Πριν από λίγες ημέρες εντοπίστηκε να βηματίζει νευρικά στο αεροδρόμιο «Μπεν Γκουριόν» του Τελ Αβίβ ο Ρώσος ολιγάρχης Ρομάν Αμπράμοβιτς. Φορώντας μάσκα, με το πρόσωπό του καλά κρυμμένο, θα πρέπει και ο ίδιος να αναρωτήθηκε πώς βρέθηκαν τα ίχνη του.
Σύμφωνα με τον ισραηλινό Τύπο, ένας αυτοματοποιημένος λογαριασμός στο Twitter, ο Russian Oligarch Jets με 424.000 ακολούθους, παρακολουθεί τις κινήσεις των ιδιωτικών αεροσκαφών Ρώσων ολιγαρχών, ενώ αντίστοιχη εφαρμογή έχει δημιουργηθεί και για τις πολυτελείς θαλαμηγούς τους. Είναι δημιουργία ενός Αμερικανού φοιτητή, του 19χρονου Τζακ Σουίνι, πρωτοετούς στο Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Φλόριντας. Ο λογαριασμός βασίζεται σε έναν αλγόριθμο τον οποίο ανέπτυξε εκμεταλλευόμενος τα διαθέσιμα αρχεία για το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τα στοιχεία για την ιχνηλάτηση των πτήσεων 30 ιδιωτικών αεροσκαφών που ανήκουν σε Ρώσους ολιγάρχες.
Σε αντίθεση με το προηγούμενο καθεστώς κυρώσεων, αυτή τη φορά οι μεγιστάνες νιώθουν τον κλοιό να σφίγγει γύρω τους. Ενδεικτική είναι η συνέντευξη που έδωσε στο πρακτορείο Bloomberg αυτή την εβδομάδα ο 57χρονος Μιχαήλ Φρίντμαν, ο οποίος, σημειωτέον, γεννήθηκε στο Λβιβ, στη σημερινή δυτική Ουκρανία. Ολιγάρχης του πρώτου μετασοβιετικού κύματος στον τραπεζικό τομέα και στην ενέργεια, ο Φρίντμαν είδε την περιουσία του να πολλαπλασιάζεται προτού ανέβει στην εξουσία ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ωστόσο, μέσα σε λίγες μέρες είδε την καθαρή αξία της περιουσίας του να υποχωρεί από τα 14 δισ. –προπολεμικά– στα 10 δισ. δολάρια.
Ο ίδιος δηλώνει πως βρίσκεται σε κατάσταση σοκ. «Αν όσοι είναι επικεφαλής της Ε.Ε. θεωρούν ότι λόγω των κυρώσεων θα προσεγγίσω τον Πούτιν και θα του πω να σταματήσει τον πόλεμο και πως αυτό θα έχει αποτέλεσμα, τότε φοβάμαι πως όλοι έχουμε μεγάλο πρόβλημα. Διότι αυτό σημαίνει πως όσοι παίρνουν αποφάσεις δεν έχουν ιδέα πώς λειτουργεί η Ρωσία». Αν και προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις από τον Ρώσο πρόεδρο, αναλυτές σημειώνουν πως είναι δύσκολο να αγνοήσει κανείς πως η τράπεζά του, η Alfa, είναι συγκοινωνούν δοχείο με τους διαδρόμους του Κρεμλίνου και ανώτατους αξιωματούχους του Πούτιν.
«Οσοι θεωρούν ότι θα προσεγγίσω τον Πούτιν, θα του πω να σταματήσει τον πόλεμο και αυτό θα έχει αποτέλεσμα, δεν έχουν ιδέα πώς λειτουργεί η Ρωσία», είπε ο δισεκατομμυριούχος Μιχαήλ Φρίντμαν.
Ισως ο εγγύτερος ολιγάρχης στον Πούτιν είναι και ο φτωχότερος: ο Ιγκόρ Σετσίν. Λέγεται ότι είναι ένας από τους στενότερους συμβούλους του από τη δεκαετία του ’90, όταν ο Ρώσος πρόεδρος ήταν αντιδήμαρχος στην Αγία Πετρούπολη. Το παρατσούκλι του στη Ρωσία είναι Darth Vader, η εμβληματική ενσάρκωση του κακού στον «Πόλεμο των Αστρων». Ο Σετσίν είναι αυτός που μετέτρεψε τη Rosneft στον σημερινό κολοσσό, αφομοιώνοντας τους ανταγωνιστές της. Σήμερα η επιχείρηση είναι το συνώνυμο ολόκληρης της Ρωσίας.
