Δύσκολη χρονιά προμηνύεται το 2022, σύμφωνα με έκθεση του Ινστιτούτου Γεωστρατηγικών Μελετών Eurasia Group (την υπογράφουν οι επικεφαλής του Ιαν Μπρέμερ και Κλιφ Κούπτσαν), που διαπιστώνει την απουσία αξιόπιστης ηγεσίας σε παγκόσμιο επίπεδο, χαρακτηρίζοντας τον σύγχρονο κόσμο G-Zero, σε αντιδιαστολή με την ομάδα βιομηχανικών κρατών G7.
Η ιδεολογική πόλωση στις ΗΠΑ και αλλού, ο αυταρχικός χαρακτήρας του κινεζικού καθεστώτος, η ρωσική αντίδραση στην ενίσχυση της νατοϊκής επιρροής, η έλλειψη συλλογικής πολιτικής απέναντι στις κρίσιμες προκλήσεις, όπως η πανδημία και η κλιματική αλλαγή, η ανάδειξη νέων πόλων γεωπολιτικής αστάθειας, όπως η Τουρκία του Ερντογάν και οι επικείμενες ανθρωπιστικές κρίσεις σε Αφρική και Κεντρική Ασία πρόκειται να μας απασχολήσουν τη χρονιά που μόλις άρχισε. Το ινστιτούτο ξεχώρισε δέκα κινδύνους για το 2022.
1. COVID-19, ο ανέφικτος στόχος
Ειδικοί εκφράζουν ελπίδες ότι η COVID-19 θα γίνει ενδημική μέχρι το καλοκαίρι, χάρη στον μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού δυτικών χωρών. Ωστόσο, οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας θα μείνουν μαζί μας για καιρό ακόμη. Την ίδια ώρα, το κινεζικό πρότυπο για αντιμετώπιση της εξάπλωσης αποδεικνύεται πια ανίσχυρο να περιορίσει το νέο υπερμεταδοτικό στέλεχος «Ομικρον». Η κινεζική υγειονομική πολιτική είναι καταδικασμένη να αποτύχει, ανοίγοντας τον δρόμο στην επικράτηση νέων μεταλλάξεων και στη διεύρυνση του οικονομικού χάσματος μεταξύ βιομηχανικών χωρών και αναπτυσσόμενου κόσμου. Οι νωχελικοί ρυθμοί ανάπτυξης, οι πληθωριστικές τάσεις και η αυξανόμενη ανισότητα θα πυροδοτήσουν πολιτική αστάθεια, όμοια της οποίας έχουμε να βιώσουμε από τη δεκαετία του 1990.
2. Εντεινόμενη τεχνολογική δυστοπία
Το 2022, τα προσωπικά σας δεδομένα θα υποκλαπούν από χάκερ, αλγόριθμοι βασισμένοι σε μεροληπτικές αντιλήψεις θα λαμβάνουν ολοένα και πιο καταστροφικές αποφάσεις, επηρεάζοντας τη ζωή και την εργασία δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Ο όχλος του Διαδικτύου θα δημιουργήσει χάος, προωθώντας τη βία και προκαλώντας αστάθεια στις χρηματαγορές. Δεκάδες εκατομμύρια πολίτες θα παρασυρθούν στην επικίνδυνη ατραπό των θεωριών συνωμοσίας. Το μόνο κοινό όλων αυτών των καταστροφικών εξελίξεων είναι ότι προέρχονται από τον ψηφιακό κόσμο, όπου χούφτα μεγάλων εταιρειών –και όχι κυβερνητικοί παράγοντες– παίζουν ταυτόχρονα ρόλο πρωταγωνιστή και ρυθμιστή κάθε δραστηριότητας. Η αναποτελεσματική διαχείριση κοινωνικών ζητημάτων από εταιρείες τεχνολογίας, χωρίς κρατικό έλεγχο, θα επιβαρύνει δραματικά την κοινωνία, πλήττοντας παράλληλα κάθε τομέα της οικονομίας.
3. Κρίσιμες εκλογές στην Αμερική
Οι ενδιάμεσες εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2022 είναι από τις κρισιμότερες στην ιστορία της χώρας. Η διαδικασία, που αμφισβητείται ήδη από κάθε πλευρά του ιδεολογικού φάσματος, θα δημιουργήσει τις συνθήκες για νέα κάθοδο του Ντόναλντ Τραμπ. Η υποχώρηση της δημοτικότητας του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν ύστερα από ένα χρόνο ελλείψεων στη διαχείριση της πανδημίας αναμένεται να επιτρέψει στους Ρεπουμπλικανούς να ανακτήσουν τον έλεγχο της Βουλής. Μια τέτοια εξέλιξη θα πείσει τους Δημοκρατικούς ψηφοφόρους ότι η νίκη της συντηρητικής παράταξης προήλθε μέσα από ψηφοθηρικά τεχνάσματα, όπως τον επανασχεδιασμό εκλογικών περιφερειών προς όφελος των Ρεπουμπλικανών και την αποθάρρυνση μελών μειονοτήτων από την κάλπη.
