«Θα έχουμε καθυστέρηση περίπου 35 λεπτών γιατί μας είπαν να παρακάμψουμε τον εναέριο χώρο της Ουκρανίας λόγω της επικίνδυνης κατάστασης εκεί, καταλαβαίνετε…», μου είπε η ευγενέστατη αεροσυνοδός στην πτήση της Aegean για τη ρωσική πρωτεύουσα, πρωί της περασμένης Τετάρτης. Καθώς οι ασφαλιστικές εταιρείες είχαν υψώσει στα ουράνια τις τιμές, οι αεροπορικές προτίμησαν την καθυστέρηση από το βαρύ οικονομικό τίμημα και το ενδεχόμενο ρίσκο για πολύ σοβαρότερο τίμημα. Δεν είχε ξεκινήσει και τόσο καλά η 16η Φεβρουαρίου, ημέρα την οποία κάποιοι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν προσδιορίσει ως την πιθανότερη για την έναρξη της πιθανολογούμενης ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Ευτυχώς διαψεύστηκαν, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι ο κίνδυνος του πολέμου έφυγε οριστικά.
Στις τέσσερις μέρες που ακολούθησαν, η ουκρανική κρίση και το πήγαινε-έλα Δυτικών αξιωματούχων στη Μόσχα για τη διαχείρισή της ήταν σταθερά το κυρίαρχο θέμα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όπως και στα δελτία ειδήσεων και τα talk shows των καναλιών. Ολα αυτά όμως δεν έμοιαζε να απασχολούν ιδιαίτερα τα 12 εκατομμύρια των Μοσχοβιτών και, πάντως, σε τίποτα δεν διατάραξαν την καθημερινή τους ρουτίνα.
Μέσα Φεβρουαρίου και τα Χριστούγεννα δεν λένε να φύγουν από την κοσμοπολίτικη μεγαλούπολη. Τα στολισμένα έλατα, τα γιορτινά περίπτερα και η χαρούμενη μουσική (με κάποια διαλείμματα όπου ακούγεται ο εθνικός ύμνος) έχουν κατσικωθεί για τα καλά στην Κόκκινη Πλατεία, όπου δύο ομάδες μαθητών παίζουν χόκεϊ στο παγοδρόμιο. Αλλοι μπόμπιρες μετεωρίζονται στο καρουζέλ ή χαίρονται το χιόνι κάτω από τα τείχη του Κρεμλίνου και στο καινούργιο πάρκο Ζαριάντιε, κατά μήκος του ποταμού Μοσκβά, που σχεδιάστηκε από Νεοϋορκέζους αρχιτέκτονες και εγκαινιάστηκε μόλις πριν από πέντε χρόνια.
«Πόλεμος; Μόνο ο Πούτιν το ξέρει. Τις σοβαρές αποφάσεις τις παίρνει μόνος του», μας λέει ο Σεργκέι, συνταξιούχος μηχανικός που αγαπάει πολύ, απ’ ό,τι μου λέει, την Ελλάδα. «Προσωπικά δεν νομίζω ότι θα γίνει πόλεμος, γιατί δεν συμφέρει κανέναν. Νομίζω ότι ο Μπάιντεν κέρδισε τον πόλεμο της επικοινωνίας, δημιούργησε πολεμική ατμόσφαιρα και, αν δεν γίνει τίποτα, θα πει ότι ο Πούτιν έκανε πίσω γιατί φοβήθηκε. Εχω δουλέψει στην Ουκρανία, ξέρω τους Ουκρανούς, είναι άλλος λαός, αλλά ούτε αυτοί ούτε εμείς έχουμε συμφέρον από έναν πόλεμο». Το πολιτικό του στίγμα; «Συμπάθησα τον Γκορμπατσόφ γιατί χαλάρωσε τους ασφυκτικούς περιορισμούς που είχαμε με το παλιό καθεστώς, έστω κι αν τελικά απέτυχε. Ο Γέλτσιν ήταν η καταστροφή, όχι μόνο για την ΕΣΣΔ αλλά και για τη Ρωσία, κατέστρεψε τη ζωή μας. Στον Πούτιν αναγνωρίζουμε ότι έβαλε φρένο στην καταστροφή, βελτίωσε τα πράγματα. Βέβαια, ειδικά εδώ, στη Μόσχα, υπάρχουν αρκετοί δυσαρεστημένοι, πράγμα λογικό ύστερα από δύο δεκαετίες εξουσίας. Αλλά πολιτική αντιπολίτευση που να τον απειλεί δεν υπάρχει».
