Η Βέρα Κριτσεφσκάγια ξεκίνησε το ταξίδι για τη Ρωσία τα ξημερώματα της Τρίτης, 1ης Μαρτίου. Λόγω των περιορισμών στον εναέριο χώρο της πατρίδας της, έπρεπε να ταξιδέψει αεροπορικώς για το Ελσίνκι και από εκεί να περάσει οδικώς τα σύνορα. Θα ήταν ένα κουραστικό, μακρύ ταξίδι, αλλά ήταν αποφασισμένη να είναι παρούσα στην πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ της στη Μόσχα. Σε αυτό είχε καταγράψει τη δωδεκάχρονη πορεία του Dozhd TV, του μοναδικού ανεξάρτητου τηλεοπτικού καναλιού στη Ρωσία, το οποίο είναι επίσημα καταγεγραμμένο στη λίστα των «ξένων πρακτόρων». Αυτός ήταν και ο λόγος που η Βέρα πριν μπει στο αεροπλάνο μίλησε αρκετές φορές με τον αιθουσάρχη: «Είστε απολύτως βέβαιος πως η ταινία θα παίξει; Δεν θέλω να κάνω όλο αυτό το ταξίδι και να ακυρωθεί την τελευταία στιγμή», του έλεγε. «Είμαι βέβαιος», επέμενε εκείνος. Τα εισιτήρια για τις πρώτες δύο προβολές είχαν εξαντληθεί και είχε προγραμματίσει και διανομή σε άλλες πόλεις. «Ας κάνουμε την πρεμιέρα και βλέπουμε για τα υπόλοιπα», του είπε εκείνη. «Ημουν σίγουρη πως με το που έπαιζε στη μεγάλη οθόνη και οι θεατές χειροκροτούσαν, όλες οι προβολές θα ακυρώνονταν την επόμενη ώρα», λέει στην «Κ». Ο φόβος της επιβεβαιώθηκε. Απλώς, νωρίτερα από ό,τι περίμενε.
Ηταν ακόμη μέσα στο πούλμαν και περνούσε τα σύνορα όταν την ενημέρωσαν πως τελικά η πρεμιέρα δεν θα γινόταν. «Δεν χρειαζόταν καν να ρωτήσω το γιατί. Πήρα τη Νατάσα (σ.σ. την ιδιοκτήτρια του Dozhd και πρωταγωνίστρια του ντοκιμαντέρ) και της είπα τα νέα. Γελάσαμε με το πόσο προβλέψιμη είναι η κυβέρνηση». Δεν πέρασε μισή ώρα και έλαβε ένα ακόμη τηλεφώνημα. Η εισαγγελία είχε απαγορεύσει τη λειτουργία του καναλιού, μπλοκάροντας το τηλεοπτικό του σήμα.
Το Dozhd TV είχε ξεκινήσει το 2010 σχεδόν σαν παιχνίδι για τη νεόπλουτη και ανέμελη τότε Νατάσα Σιντέγεβα. Η Βέρα, που την είχε βοηθήσει να το στήσει, είχε καταγράψει το πώς μεταμόρφωσε το κανάλι σε μοναδική φωνή πολιτικής ελευθερίας. Οι δημοσιογράφοι έκαναν ρεπορτάζ για τη νοθεία στις προεδρικές εκλογές, την κρίση στην Κριμαία το 2014, τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και τις δολοφονικές επιθέσεις των αντιπάλων του Πούτιν. Και όλα αυτά τη στιγμή που στα κρατικά ΜΜΕ υπήρχε απόλυτη σιγή. «Νιώθαμε πως ζούσαμε σε μια άλλη πραγματικότητα», αφηγείται η Βέρα στο ντοκιμαντέρ. Τουλάχιστον τρεις φορές η κυβέρνηση είχε προσπαθήσει να κλείσει τον σταθμό, αλλά πάντα η Νατάσα έβρισκε έναν τρόπο να συνεχίσουν.
Ετσι και τώρα, πήρε την απόφαση να συνεχίσουν να εκπέμπουν μέσω YouTube. Μέχρι που δυο ημέρες αργότερα ανακοινώθηκε ένας νέος, σκληρός νόμος για τα fake news: «Oπου βέβαια fake news είναι η αλήθεια. Η λέξη πόλεμος απαγορεύεται. Αυτό που υποτίθεται συμβαίνει είναι μια ειδική αποστολή απελευθέρωσης. Δεν υπάρχει πλέον κανένα περιθώριο για ανεξάρτητη δημοσιογραφία, γιατί απλά δεν υπάρχει ανεξάρτητο δικαστήριο που θα κρίνει το τι καθιστά fake news. Και η ποινή φυλάκισης είναι 15 χρόνια. Ζούμε την απόλυτη οργουελική πραγματικότητα», εξηγεί.
«Να θυμάστε πως υπάρχουμε κι εμείς, που είμαστε ενάντια στο καθεστώς. Βρείτε τους Ρώσους καλλιτέχνες που έχουν ανεξάρτητη φωνή και εάν μπορείτε στηρίξτε μας».
H Βέρα, την ίδια κιόλας ημέρα βρήκε τρόπο και έφυγε από τη Ρωσία. Hταν συνεχώς σε επικοινωνία με τη Νατάσα και προσπαθούσε να την πείσει να κάνει και εκείνη το ίδιο. Και βέβαια να κλείσει τον σταθμό. «Hταν ίσως η δυσκολότερη απόφαση της ζωής της. Eνιωθε πως είχε υποχρέωση να παλέψει. Ευτυχώς όμως, πείστηκε». Εκείνο το απόγευμα η Νατάσα, που ήταν πάντα αισιόδοξη και χαμογελαστή μπροστά στην ομάδα της, ξέσπασε σε κλάματα.
