Ορόσημο χαρακτηρίζεται η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ), την περασμένη Τετάρτη, να απορρίψει τις προσφυγές της Ουγγαρίας και της Πολωνίας κατά του μηχανισμού αιρεσιμότητας, που συνδέει την πρόσβαση σε κοινοτικούς πόρους με τη συμμόρφωση με τις επιταγές του κράτους δικαίου. Οι δύο χώρες, που έχουν το πιο προβληματικό ιστορικό στο ζωτικό αυτό πεδίο, είχαν προσφύγει κατά του μηχανισμού τον Μάρτιο του 2021, τρεις μήνες αφότου είχε υιοθετηθεί από το Συμβούλιο της Ε.Ε. και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Της υιοθέτησης του σχετικού κανονισμού είχε προηγηθεί πολύμηνη διαπραγμάτευση, με παρ’ ολίγον εκτροχιασμό της έγκρισης του επταετούς προϋπολογισμού της Ε.Ε. και του Ταμείου Ανάκαμψης, λόγω των ενστάσεων της Βαρσοβίας και της Βουδαπέστης.
Το ΔΕΕ, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, έκρινε ότι ο κανονισμός έχει σκοπό «να προστατεύσει τον προϋπολογισμό της Ενωσης από συνέπειες που προκύπτουν, με επαρκώς ευθύ τρόπο, από παραβίαση των αρχών του κράτους δικαίου και όχι για να τιμωρήσει την παραβίαση αυτή καθαυτή». Συνεπώς, σύμφωνα με το δικαστήριο του Λουξεμβούργου, ο μηχανισμός αιρεσιμότητας είναι συμβατός με το άρθρο 7 της συνθήκης της Ε.Ε., που προβλέπει τη διαδικασία αντιμετώπισης χωρών που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις αξίες της Ενωσης, και δεν συνιστά υπέρβαση των αρμοδιοτήτων της Ε.Ε.
Με τις αποφάσεις του ΔΕΕ, ανοίγει ο δρόμος για τη χρήση του μηχανισμού και την πιθανή αναστολή πληρωμών από τον κοινοτικό προϋπολογισμό προς τις δύο χώρες. Ειδικά στην περίπτωση της Ουγγαρίας, όπου θα διεξαχθούν βουλευτικές εκλογές στις 3 Απριλίου, η άμεση ενεργοποίηση της διαδικασίας μπορεί να έχει καταλυτικές πολιτικές επιπτώσεις.
Για τους υπερμάχους του μηχανισμού αιρεσιμότητας, η εφαρμογή του είναι άμεση προτεραιότητα. Η νέα πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μέτσολα, που έχει θέσει το κράτος δικαίου στο επίκεντρο της ατζέντας της, είπε ότι το Κοινοβούλιο αναμένει την «ταχεία» ενεργοποίηση του μηχανισμού.
Σε δήλωσή του στην «Κ», ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος Μάνφρεντ Βέμπερ μιλάει για ανάγκη «άμεσης» εφαρμογής του μηχανισμού. «Η αναζήτηση ενός συμβιβασμού στο Συμβούλιο επί του θέματος έχει ήδη διαρκέσει υπερβολικά πολύ καιρό», τονίζει ο κ. Βέμπερ. «Αν η Επιτροπή καθυστερήσει περαιτέρω, κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία της στο θέμα του κράτους δικαίου. Δεν μπορούμε από τη μία να υπερασπιζόμαστε τις θεμελιώδεις αρχές μας απέναντι στον Βλαντιμίρ Πούτιν και στον Σι Τζινπίνγκ και από την άλλη να μην τις εφαρμόζουμε εντός της Ε.Ε. Δεν πρόκειται περί μιας σύγκρουσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Δεξιάς και Αριστεράς, πρόκειται για τη λειτουργία της Ε.Ε. και τη θωράκιση των πιο θεμελιωδών αξιών και ελευθεριών μας». Το Κοινοβούλιο πρωτοστάτησε στην προσπάθεια ενίσχυσης του μηχανισμού στις διαπραγματεύσεις με τη γερμανική προεδρία του Συμβουλίου το φθινόπωρο του 2020.
