ΟΥΚΡΑΝΙΑ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Είναι νωρίς το πρωί και μαζί με τους Τούρκους συναδέλφους από το πρακτορείο ειδήσεων Anadolu και τον τηλεοπτικό σταθμό TRT International καθόμαστε στο λόμπι του ξενοδοχείου, μελετώντας τις επόμενες κινήσεις μας. O πόλεμος μαίνεται ήδη αρκετά εικοσιτετράωρα και η προοπτική να εγκλωβιστούμε στα ανατολικά, περικυκλωμένοι από τα ρωσικά στρατεύματα, μας ανησυχεί όλους. Γύρω μας υπάρχουν οικογένειες με παιδιά και ηλικιωμένους από περιοχές της Ουκρανίας που βρίσκονται υπό πολιορκία, όπως η Χερσώνα και η Μαριούπολη. Το μέχρι πρότινος τεσσάρων αστέρων ξενοδοχείο στη Ζαπορίζια λειτουργεί πλέον ως χώρος φιλοξενίας εκτοπισμένων. Οι περισσότεροι μεταφέρουν τα πράγματά τους σε νάιλον σακούλες, ένδειξη ότι έφυγαν βιαστικά και πριν να προλάβουν να φτιάξουν βαλίτσες.
Με βάση τις πληροφορίες που συλλέγουμε, μας απομένει ένα παράθυρο 72 ωρών για να φύγουμε από την περιοχή όπου βρισκόμαστε και να κινηθούμε δυτικά. Κοιτάμε ο ένας τον άλλο, προσπαθώντας να καταλάβουμε από το βλέμμα και τις εκφράσεις του προσώπου ποιος είναι υπέρ και ποιος κατά μιας πιθανής μετακίνησης. Κανείς δεν έχει την αποφασιστικότητα να απαντήσει φωναχτά «ναι, πάμε» ή «όχι, μένουμε». Τη λύση στο δίλημμα δίνει η σειρήνα που ηχεί στην πόλη, προειδοποιώντας μας για επικείμενο βομβαρδισμό. Το δελτίο ειδήσεων που προβάλλεται στην τηλεόραση διακόπτεται και στην οθόνη εμφανίζεται ένα αυτοματοποιημένο μήνυμα που καλεί τους τηλεθεατές να τρέξουν στα καταφύγια. Μαζεύουμε γρήγορα laptop, φορτιστές και σημειωματάρια από τη γωνιά του σαλονιού που έχουμε μετατρέψει σε αίθουσα σύνταξης, φοράμε αλεξίσφαιρα γιλέκα και απομακρυνόμαστε από την τζαμαρία στο ισόγειο, καθώς το ωστικό κύμα μιας έκρηξης μπορεί να μας σκοτώσει.
Οικογένειες κατεβαίνουν φοβισμένες από τα δωμάτια στο ισόγειο και απ’ εκεί στο καταφύγιο που έχει δημιουργηθεί στο υπόγειο του κτιρίου. Μητέρες κρατούν αγκαλιά τα μωρά τους, προσπαθώντας να τα ηρεμήσουν. Το παιδικό κλάμα, ο ήχος της σειρήνας και οι βόμβες που εκρήγνυνται είναι το «σάουντρακ» του πολέμου. Ενα μικρό κορίτσι με ένα λούτρινο ροζ λάμα αγκαλιά στέκεται μπροστά στην έξοδο των ασανσέρ, κοιτώντας τους ανθρώπους γύρω του να κινούνται βιαστικά. Δεν μπορεί να διακρίνει τους πολιτοφύλακες που κουβαλούν τυλιγμένα σε ρούχα και στερεωμένα στη μασχάλη τους μακρύκαννα όπλα, μάλλον Καλάσνικοφ. Η σκέψη ότι στους επάνω ορόφους του ξενοδοχείου μεταφέρονται όπλα, μόνο ανακουφιστική δεν είναι. Οι δημοσιογράφοι αποφασίζουμε να μην μπούμε στο καταφύγιο, καθώς εκεί δεν λειτουργούν τα κινητά τηλέφωνα και άρα είναι αδύνατον να μεταφέρουμε τις εξελίξεις πίσω στην Ελλάδα. Θα μείνουμε όμως κοντά στην είσοδο, ώστε εάν χρειαστεί να τρέξουμε να κρυφτούμε.
«Κρύψτε την καύτρα»
Το παιδικό κλάμα, ο ήχος της σειρήνας και οι βόμβες που εκρήγνυνται είναι το «σάουντρακ» του πολέμου.
