην είναι αναπαυτικό, όσο χρόνο και αν απαιτεί. Εχει λίγους φίλους και γι’ αυτό μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Ζει πειθαρχημένα και χωρίς επίδειξη. Σιωπά, όταν δεν είναι επιβεβλημένο να μιλήσει. Οσοι τη γνώρισαν στην ιδιωτική της ζωή, συνέλαβαν και κάτι επιπλέον: την επιμονή στον διαχωρισμό της δημόσιας δραστηριότητος από την ιδιωτική ζωή. Πειστήρια κομίζει ο δημόσιος λόγος της. Λ.χ. από μία συνέντευξη στη Zeit (24.1.2019) προκύπτει σαφώς η μέριμνα να κρατάει αποστάσεις από τα επίκαιρα και τα μικρά, να διαφυλάττει την «αυθεντία» του επαγγέλματός της. Στη συνέντευξη αυτή και στην παρατήρηση ότι «σπάνια απευθύνεται στις γυναίκες», απαντά: «Πράγματι, απευθύνομαι σπάνια μόνο στις γυναίκες, γιατί δεν είμαι μόνο η καγκελάριος των γυναικών στη Γερμανία, αλλά η καγκελάριος όλων των ανθρώπων της Γερμανίας». Σε ερωτήματα σχετικά με το γυναικείο φύλο και την άσκηση της εξουσίας, απαντά πως «η άσκηση του έργου αυτού συνδέεται βασικώς με στοιχεία ουδέτερα εξ απόψεως φύλου. Κάποια διαφοροποίηση επιβάλλεται στην εξωτερική συμπεριφορά, όπως λ.χ. στην ένδυση. To να εκπέμπει αυθεντία (Autorität) μια γυναίκα πρέπει να το μάθει». Το 2015 σε δημόσια παρουσίαση βιβλίου-βιογραφίας του προκατόχου της Γκέρχαρντ Σρέντερ, που κάνει η ίδια, αναφέρεται στον «πραγματισμό» και στη «συνείδηση ισχύος» που διέκριναν τον πρώην καγκελάριο. Ο Σρέντερ πιστεύει στην ισχύ και συνηθίζει να λέει: «Τι δουλειά έχει κάποιος να αναμειγνύεται στην πολιτική, αν δεν θέλει την πολιτική ισχύ;». H Μέρκελ επιδοκιμάζει «Και εγώ λέω: έχει δίκιο».
IV. Πραγματισμός και αρχές, ένας δύσκολος συμβιβασμός στην αντιμετώπιση αλλεπαλλήλων κρίσεων. Για τη Μέρκελ, πείρα κτηθείσα στη διατήρηση των αλλεπάλληλων κυβερνητικών συνασπισμών. Εάν σταθμίσει κανείς τις θετικές και τις αρνητικές αντιδράσεις, φαίνεται να ανταποκρίθηκε στην πρώτη κρίση: α) Εντυπωσιακά όσον αφορά την οικονομικοκοινωνική σταθερότητα και πρόοδο στη χώρα της και β) ικανοποιητικά όσον αφορά την κατάσταση της Ευρώπης. Εδώ εντάσσεται και η «επέμβασή» της στην Ελλάδα, την οποία πολλοί θεωρούν σκληρή. Ο αντίλογος είναι: ότι σε ένα ανεπτυγμένο πολιτικό σύστημα δεν αποφασίζει ένας, ότι ακολουθήθηκε το ίδιο μέτρο για τις διάφορες πάσχουσες οικονομίες και, κυρίως, ότι το ελληνικό πρόβλημα δεν περιορίζεται στην οικονομία αλλά εκτείνεται στο κράτος και στο κομματικό σύστημα. Το τελευταίο μείωσε πολύ τις δυνατότητες και τη βούληση της Μέρκελ για μια πιο ελαστική και πιθανώς πιο ευεργετική πολιτική για τη χώρα μας. Ως προς τη δεύτερη κρίση, τη μαζική μετανάστευση, διατυπώνονται φόβοι και διαφωνίες, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Επανειλημμένα ο Χέλμουτ Σμιτ εκφράζει την αντίθεση σε μετανάστευση από άλλους πολιτισμούς, θεωρώντας αδύνατη την ενσωμάτωση και επομένως πιθανή τη δημιουργία «παραλλήλων κοινωνιών». O Σρέντερ (Zeit,16.3.2016) θεωρεί ότι η πολιτική του «συναισθήματος», στη οποία διολίσθησε η καγκελάριος, βλάπτει τη χώρα και είναι υπεύθυνη για την άνοδο της AfD.
V. Τέλος, με αναδρομή στο παρελθόν: Στις 17 Ιουλίου 2014 η Μέρκελ είχε οργανώσει στο Βερολίνο την εορτή των γενεθλίων της. Μάλλον ακαδημαϊκό μάθημα, ενώπιον μεγάλου κοινού, παρά ψυχαγωγία. Ο ιστορικός Jürgen Osterhammel μίλησε με θέμα: «Παρελθόντα: Περί του χρονικού ορίζοντος της Ιστορίας». Κεντρικός άξονας: η σχετικότητα του χρόνου στην Ιστορία και η αντίθεση της Ιστορίας προς την πολιτική εν σχέσει με τον «χρόνο». Η πολιτική κάνει αξιολογήσεις με όρους παρόντος και επιχειρεί επιλεκτική ανάγνωση της Ιστορίας κατά τρόπο αυθαίρετο για να δικαιολογήσει αποφάσεις και επιλογές στο παρόν. Οι στοχασμοί αυτοί είναι κρίσιμοι για την τελειωτική αξιολόγηση του έργου της Αγκελα Μέρκελ. Μπορεί, όμως, επί του παρόντος να υποστηριχθεί ευπροσώπως ότι η Γερμανίδα καγκελάριος άσκησε το επάγγελμα του πολιτικού σύμφωνα με το πρότυπο Weber.
*Ο κ. Σωτήριος Ρίζος είναι επίτιμος πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας.