Εξίσου στενός φίλος του Πούτιν είναι ο Γιενάντι Τιμτσένκο, το όνομα του οποίου ήταν άγνωστο μέχρι πριν από μία δεκαετία. Η φιλία τους χρονολογείται από τις εποχές της Αγίας Πετρούπολης, όταν έκαναν μαζί τζούντο στο γυμναστήριο που ίδρυσε ο ίδιος. Εντυπωσιακή λεπτομέρεια στο βιογραφικό του είναι η παροιμιώδης τεχνοφοβία του: δεν χρησιμοποιεί ούτε κινητό ούτε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η σχέση του με τον επίσης ολιγάρχη Αλισερ Ουσμάνοφ οφείλεται στην Εβραία σύζυγό του τα τελευταία 30 χρόνια Ιρίνα Ουίνερ, θρυλική προπονήτρια της ρωσικής ομάδας γυμναστικής, στην οποία περιλαμβάνεται και η εξωσυζυγική σύντροφος του Πούτιν, Αλίνα Καμπάεβα.
Δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί τους ολιγάρχες, ειδικά όσους βρίσκονται στον στενό του κύκλο, να αμφισβητούν τον Πούτιν, ακόμη και αν οι κυρώσεις πλήξουν τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεών τους και την περιουσία τους. Κάπως έτσι μπορεί να ερμηνευτεί η μέχρι τούδε σιωπή τους.
Περιουσία 100 δισ.
Ο ίδιος ο πρόεδρος της Ρωσίας φέρεται ότι διαθέτει μόνο ένα διαμέρισμα στη Μόσχα και ένα σκύλο. Παρ’ όλα αυτά θεωρείται ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο με περιουσία 100 δισ. δολαρίων. Κι όπως είπε και ο ιστορικός του Γέιλ, Τίμοθι Σνάιντερ, σε πρόσφατο podcast με τον δημοσιογράφο Εζρα Κλάιν, όταν έχει κανείς τόσα χρήματα, η πρόσληψη της πραγματικότητας είναι πολύ διαφορετική: «Οταν έχεις προσωπική περιουσία 100 δισ. δολαρίων, τότε το ερώτημα “πώς πάει η οικονομία” σου γίνεται λίγο αφηρημένο ή δευτερεύον».
Πένητες…
O Oλιβερ Μπάλοου, πρώην ανταποκριτής βρετανικής εφημερίδας στη Ρωσία, πραγματοποιεί «ξεναγήσεις κλεπτοκρατίας» στο Λονδίνο, εξηγώντας πώς το μαύρο χρήμα από το εξωτερικό μεταμόρφωσε τη βρετανική πρωτεύουσα. Eμφανίζεται με λεωφορεία γεμάτα «τουρίστες» μπροστά από κομψές επαύλεις και πύργους στο Νάιτσμπριτζ και στην Μπελγκράβια και δείχνει με το δάχτυλο τις πανάκριβες κατοικίες των αμφιλεγόμενων ενοίκων που βρίσκουν καταφύγιο εκεί. Ενα από αυτά είναι του Μιχαήλ Φρίντμαν. Το αγόρασε σε κακή κατάσταση έναντι 65 εκατ. στερλινών, το ανακαίνισε για να μοιάζει με το παλάτι των Βερσαλλιών και ζει εκεί έκτοτε. Στις 15 Μαρτίου το Ηνωμένο Βασίλειο «πάγωσε» και την τελευταία τραπεζική κάρτα του και τώρα πρέπει να κάνει αίτηση κάθε φορά που θέλει να δαπανήσει χρήματα προκειμένου η βρετανική κυβέρνηση να αποφασίσει αν το σχετικό αίτημα είναι θεμιτό. Ετσι, πρέπει να ζει με 2.500 λίρες τον μήνα, ένα ποσό μάλλον ανεπαρκές για να γεμίσει την κλειστή πισίνα και να κρατήσει σε λειτουργία το προσωπικό του αστεροσκοπείο στη λονδρέζικη έπαυλη. Την ίδια στιγμή, ο Ρομάν Αμπράμοβιτς δηλώνει λόγω κυρώσεων αδυναμία να καταβάλει στη βασίλισσα το υπέρογκο ενοίκιο (ύψους δεκάδων χιλιάδων στερλινών τον χρόνο) για τη βίλα των 15 δωματίων στους κήπους του παλατιού Κένσιγκτον, στο ίδιο τετράγωνο με το σπίτι του πρίγκιπα Ουίλιαμ και της Κέιτ Μίντλετον.