4. Εύθραυστο το μοντέλο Σι στην Κίνα
Σημαντικές προκλήσεις και εμπόδια υψώνονται στον δρόμο του προέδρου Σι Τζινπίνγκ και της φιλόδοξης πολιτικής του για ανάδειξη της Κίνας στην κορυφή της διεθνούς σκηνής. Η πίεση που ασκεί η Δύση, το κουρασμένο οικονομικό μοντέλο, οι ανισορροπίες της οικονομίας και η γήρανση του κινεζικού πληθυσμού είναι κάποιες από τις προκλήσεις αυτές. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται, όμως, από την πολιτική «Zero COVID» του Πεκίνου, που πλήττει την εσωτερική κατανάλωση και την ανάπτυξη, οξύνοντας παράλληλα την κοινωνική ένταση. Μόνη διέξοδος για τον Κινέζο πρόεδρο μοιάζει να είναι η διατήρηση του status quo στις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ο –έστω και προσωρινός– παραμερισμός των μαοϊκών ιδεολογικών φιλοδοξιών του.
5. Στην κόψη του ξυραφιού Ρωσία και ΗΠΑ
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο πάλαι ποτέ υπερδυνάμεων βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού. Αυτό που ξεκίνησε πέρυσι σαν σταδιακή ενίσχυση των ρωσικών δυνάμεων στα σύνορα με την Ουκρανία μεταμορφώθηκε σε ευρύτερο ρωσικό αίτημα νέας χάραξης του ευρωπαϊκού αμυντικού οικοδομήματος. Το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες ανησυχίες για ρωσική ανάμειξη σε εκλογές και για κυβερνοεπιθέσεις, δείχνουν ότι η Ρωσία είναι ικανή –αν όχι πρόθυμη– να προκαλέσει διεθνή κρίση. Την ίδια ώρα, την ανησυχία της Ουάσιγκτον προκαλεί η προσέγγιση μεταξύ Βλαντιμίρ Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ, με αφορμή την αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
6. Ιρανικό πυρηνικό αδιέξοδο
Ηνωμένες Πολιτείες και Ιράν εγκαινιάζουν τη νέα χρονιά με διπλωματική αντιπαράθεση. Το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα συνεχίζεται με ταχείς ρυθμούς, απαλλαγμένο από τους περιορισμούς της συμφωνίας για τα πυρηνικά της χώρας. Η αναστολή της διπλωματίας κάνει την Ουάσιγκτον να αναζητεί εναγωνίως εναλλακτική στρατηγική, με στόχο την ανάσχεση της Τεχεράνης και την ικανοποίηση των ισραηλινών αιτημάτων για ανάληψη δράσης. Η κυβέρνηση Μπάιντεν, όμως, διαθέτει ελάχιστες επιλογές. Το Ισραήλ θα συνεχίσει να αναλαμβάνει μονομερείς πρωτοβουλίες, που μπορεί να καταλήξουν ακόμη και στον βομβαρδισμό των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων από την ισραηλινή αεροπορία. Οι εντάσεις αυτές θα κορυφωθούν φέτος, προκαλώντας αστάθεια όχι μόνο στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και στη διεθνή αγορά πετρελαίου.
7. Οι «πράσινοι στόχοι» πάλι στο περιθώριο
Το 2022, οι μακροπρόθεσμοι στόχοι αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων θα έλθουν αντιμέτωποι με τις βραχυπρόθεσμες ενεργειακές ανάγκες. Οι κυβερνήσεις της Δύσης θα οδηγηθούν σε επώδυνο δίλημμα: να κατευνάσουν τους ανήσυχους ψηφοφόρους με πρωτοβουλίες αντίθετες με τους κλιματικούς στόχους ή να επιλέξουν σκληρή γραμμή διακινδυνεύοντας την πολιτική τους επιβίωση σε συνθήκες ενεργειακής αβεβαιότητας. Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας και το πλήγμα που υπέστη φέτος η διεθνής ανάπτυξη δεν θα επιτρέψουν συλλογικές πολιτικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης. Οι «πράσινοι στόχοι» θα πρέπει έτσι να τεθούν για μία ακόμη φορά στο περιθώριο.
