«Οι startuppers αναζητούν τις λύσεις, είναι της πράξης. Είναι καινοτόμοι, δεν αναλώνονται σε γραφειοκρατικά γρανάζια, πηγαίνουν κατευθείαν στη λύση με πρωτότυπο τρόπο. Είναι δημιουργικοί και μαζί αποτελεσματικοί. Οι startuppers είναι άτομα που δεν διστάζουν να θυσιάσουν πολλά από την προσωπική τους ζωή για να πραγματοποιήσουν το όραμά τους», λέει με ένταση στην «Κ» ο Αιμίλιος Χαλαμανδάρης. Είναι συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Innoetics, της ελληνικής τεχνολογικής εταιρείας που ξεκίνησε ως νεοφυής επιχείρηση στο ερευνητικό κέντρο «Αθηνά» και το 2017 εντυπωσίασε καθώς εξαγοράστηκε από τη Samsung Electronics. Μια επιτυχία-παράδειγμα και κίνητρο για όλους τους φιλόδοξους επιστήμονες που επενδύουν στην καινοτομία, αγαπούν να βρίσκονται πιονέροι των εξελίξεων. Στην Ελλάδα πάνω από 5.000 άνθρωποι σε 533 νεοφυείς επιχειρήσεις δίνουν τον τόνο για να αξιοποιηθεί ο πλούτος της αναδυόμενης καινοτομίας της χώρας μας. Ο Χρίστος Δήμας, αρμόδιος υφυπουργός για την Ερευνα και την Καινοτομία στο υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, μιλώντας στην «Κ» πιάνει το νήμα του λόγου από τον Αιμίλιο Χαλαμανδάρη, τονίζοντας τη σημασία του εγχειρήματος στήριξης των νεοφυών επιχειρήσεων από την ελληνική κυβέρνηση. «Οι startups είναι το φυτώριο των καινοτόμων επιχειρήσεων που αξιοποιούν τα σπουδαία μυαλά της χώρας μας, και μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της Ελλάδας μέσα από τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού μοντέλου της», λέει ο κ. Δήμας. Την τελευταία τριετία ο αριθμός των νεοφυών επιχειρήσεων έχει αυξηθεί σημαντικά, με την κυβέρνηση να επενδύει σε αυτό το πεδίο, με στόχο να ανυψώσει την Ελλάδα – Elevate Greece ονομάζεται η σχετική πολυεπίπεδη κυβερνητική πρωτοβουλία. Χαρακτηριστικά, μετά την πρώτη χρηματοδότηση νεοφυών επιχειρήσεων του Elevate Greece, η οποία δόθηκε σε συνδυασμό με φορολογικά κίνητρα καθώς και θεσμικά μέτρα, η κυβέρνηση σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «Κ» εξετάζει την οργάνωση ενός νέου γύρου χρηματοδότησης του κεφαλαίου κίνησής τους, με συνολικό ανώτατο όριο επιδότησης, και για τις δύο φάσεις, τα 100.000 ευρώ. Η προσπάθεια για αλλαγή φιλοσοφίας και ουσιαστικά επένδυση στην καινοτομία απαιτεί στοχευμένες ενέργειες σε πολλαπλά επίπεδα, με βάση τη δουλειά που πρέπει να ξεκινήσει από τα θρανία μέσα από την εκπαίδευση των νέων γενιών στην επιχειρηματική αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας.
Οπως παρουσιάζει σήμερα η «Κ», στην Ελλάδα μέχρι το τέλος του 2021 είχαν καταγραφεί 533 νεοφυείς επιχειρήσεις με 5.070 απασχολουμένους. Τα στοιχεία προέρχονται από την ποσοτική και ποιοτική καταγραφή που έκανε το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων μέσω της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Καινοτομίας και του Elevate Greece στις startups. «Μέχρι και πριν από ενάμιση χρόνο, η ελληνική πολιτεία δεν είχε ορισμό για το ποιες επιχειρήσεις δύνανται να χαρακτηριστούν νεοφυείς. Δεν γνώριζε πόσες νεοφυείς επιχειρήσεις υπάρχουν, πού βρίσκονται, σε ποιον τομέα δραστηριοποιούνται, πόσους εργαζομένους απασχολούν, τι κύκλο εργασιών πραγματοποιούν και τι χρηματοδοτήσεις έχουν λάβει. Συνεπώς, όταν η πολιτεία δεν έχει όλα αυτά τα δεδομένα, αδυνατεί στην πραγματικότητα να σχεδιάσει αλλά και να εφαρμόσει αποτελεσματική πολιτική. Σήμερα, μέσω του Elevate Greece για όλα τα παραπάνω ερωτήματα υπάρχουν απαντήσεις, στοιχεία και δεδομένα. Πλέον η πολιτεία έχει τη δυνατότητα να σχεδιάζει πολιτικές με βάση τις ανάγκες του οικοσυστήματος», παρατηρεί ο κ. Δήμας.