Μπροστά από το άγαλμα του στρατάρχη Ζούκοφ, που καλπάζει προς το Βερολίνο και την αιωνιότητα, η Ολγα, μια σαραντάρα εκπαιδευτικός με τέλεια αγγλικά, είναι πιο κατηγορηματική. «Αν θέλαμε, παίρναμε το Κίεβο σε 24 ώρες το πολύ. Δεν απειλεί η Ρωσία τους Ουκρανούς, το Κίεβο απειλεί τους Ρώσους στο Ντονμπάς. Αν φοβάμαι τις κυρώσεις; Μα η πρώτη φορά θα είναι; Ας το κάνουν να δούμε ποιος θα πονέσει πιο πολύ. Εχουμε αντέξει πολλά, μπορούμε να αντέξουμε περισσότερα». Αυτό το τόσο χαρακτηριστικά ρωσικό αμάλγαμα πατριωτισμού και φαταλισμού, σε μια ακόμη έκφρασή του.
Διπλωμάτες και αναλυτές εκτιμούν ότι, όπως κι αν εξελιχθούν τα πράγματα στην Ουκρανία τις επόμενες μέρες, η παρούσα κρίση θα σφραγίσει για δεκαετίες τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης.
Την επόμενη μέρα οι τόνοι έχουν ανέβει. Ο Πούτιν έκανε λόγο για «γενοκτονία» σε βάρος των ρωσόφωνων του Ντονμπάς, ενώ η γενική εισαγγελία άσκησε δίωξη για υποτιθέμενα εγκλήματα πολέμου από τον στρατό και τις παραστρατιωτικές ομάδες του Κιέβου – βαριές λέξεις και φορτισμένες κινήσεις που μυρίζουν μπαρούτι. Και πάλι, όμως, το αντίκρισμα στον ψυχισμό του κόσμου σε πρώτο χρόνο ήταν μηδαμινό. Τουλάχιστον αυτή την εντύπωση σχηματίσαμε όταν περάσαμε το βράδυ στην Αρμπάτ, μια από τις πιο ζωντανές, νεανικές και εναλλακτικές συνοικίες της Μόσχας, ήδη από τη σοβιετική εποχή.
Από εδώ ήταν ο Μπουλάτ Οκουτζάβα, βάρδος και πεζογράφος, μορφή του νέου κύματος στη μοσχοβίτικη μουσική σκηνή τη δεκαετία του 1960 και πολύ δημοφιλής μέχρι σήμερα. Εδώ μεγάλωσε και ο Ανατόλι Ριμπακόφ, συγγραφέας του βιβλίου «Τα παιδιά από το Αρμπάτ», ενός σκληρού, όσο και συγκινητικού «κατηγορώ» κατά του σταλινισμού στα χρόνια της περεστρόικα. Θυμάμαι εκείνη την εποχή, καλοκαίρι ήταν, την πλακόστρωτη οδό Αρμπάτ να είναι γεμάτη μουσικούς και ζωγράφους που δημιουργούσαν στον ανοιχτό χώρο, με τις πολιτικές συζητήσεις να δίνουν και να παίρνουν.
Σήμερα η Αρμπάτ είναι γεμάτη τουριστικές παγίδες, «Στάρμπακς», «Μακντόναλντς» και καταστήματα με σουβενίρ, αλλά παραμένει εξαιρετικά ζωντανή όλο το εικοσιτετράωρο. Από τα τελευταία μαγαζιά που ξεφύτρωσαν εδώ και κάνουν θραύση απ’ ότι ακούω είναι το «Βαρενίτσναγια», εστιατόριο με σοβιετικό ρετρό –αφίσες, μουσική, ακόμη και ταινίες της κομμουνιστικής εποχής σε τηλεοπτικές οθόνες– και διεθνιστική γαστρονομία. Εδώ τα ρωσικά πιάτα συνυπάρχουν ειρηνικά με τα ουκρανικά και τα γεωργιανά, ενώ η εξαιρετική βότκα από βατόμουρο είναι αρμένικη.