8. Κόσμος χωρίς παγκόσμιο χωροφύλακα
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν επιθυμούν πλέον να παίζουν τον ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα, ενώ το Πεκίνο είναι απρόθυμο να αναλάβει την αρμοδιότητα αυτή. Παρά τις δεσμεύσεις του Τζο Μπάιντεν, η περιχαράκωση των ΗΠΑ αποτελεί πραγματικότητα. Αλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, η Βρετανία και η Ιαπωνία, θα ενισχύσουν την επιρροή τους, χωρίς ωστόσο να αναπληρώσουν το κενό που αφήνει πίσω της η Ουάσιγκτον. Στο Αφγανιστάν, η έξοδος των ΗΠΑ απέδειξε τους κινδύνους μιας τέτοιας τακτικής, αφήνοντας ανοικτό τον δρόμο στην επάνοδο της τρομοκρατίας. Ανάλογα προβλήματα δημιουργούνται και στα κράτη νότια της Σαχάρας, όπου η Γαλλία επιλέγει τη σταδιακή απόσυρση δυνάμεων.
9. Οι μεγάλες πολυεθνικές σε ναρκοπέδιο
Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κόσμο έχουν κέρδη-ρεκόρ. Δυσκολίες αναμένεται να αντιμετωπίσουν, όμως, στην πολιτική σκηνή. Καταναλωτές και εργαζόμενοι, εμπνευσμένοι από την «κουλτούρα της ακύρωσης» (cancel culture) και με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εγείρουν νέες απαιτήσεις εις βάρος των πολυεθνικών επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων που τις ελέγχουν. Οι πολυεθνικές θα πρέπει από εδώ και στο εξής να δαπανήσουν πολύ χρόνο και χρήμα για να κινηθούν στο νέο περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και πολιτικό ναρκοπέδιο.
10. Τουρκία, ο μεγάλος ασθενής
Οι εμμονές του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα οδηγήσουν σε υποχώρηση την τουρκική οικονομία και θα πλήξουν το κύρος της χώρας στο εξωτερικό το 2022, καθώς ο πρόεδρος προσπαθεί να ενισχύσει τη θέση του ενόψει των κρίσιμων εκλογών του 2023. Η απόρριψη της οικονομικής ορθοδοξίας από τον Ερντογάν και η πεποίθησή του ότι τα υψηλά επιτόκια δανεισμού ευνοούν τον πληθωρισμό, οδηγούν την τουρκική οικονομία και το εθνικό νόμισμα στην κατάρρευση με απρόβλεπτες συνέπειες για τη σταθερότητα της Τουρκίας και της Ανατολικής Μεσογείου.
• Ολη την έρευνα του Eurasia Group μπορείτε να τη δείτε στο site: eurasiagroup.net.
Το προσφυγικό
Σφάλλουν όσοι θεωρούν πως ΗΠΑ και Κίνα έχουν εμπλακεί σε νέο ψυχρό πόλεμο. Η Κίνα παραμένει ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ, με τις δύο χώρες να παραμένουν άρρηκτα δεμένες μέσω δικτύου οικονομικών συναλλαγών. Στη Βραζιλία, η φετινή χρονιά αναμένεται να γράψει πολιτική ιστορία. Η δημοτικότητα του προέδρου Μπολσονάρο θα συνεχίσει να υποχωρεί, καθώς η πορεία της οικονομίας χειροτερεύει. Προμηνύεται νίκη του πρώην προέδρου Λούλα στις προεδρικές εκλογές του Οκτωβρίου. Οι ανησυχίες για πραξικόπημα από τον Μπολσονάρο ή για ακροαριστερή στροφή του Λούλα είναι αδικαιολόγητες. Το 2022 το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Ευρώπη πρόκειται να ενισχυθεί, χωρίς ωστόσο να φθάσει στα επίπεδα του 2015. Η Ευρώπη δεν εμφανίζεται πρόθυμη να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό νέων προσφύγων, περιορίζοντας τις αφίξεις κατά 90% σε σχέση με το 2015. Τα κράτη-μέλη στα σύνορα της Ε.Ε. θα ενισχύσουν τη συνοριακή φύλαξη. Παρά τα αναμενόμενα εντυπωσιακά και κινδυνολογικά πρωτοσέλιδα, νέα προσφυγική κρίση δεν αναμένεται να σημειωθεί το 2022.