Μετά τη δύση του ηλίου η πόλη βυθίζεται στο σκοτάδι. Η κίνηση στους δρόμους απαγορεύεται και τη σιωπή διακόπτει μόνο η σποραδική κίνηση ερπυστριοφόρων. Ορισμένοι από τους ενοίκους του ξενοδοχείου καπνίζουν διστακτικά στην πόρτα που οδηγεί στο υπαίθριο πάρκινγκ, στο πίσω μέρος του ξενοδοχείου. «Κρύψτε την καύτρα γιατί υπάρχουν ελεύθεροι σκοπευτές», μας συμβουλεύουν. Μας λένε ακόμα ότι μια ομάδα 20 σαμποτέρ εντοπίστηκε λίγο νωρίτερα κοντά στο ξενοδοχείο, δίχως να μπορούμε να διαπιστώσουμε εάν είναι αλήθεια ή μια ιστορία που έπλασε το σκοτάδι και ο φόβος. Τα μεσάνυχτα οι Ρώσοι κατάφεραν πλήγμα σε μονάδα παραγωγής ενέργειας στα περίχωρα της πόλης. Φωτίζοντας με ένα φακό κεφαλής ανεβαίνουμε στον 7ο όροφο του κτιρίου για να έχουμε αμφιθεατρική θέα. Σε συνθήκες απόλυτης συσκότισης δεν αργούμε να εντοπίσουμε το σημείο της επίθεσης. Φλόγες και εκρήξεις που διακρίνονται στο βάθος του ορίζοντα.
Καθώς ο χρόνος τρέχει και το παράθυρο ασφαλούς διαφυγής κινδυνεύει να κλείσει, συμφωνούμε να εγκαταλείψουμε το ξενοδοχείο στις 6.30 το επόμενο πρωί. Τη στιγμή ακριβώς που βάζουμε τον εξοπλισμό στα αυτοκίνητα, η πόλη σείεται από δύο ισχυρές εκρήξεις. Η ψυχραιμία και η απόφασή μας να μετακινηθούμε δοκιμάζονται σοβαρά. «Ξεχάστε το, δεν γίνεται να φύγουμε τώρα», λέει ο ένας από την ομάδα των Ελλήνων. Ο Αλί από το τουρκικό TRT, που πριν από μερικές ημέρες διηγούνταν πίνοντας παγωμένη βότκα την απόδρασή του τον Αύγουστο, από το Αφγανιστάν, διαφώνησε. «Let’s get the hell out of here, ΝΟW!» (σ.σ. πάμε να φύγουμε απ’ εδώ TΩΡΑ!) είπε φωναχτά. Δευτερόλεπτα μετά βρισκόμαστε μαζί με τον Αντρέα, συνάδελφο εικονολήπτη της ΕΡΤ, μέσα στο αυτοκίνητο των Τούρκων, φορώντας αλεξίσφαιρα να οδηγούμε προς την έξοδο της πόλης. Δεν κινούμαστε πολύ αργά, ούτε όμως και πολύ γρήγορα προκειμένου να μη γίνουμε στόχος. Αφήνουμε πίσω μας στρατιωτικά μπλόκα με εχίνους και τσιμεντένια εμπόδια στο οδόστρωμα και, δίχως ανάσα, διασχίζουμε τον δρόμο που οδηγεί έξω από την πόλη.
Ο Μουσταφά, συνάδελφος από το τουρκικό τηλεοπτικό δίκτυο, ακούγεται να λέει ψιθυριστά μια προσευχή. Δέκα λεπτά αργότερα βρισκόμαστε έξω από την πόλη. Δεξιά και αριστερά του δρόμου υπάρχουν καταπράσινα λιβάδια, η μέρα που έχει ξημερώσει είναι ηλιόλουστη.
Κινούμαστε δυτικά με προορισμό την πόλη Βίνιτσκα, 500 χιλιόμετρα μακριά. Στη διαδρομή συναντάμε Ουκρανούς στρατιώτες σταματημένους στην άκρη του δρόμου, καθώς επίσης φορτηγά που μεταφέρουν τανκς και πυραύλους S-300. Αστυνομία και πολιτοφύλακες κατασκευάζουν μπλόκα, τοποθετώντας με τη βοήθεια σκαπτικών μηχανημάτων τσιμεντένιους ογκόλιθους στο οδόστρωμα. Ανδρες, ανάμεσά τους και νεαρά αγόρια γεμίζουν με άμμο σακιά, τα οποία στη συνέχεια τοποθετούν το ένα πάνω στο άλλο, κατασκευάζοντας αυτοσχέδιες πολεμίστρες. Αλλοι σκάβουν ορύγματα στο πλάι του δρόμου απ’ όπου προετοιμάζονται να πολεμήσουν τους Ρώσους. Μέχρι τον τελικό μας προορισμό διασχίζουμε πάνω από 30 σημεία ελέγχου – check points. Σε αρκετά απ’ αυτά έρχονται να μας ελέγξουν στρατιώτες και αστυνομικοί, στα πιο πολλά όμως είναι μέλη της ουκρανικής πολιτοφυλακής. Δεν έχουν διακριτικά και είναι οπλισμένοι κάποιοι με κυνηγετικές καραμπίνες και πιστόλια και άλλοι με πολεμικά τυφέκια Καλάσνικοφ. Με αργές κινήσεις και δείχνοντάς τους τα διαβατήρια και τις δημοσιογραφικές μας ταυτότητες επαναλαμβάνουμε με καθαρή φωνή τις λέξεις «Δημοσιογράφοι» και «Ελληνες».
