Ενας από τους πλέον διαπρεπείς πολιτικούς επιστήμονες στην Ευρώπη, ο διευθυντής Ερευνών στο Sciences Po στο Παρίσι, Ζακ Ρούπνικ, μιλάει στην «Κ» για την τεκτονική αλλαγή που λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
«Η Ευρώπη ξυπνάει απότομα από το όνειρο. Και το όνειρο της Ευρώπης ήταν ότι έβλεπε τον εαυτό της μόνο ως μια κοινή προσπάθεια για την ειρήνη», λέει. «Η μεταπολεμική Γαλλία και Γερμανία ενώθηκαν για να δημιουργήσουν μια οντότητα που θα καθιστούσε τον πόλεμο αδύνατο. Δεν ήταν εύκολο πράγμα, αλλά τα κατάφεραν». Προσθέτει ότι αυτή η σύλληψη λειτούργησε έως ότου η Ευρώπη άρχισε να αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις, πρώτα από τη Μέση Ανατολή, τον ισλαμικό φονταμενταλισμό και τον πόλεμο στη Συρία που προκάλεσε μεγάλη προσφυγική κρίση και τώρα από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ο καθηγητής Ρούπνικ είναι αναμφίβολα ρεαλιστής. «Μπορεί να θέλουμε να απαγορεύσουμε τη γεωπολιτική και τα παίγνια ισχύος μέσα στο μυαλό μας, αλλά τα αντιμετωπίζουμε στα σύνορά μας. Ετσι, ανακαλύψαμε ότι πρέπει να προσθέσουμε κάτι άλλο σε αυτό το ειρηνευτικό έργο και αυτό δεν είναι παρά η ασφάλεια και η άμυνα».
Το ξύπνημα ήταν μάλλον απότομο και για πολλούς απρόβλεπτο. Η Γερμανία αποφάσισε να επανεξοπλιστεί, μια άνευ προηγουμένου αλλαγή σκέψης που τερμάτισε μια παράδοση σχεδόν 80 ετών. Τι συνέβη άραγε με τη φιλελεύθερη ιδέα ότι το εμπόριο είναι εδώ για να βελτιώνει τις διεθνείς σχέσεις και να στέλνει τις τριβές και τις συγκρούσεις στον κάδο των αχρήστων της Ιστορίας;
«Ολη αυτή η φιλελεύθερη ιδέα της ειρήνης μέσω του εμπορίου έφτασε στα όριά της. Ανακαλύψαμε ότι έχουμε πολύ εμπόριο με πολλές χώρες, και ειδικά με τη Ρωσία, αλλά αυτό δεν μας οδηγεί απαραίτητα στην ειρήνη. Ετσι τώρα είμαστε αναγκασμένοι να ξανασκεφτούμε τα θεμελιώδη».
«Ευρωπαϊκή επανάσταση»
Ο διευθυντής Ερευνών στο Sciences Po στο Παρίσι, Ζακ Ρούπνικ, εξηγεί στην «Κ» γιατί η ουκρανική κρίση σπρώχνει την Ε.Ε. στο μέλλον.
Επανεξετάζοντας τα θεμελιώδη στη μέση της προεκλογικής του εκστρατείας και αφού πέρασε πρόσφατα μερικές ώρες αμηχανίας στην απέναντι πλευρά του περιβόητου τραπεζιού του προέδρου Πούτιν, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν άρχισε να μιλάει για «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης και «ευρωπαϊκή κυριαρχία». Οπως είναι φυσικό, ο κ. Ρούπνικ είναι υπέρ αυτής της προσέγγισης. «Πρέπει να προσδιορίσουμε καλύτερα τι σημαίνει ευρωπαϊκή κυριαρχία, αλλά ουσιαστικά σημαίνει κοινή κυριαρχία μεταξύ εθνικού και ευρωπαϊκού πεδίου, και το είδαμε να συμβαίνει αυτό πρώτα στην πανδημία. Δυστυχώς, αυτή η ιδέα της κοινής κυριαρχίας δεν υπήρχε κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης πριν από 12 χρόνια. Αλλά τώρα αυτή είναι μια πραγματική επανάσταση στην ευρωπαϊκή σκέψη».