Η δυναμική των νεοφυών επιχειρήσεων καταδεικνύεται από το γεγονός ότι παρά την κορύφωση της κρίσης στην Ελλάδα, από το 2014 και μετά, η δυναμική σύστασης των νεοφυών επιχειρήσεων κινήθηκε ανοδικά σε πείσμα των καιρών και θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια προσπάθεια φυγής προς τα εμπρός των ταλαντούχων και τολμηρών επιχειρηματιών. Οι περισσότερες ιδρύθηκαν το 2019 και την τελευταία τριετία ιδρύθηκε το 44,8% από το 2014 έως και το 2021. Μάλιστα, σύμφωνα με το υπουργείο Ανάπτυξης, το πρώτο πεντάμηνο του έτους εντάχθηκαν στο Εθνικό Μητρώο Νεοφυών Επιχειρήσεων άλλες 34 startups, ανεβάζοντας τον αριθμό από τις 533 στις 567. Με βάση τα στοιχεία και τα δεδομένα του Elevate Greece έως τα τέλη του 2021, οι τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται οι 533 νεοφυείς επιχειρήσεις καλύπτουν ευρύ φάσμα. Ο τομέας των βιοεπιστημών κατέχει την πρώτη θέση με ποσοστό 13,3%. Ακολουθούν οι τομείς του τουρισμού και υπηρεσιών φιλοξενίας (9,4%), του περιβάλλοντος και ενέργειας (8,3%), της αγροδιατροφής (7,7%), της διαφήμισης και μάρκετινγκ (6,6%) και της ανάλυσης δεδομένων – big data (6%).
Εξετάζεται νέος γύρος χρηματοδότησης του κεφαλαίου κίνησής τους, με συνολικό ανώτατο όριο επιδότησης τα 100.000 ευρώ.
Οι ιδρυτικές ομάδες των νεοφυών επιχειρήσεων –πάνω από το 65,5% αποτελούνται από δύο ή τρία άτομα– ανδροκρατούνται, καθώς το 80% αποτελείται από άνδρες και μόνο το 20% από γυναίκες. Στις 533 επιχειρήσεις απασχολούνται 5.070 άτομα, οι περισσότεροι στον τομέα των βιοεπιστημών (11,9%), της ανάλυσης δεδομένων – big data (8,6%) και της διαφήμισης (7,6%). Βέβαια στις 567 επιχειρήσεις έως το τέλος Μαΐου, εργάζονταν 5.470 άτομα.Το 72,8% είναι επιχειρήσεις που χρηματοδοτήθηκαν από κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών, το 10% ξεκίνησαν με επιδότηση. Ακολουθούν όσες έλαβαν χρηματοδότηση από «επενδυτικούς αγγέλους» (ιδιώτης επενδυτής ο οποίος εισφέρει χρηματικά κεφάλαια σε νεοφυείς επιχειρήσεις με στόχο την ανάπτυξή τους) και άλλες πηγές, με ποσοστά 8,2% και 7% αντίστοιχα. Μόλις το 1,9% έχει λάβει χρηματοδότηση μέσω δανεισμού.
Μέσω του Elevate Greece παρέχονται εξειδικευμένα κίνητρα στις νεοφυείς επιχειρήσεις, όπως φορολογικές εκπτώσεις για «επενδυτικούς αγγέλους», μετοχές προαίρεσης (stock options), ακόμα και δράσεις ΕΣΠΑ για την ενίσχυση της ρευστότητάς τους λόγω κορωνοϊού. Παράλληλα, το Elevate Greece πλαισιώνεται από ένα σημαντικό δίκτυο επίσημων υποστηρικτών που δραστηριοποιείται στον χώρο της καινοτομίας, των επενδύσεων και της επιχειρηματικότητας, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται τράπεζες, πολυεθνικές εταιρείες, ελληνικές επιχειρήσεις αλλά και θεσμικοί υποστηρικτές. «Οι παροχές που προσφέρονται στις startups περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων χρηματικά έπαθλα, πρόσβαση στο παγκόσμιο δίκτυο καινοτομίας που διαθέτουν, υπηρεσίες νέφους, συμβουλευτικές υπηρεσίες, ακόμα και εξειδικευμένα τραπεζικά προϊόντα», λέει ο κ. Δήμας.