Το «μαύρο»
«Ελπίζω πως σύντομα θα είμαστε και πάλι στον αέρα», είπε στους τηλεθεατές. «Το πώς, δεν το ξέρουμε ακόμα. Αλλά ήρθε η ώρα να σας πούμε αντίο. Να κάνουμε μια παύση». Ηταν χλωμή και παρότι έμοιαζε ήρεμη, όσοι τη γνώριζαν καταλάβαιναν πως ήταν φορτισμένη. «Δεν θα τους περάσει», φώναξαν οι δημοσιογράφοι γύρω της. «Οχι στον πόλεμο», συμπλήρωσε εκείνη, εγκαταλείποντας το στούντιο. Πριν πέσει «μαύρο», έπαιξε μια σκηνή από τη «Λίμνη των κύκνων». Οχι τυχαία: το διάσημο μπαλέτο παιζόταν στα χρόνια της Σοβιετικής Ενωσης κάθε φορά που υπήρχε πολιτική αναταραχή.
Η Βέρα, που παρακολουθούσε από μακριά τα τελευταία λεπτά του καναλιού, ένιωθε τελείως χαμένη. «Εχω αρρωστήσει. Γιατί είναι άλλο να μιλάμε για το πώς τα κρατικά ΜΜΕ παρουσίαζαν μια άλλη πραγματικότητα στη νοθεία ή στις διαδηλώσεις και διαφορετικό να μιλάμε για έναν πόλεμο. Ανθρωποι πεθαίνουν. Προσωπικά έχω χάσει κάθε ελπίδα για την πατρίδα μου. Διανύουμε μια σκοτεινή περίοδο».
Ολη η ομάδα του τηλεοπτικού σταθμού είναι ακόμα σε κατάσταση σοκ. «Εχουμε ξεκινήσει δειλά δειλά κάποιες συζητήσεις για την επόμενη ημέρα. Αλλά είναι νωρίς. Προέχει το να επιβιώσουμε», εξηγεί. Πολλοί από τους δημοσιογράφους δέχτηκαν απειλές και πήραν την απόφαση να αυτοεξοριστούν. Πλέον, έχουν να διαχειριστούν και μια αναπάντεχη δυσκολία: το ότι κάποιοι βρέθηκαν στο εξωτερικό χωρίς χρήματα, αφού οι πιστωτικές τους κάρτες έπαψαν να λειτουργούν.
Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Συζητάμε τις κυρώσεις στις τέχνες και στις αθλητικές διοργανώσεις σε όλη την Ευρώπη. «Σαφώς με προβληματίζει», λέει η Βέρα. Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν εργαστεί πολύ σκληρά και ξαφνικά χάνουν τα πάντα. Λυπάμαι γι’ αυτό. Ξέρω πώς νιώθουν, γιατί και εμείς χάσαμε τα πάντα εξαιτίας ενός ανθρώπου. Βέβαια, πολλοί από αυτούς στηρίζουν ανοικτά το καθεστώς και τον πόλεμο. Ισως λοιπόν η τιμωρία αυτή να τους κάνει να το ξανασκεφτούν. Μπορεί και όχι – και σίγουρα ο Πούτιν και οι άνθρωποί του δεν πρόκειται να επηρεαστούν πραγματικά από αυτές τις κυρώσεις. Το μόνο που προσωπικά θα ήθελα, είναι να θυμάστε πως υπάρχουμε και εμείς, που είμαστε ενάντια στο καθεστώς. Βρείτε τους Ρώσους καλλιτέχνες που έχουν ανεξάρτητη φωνή και εάν μπορείτε στηρίξτε μας», τονίζει. Η ίδια έχει τα τελευταία χρόνια ως βάση το Λονδίνο. Οταν το 2019 αποφάσισε να κάνει αυτό το ντοκιμαντέρ, ο βασικός λόγος ήταν η Νατάσα. Ενιωθε πως η ιστορία της απίστευτης μεταστροφής της ήταν συναρπαστική. Στην πορεία, βέβαια, συνειδητοποίησε πως η ταινία «έλεγε» την ιστορία της χώρας της και ενός απολυταρχικού καθεστώτος. Σήμερα, και ενώ έχει ξεσπάσει ο πόλεμος, πιστεύει πως το ντοκιμαντέρ εξυπηρετεί έναν ακόμη σκοπό: «Ως Ρωσίδα έχω νιώσει τις τελευταίες εβδομάδες να στοχοποιούμαι για τα όσα συμβαίνουν. Ελπίζω πως μπορώ να δείξω στον κόσμο πως δεν είμαστε όλοι ίδιοι», καταλήγει. Το επόμενο διάστημα θα ταξιδέψει για μια σειρά προβολών του ντοκιμαντέρ σε μεγάλα φεστιβάλ. Πρώτος σταθμός; Η Ελλάδα και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η ταινία της με τίτλο «Γ@μώ τη δουλειά μου» θα προβληθεί με δική της παρουσία το Σάββατο 19 Μαρτίου, αλλά και διαδικτυακά μέχρι το τέλος του φεστιβάλ.