Ενα γιουκαλίλι για τον παππού μου
Υστερα από 13 ώρες κι ενώ έχει ήδη νυχτώσει, φτάνουμε ανακουφισμένοι στη Βίνιτσκα θεωρώντας ότι έχουμε αφήσει πίσω τον πόλεμο. Μόλις όμως σταθμεύουμε το αυτοκίνητο έξω από το ξενοδοχείο, οι σειρήνες του πολέμου ηχούν στην πόλη. Δεν πηγαίνουμε στο καταφύγιο, αλλά παραμένουμε για λίγα λεπτά στην είσοδο. «Δεν φοβάστε;», μας ρωτάει ένας εύσωμος στρατιωτικός, που καπνίζει στο κρύο. «Οσο κι εσύ», του απαντάμε. «Πες στους Ευρωπαίους να μην ανησυχούν, εμείς οι Ουκρανοί θα σταματήσουμε τους Ρώσους». Ενα εικοσιτετράωρο και αρκετά τηλεφωνήματα αργότερα, πολλά από αυτά με μεγάλη ένταση, καταφέρνουμε να ενσωματωθούμε σε μια ομάδα Κυπρίων και Ουκρανών που, υπό τον συντονισμό της πρεσβείας της Κύπρου, απομακρύνονταν από το Κίεβο με προορισμό τα σύνορα Ουκρανίας – Ρουμανίας. Συνολικά 48 άτομα, ανάμεσα στα οποία ένα μόλις 7 ημερών βρέφος και ο 7χρονος Ιβάν που κρατάει στο ένα χέρι του μια μπάλα ποδοσφαίρου και στο άλλο ένα γιουκαλίλι για να παίξει στον παππού του, μόλις τον συναντήσει στην Αθήνα.
Καθώς πλησιάζουμε στα σύνορα, οι εικόνες που καταγράψαμε κατά την 20ήμερη παραμονή μας στην Ουκρανία ανασύρονται από τη μνήμη. Ποια είναι η τύχη των νεαρών Ουκρανών στρατιωτών που συναντήσαμε στη ζώνη των επιχειρήσεων έξω από τη Μαριούπολη, δύο ημέρες πριν από τη ρωσική εισβολή; Επέζησε άραγε των βομβαρδισμών ο 30χρονος επικεφαλής τους, Αρτόμ, για να συναντήσει τον τετράχρονο γιο του, όπως μας έλεγε το μεσημέρι εκείνης της Δευτέρας μέσα στο όρυγμα; Πού βρίσκεται και τι να σκέφτεται σήμερα εκείνο το ξανθό κορίτσι της 6ης Δημοτικού που, από το προαύλιο του σχολείου της στη Μαριούπολη, μας έλεγε ότι λατρεύει να ζωγραφίζει;
Αφόρητο κρύο
Το κονβόι φτάνει στα σύνορα Ρουμανίας – Ουκρανίας στις 5 τα ξημερώματα. Το κρύο είναι αφόρητο και χρειάζεται να διασχίσουμε πεζή τα σύνορα, μια διαδικασία που διαρκεί περίπου δύο ώρες. Δυο-τρεις οικογένειες Ουκρανών χωρίζονται, καθώς οι στρατιώτες απαγορεύουν στους άνδρες να βγουν από τη χώρα, λόγω του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης και της γενικής επιστράτευσης. Μια μητέρα, κρατώντας από το χέρι τα δύο παιδιά της, μιλάει στο τηλέφωνο με τον Ουκρανό σύζυγό της, που παρέμεινε στο Κίεβο. Εκείνος αρχιτέκτονας, εκείνη γιατρός, δεν μπορούσαν μέχρι πριν από λίγες ημέρες να φανταστούν την τροπή που θα έπαιρνε η ζωή τους. Δίνει το τηλέφωνο στον γιο της, που ακούγοντας τη φωνή του πατέρα του, χαμογελάει. Η σκέψη όλων, σε αυτούς που έμειναν πίσω.