Πρέπει να φύγει
Η συνοικία ήταν πάντα αιρετική και σήμερα μάλλον δεν είναι η πιο φιλική προς τον Πούτιν. Ο Ιλια, γύρω στα τριάντα, μου λέει ότι πρέπει να φύγει, δεν το θεωρεί φυσικό να έχει τον ίδιο ηγέτη από τότε που θυμάται τον εαυτό του. Αλλά δεν βλέπει και κάποιον που θα μπορούσε να τον εμπνεύσει. Ο Ναβάλνι; «Εντάξει, ήταν πολύ κακό που κάποιοι, δεν ξέρω ποιοι, πήγαν να τον δηλητηριάσουν, αλλά δεν μας έχει πει τίποτα διαφορετικό, πέρα από λόγια κατά της διαφθοράς, που τα λένε όλοι. Νομίζω ότι είναι ένας καιροσκόπος που θέλει να γίνει Πούτιν στη θέση του Πούτιν». Οσο για τη σύγκρουση στο ουκρανικό, η γνώμη του δεν διαφέρει και πολύ από την επίσημη. «Δεν θέλω πόλεμο, αλλά σ’ αυτό το ζήτημα δεν φταίει ο Πούτιν. Ισως ούτε οι Ουκρανοί. Οι Αμερικανοί βάζουν φιτίλια για να κυριαρχούν στον κόσμο και γιατί δεν μπορούν να δεχτούν μια Ρωσία ισότιμή τους».
Εκεί που συγκλίνουν οι γνώμες των Ρώσων αναλυτών είναι στην εκτίμηση ότι τούτη η κρίση δεν θα περάσει γρήγορα και θα επηρεάσει καταλυτικά τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης. «Ο Πούτιν έχει ήδη μια σημαντική επιτυχία: για πρώτη φορά μετά τη γερμανική επανένωση, η Ρωσία συζητάει ισότιμα με την Αμερική για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, όπως έγινε στη Γιάλτα και το Ελσίνκι. Δεν είμαι βέβαιος, όμως, ότι οι Αμερικανοί συνειδητοποιούν πως η μόνη ρεαλιστική λύση στο ουκρανικό είναι να εφαρμοστούν οι ειρηνευτικές συμφωνίες του Μινσκ», υποστηρίζει ο διευθυντής του κέντρου Κάρνεγκι, Ντιμίτρι Τρενίν. «Εάν δεν υπάρξει επαναπροσέγγιση Δύσης – Ρωσίας, η Μόσχα μπορεί να υιοθετήσει έναν πολύ διαφορετικό προσανατολισμό, στα εσωτερικά και τα εξωτερικά θέματα, σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ και συνολικά με τη Δύση», προσθέτει.
Ο ιστορικός κύκλος που κλείνει και η Κίνα
Ρωτήσαμε τον γενικό διευθυντή του Ρωσικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, Αντρέι Κορτούνοφ, αν θεωρεί πως είναι πιθανό η ουκρανική κρίση να οδηγήσει τη Ρωσία να κλείσει τον κύκλο που άνοιξε ο Γκορμπατσόφ και συνέχισαν, με διαφορετικούς τρόπους, ο Γέλτσιν και ο Πούτιν της πρώτης περιόδου –έναν κύκλο διαπλοκής με τη Δύση– και να στραφεί σε μια πολιτική «αντι-αξόνων», στρατηγικών συμμαχιών με ανταγωνιστές των ΗΠΑ, όπως είναι πρωτίστως η Κίνα και δευτερευόντως το Ιράν ή και άλλες χώρες. «Πιστεύω κι εγώ ότι βιώνουμε ένα τέλος εποχής», απαντάει ο κ. Κορτούνοφ. «Οχι ότι είμαι σίγουρος πως θα βρισκόμαστε σε διαρκή σύγκρουση με τις ΗΠΑ – δεν αποκλείω να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση. Σε κάθε περίπτωση όμως, ένας ιστορικός κύκλος έχει πλέον κλείσει, μάλλον έκλεισε ήδη από το 2014 με το Μεϊντάν και την Κριμαία. Με την Κίνα, ίσως να μην υπάρξει μια επίσημη, θεσμοθετημένη στρατηγική συμμαχία, αλλά η προσέγγιση των δύο δυνάμεων θα συνεχιστεί. Ο Πούτιν και ο Σι έχουν επενδύσει πάρα πολλά σε αυτή τη συνεργασία –στον στρατιωτικό, οικονομικό, τεχνολογικό και πολιτικό τομέα– και όσο βρίσκονται στην εξουσία δεν πρόκειται να την εγκαταλείψουν».