Ο κ. Ρούπνικ πιστεύει ότι η κρίση στην Ουκρανία έδωσε την κρίσιμη ώθηση στην Ευρώπη για να δει τον εαυτό της όχι μόνο ως οικονομική οντότητα αλλά και ως σημαντικό παράγοντα στη διεθνή πολιτική. Σημαίνει αυτό ότι η Ευρώπη θα έχει καλύτερη επίγνωση των συνόρων της και θα είναι πολύ πιο δυναμική στην υπεράσπισή τους; Για ευνόητους λόγους η Ελλάδα είναι έτοιμη να πανηγυρίσει μια τέτοια επανάσταση στην ευρωπαϊκή σκέψη.
«Ναι, νομίζω ότι αυτή είναι η νέα λογική. Ο κόσμος θα έπρεπε να το είχε σκεφτεί όταν ιδρύθηκε η Σένγκεν και όταν αποφασίστηκαν οι διαδικασίες ασύλου στο Δουβλίνο. Δεν το έκαναν και τελικά ήρθε το 2015 και συνέβη η μαζική εισροή ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στην Ευρώπη. Τότε ήταν που η σκέψη μας άρχισε να αλλάζει. Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να έχουμε μια κοινή απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις».
Παρ’ όλα αυτά, αρνείται ότι είναι αισιόδοξος. «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την επιστροφή της τραγωδίας στην ευρωπαϊκή πολιτική. Οταν λέω ότι η Ευρώπη ξυπνά από το όνειρό της, θα έλεγα επίσης ότι ήταν ένα όνειρο που έρχεται αντιμέτωπο με έναν τραγικό εφιάλτη. Επειδή είναι ένας εφιάλτης αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία. Αλλά ναι: Οι Ευρωπαίοι πρέπει να ξυπνήσουν. Εν ολίγοις, θέλαμε να γίνουμε χορτοφάγοι, αλλά οι γείτονές μας δεν είναι. Πρέπει λοιπόν να προσαρμοστούμε και να είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε τη διατροφή μας».
Ανεξάρτητα από τη «διατροφή», ο πόλεμος στην Ουκρανία μοιάζει όλο και περισσότερο με δίνη που έλκει μέσα της όλες τις μεγάλες δυνάμεις. Ανησυχεί καθόλου; «Είμαι ανήσυχος», παραδέχεται. «Πολλοί περιέγραφαν τον Πούτιν ως ωμό άνθρωπο που ταυτόχρονα σκέφτεται σαν σκακιστής. Αλλά αποδεικνύεται ότι είναι ένας τραμπούκος. Σκακιστής είναι κάποιος που ξέρει όχι μόνο την επόμενη κίνηση, αλλά και τις επόμενες 4-5. Δεν έχω την αίσθηση ότι έχουμε να κάνουμε με ένα σκακιστή. Ενας άλλος λόγος για να είμαστε ανήσυχοι είναι ότι απλώς συμβαίνουν και ατυχήματα. Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε ανήσυχοι, αλλά δεν πρέπει οι εξελίξεις να μας πανικοβάλλουν. Το ΝΑΤΟ κατέστησε πολύ σαφές ότι δεν εμπλέκεται σε πόλεμο».
Ας ελπίσουμε ότι τελικά δεν θα εμπλακεί. Προς το παρόν, μία από τις συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας είναι η ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας της Ουκρανίας. «Ο Πούτιν θα μείνει στην Ιστορία ως ένας μεγάλος διαμορφωτής του έθνους της Ουκρανίας. Ενώνει τους Ουκρανούς. Οι Ουκρανοί είναι ετερογενείς, γλωσσικά, περιφερειακά, από κάθε άποψη. Αλλά ένα έθνος συχνά χτίζεται μέσα από την αντίθεση με κάτι άλλο. Ο Πούτιν δημιουργεί αυτό που ήθελε να αποτρέψει».
Ο καθηγητής Ρούπνικ ήταν ειδικός σύμβουλος του Βάτσλαβ Χάβελ. Τον ρωτώ να μου πει τι θα πρότεινε ο ιστορικός ηγέτης της Τσεχίας για την επίλυση της κρίσης. «Ο Χάβελ έλεγε πάντα ότι η Ουκρανία είναι μια πολύπλοκη χώρα στα όρια μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και διαφορετικών πολιτικών σχεδίων. Και πάντα επέμενε ότι δεν πρέπει να αποφασίσουμε εμείς τι θα κάνει η Ουκρανία. Πρέπει να αφήσουμε τους Ουκρανούς να αποφασίσουν μόνοι τους».