Μάνφρεντ Βέμπερ στην «Κ»: Δεν μπορούμε να υπερασπιζόμαστε τις θεμελιώδεις αρχές μας απέναντι στον Πούτιν και στον Σι και να μην τις εφαρμόζουμε εντός της Ε.Ε.
Πηγές της Επιτροπής, πάντως, σημειώνουν ότι απαιτείται μεγάλη προσοχή ώστε η χρήση του μηχανισμού να είναι νομικά στέρεη. Αναδεικνύουν, δε, το γεγονός ότι το δικαστήριο απέκλεισε τη δυνατότητα εφαρμογής του για περιπτώσεις «αφηρημένων» παραβιάσεων (που δεν μπορούν να συνδεθούν άμεσα με κακοδιαχείριση) ή διαφθοράς μικρής κλίμακας.
Η εκτίμηση της Eurasia
Σύμφωνα με ανάλυση της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής Eurasia, η Κομισιόν είναι πιθανό να εκκινήσει διαδικασίες κατά της Ουγγαρίας ήδη από τον Μάρτιο, αφού ολοκληρώσει τη διαδικασία τροποποίησης των καθοδηγητικών γραμμών για τη χρήση του μηχανισμού υπό το φως των αποφάσεων του δικαστηρίου (αυτό αναμένεται να διαρκέσει «λίγες εβδομάδες», σύμφωνα με το περιβάλλον της προέδρου της Κομισιόν). Ακόμη και στην περίπτωση της Ουγγαρίας, η πιθανή απόφαση για «πάγωμα» των πόρων δεν θα ληφθεί πριν από το γ΄ τρίμηνο του 2022.
Η διαδικασία είναι μακροσκελής. H Κομισιόν αρχικά στέλνει επιστολή στο υπό έλεγχο κράτος-μέλος εκφράζοντας τις ανησυχίες της σχετικά με την κατάχρηση των κοινοτικών πόρων (τέτοιες επιστολές εστάλησαν στην Πολωνία και στην Ουγγαρία τον περασμένο Νοέμβριο). Το κράτος-μέλος έχει προθεσμία έως τρεις μήνες για να προτείνει μέτρα αποκατάστασης του προβλήματος. Η Κομισιόν εντός 1-2 μηνών σηματοδοτεί την ικανοποίησή της ή μη με τα προτεινόμενα μέτρα, παραπέμποντας στη δεύτερη περίπτωση σε πιθανές κυρώσεις· το κράτος-μέλος έχει ένα μήνα για να απαντήσει και η Κομισιόν, αν κρίνει ότι το πρόβλημα παραμένει, προτείνει μέτρα «για την προστασία του προϋπολογισμού της Ε.Ε.», τα οποία το Συμβούλιο έχει προθεσμία ένα μήνα για να εγκρίνει ή να τροποποιήσει.
Πέρα από τη σημασία του συμβολισμού, πάντως, το πιο ισχυρό όπλο της Κομισιόν για την άσκηση πίεσης στην Πολωνία και στην Ουγγαρία είναι οι πόροι του RRF (Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας). Τα εθνικά σχέδια των δύο χωρών ακόμη δεν έχουν εγκριθεί, με τις πηγές της «Κ» στην Επιτροπή να μιλούν για ανυπαρξία προόδου στην περίπτωση της Ουγγαρίας. Αντιθέτως, η Πολωνία κινείται στη σωστή κατεύθυνση με την ανάληψη της πρωτοβουλίας για την αποκατάσταση των ζητημάτων σχετικά με την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης από τον πρόεδρο Αντρζέι Ντούντα, σημειώνουν οι ίδιες πηγές, προσθέτοντας ωστόσο ότι μένουν αρκετά βήματα μέχρι το χάσμα να γεφυρωθεί.