«Εχουν γίνει σημαντικά βήματα. Εάν επιτύχει μια νεοφυής επιχείρηση, οι θετικές συνέπειες λειτουργούν πολλαπλασιαστικά. Οι επιτυχημένες startups συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη διότι αποκτούν γρήγορα μεγάλη υπεραξία και μπορούν να αναπτυχθούν διεθνώς» παρατηρεί ο κ. Χαλαμανδάρης. Και τονίζει: «Οι startups βασίζονται σε τολμηρές ιδέες που μπορούν να αποτύχουν, όμως και αυτό έχει την αξία του. Από τα λάθη και τις αποτυχίες μαθαίνεις, και αποτελούν πολύτιμο εφόδιο για να σηκωθείς και να προχωρήσεις μπροστά».
Προσέλκυση ταλέντων και από το εξωτερικό
Η έλλειψη πτυχιούχων πληροφορικής αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη της καινοτομίας στη χώρα μας, αφού καταρτισμένο στην τεχνολογία προσωπικό είναι απαραίτητο για να στελεχωθούν οι καινοτόμες επιχειρήσεις.
Παράλληλα, μέσω των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης θα δοθεί βάρος στον ψηφιακό μετασχηματισμό των υπηρεσιών στη χώρα.
Ετσι, υπολογίζεται πως μέσω του Ταμείου θα δημιουργηθούν περί τις 200.000 θέσεις εργασίας, εκ των οποίων οι περίπου 50.000 θα αφορούν τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση το ακαδημαϊκό έτος 2020-2021 είχε 794.107 φοιτητές.
Εξ αυτών, το 20,97% σπούδαζε στον κλάδο των μηχανικών και ευρύτερα των κατασκευών –με υψηλή ανεργία– και το 20,66% σπούδαζε οικονομικά ή δίκαιο. Αντίστροφα, στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται οι κλάδοι της πληροφορικής με μερίδιο 3,42% και οι τομείς των υπηρεσιών με 2,9%.
Από την άλλη, η ανάπτυξη της καινοτομίας και της νεοφυούς επιχειρηματικότητας θα δημιουργήσει πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και άρα θα ανακοπεί και η διαρροή ταλέντων από την Ελλάδα στο εξωτερικό.
Οπως λέει στην «Κ» ο Χρήστος Ταραντίλης, «πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, χρειάζεται να προσελκύσουμε ταλέντα και από το εξωτερικό. Ηδη άνοιξε ο δρόμος για αγγλόφωνα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια. Επίσης, υπάρχουν προτάσεις για θεσμοθέτηση μιας Startup Visa και για διευκολύνσεις σε ανθρώπους που θέλουν να εργαστούν στη χώρα μας στον τομέα της τεχνολογίας».
10.000 επιστήμονες στην πρώτη γραμμή έρευνας και ανάπτυξης
Βασικό «κλειδί» για την επιχειρηματική αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας σε μια χώρα είναι η εκπαίδευση. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εμφανίζεται να υπολείπεται στο θέμα, καθώς μόνο συμπληρωματικά των βασικών μαθημάτων υπάρχει σχετικό «μάθημα». «Η εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα συντελεί ώστε να επιτευχθούν δύο βασικοί στόχοι σχετικά με την επιχειρηματική αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας: η αλλαγή κουλτούρας και νοοτροπίας ως προς την επιχειρηματικότητα και η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για να είναι κανείς σε θέση να κατανοήσει τον κόσμο του επιχειρείν», παρατηρεί στην «Κ» ο Χρήστος Ταραντίλης, πρόεδρος της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ερευνας και Τεχνολογίας της Βουλής, και καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ).
Ειδικότερα, σύμφωνα με τον ίδιο, εντοπίζονται τουλάχιστον τρία καίρια ζητήματα νοοτροπίας που μπορούν να αλλάξουν μέσα από την εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα: α) η προσέγγιση της έννοιας του «λάθους» ως στοιχείου της μαθησιακής διαδικασίας και, επομένως, όχι ως συνώνυμου της αποτυχίας, αλλά –αντίθετα– ως σκαλοπατιού για την επιτυχία, β) η ενθάρρυνση στην ανάληψη ρίσκου που είναι βασικό συστατικό της επιχειρηματικής κουλτούρας, και γ) η άρση της εσφαλμένης αντίληψης ότι η εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων πλήττει τη βασική έρευνα, καθώς είναι σαφές ότι θεμέλιο της καινοτομίας είναι η βασική έρευνα, από την οποία πηγάζει το πραγματικά νέο και καινοτόμο, που μπορούμε μετά να επεξεργαστούμε, να τροποποιήσουμε και να αξιοποιήσουμε επιχειρηματικά. «Για παράδειγμα, η ίδρυση κεντρικών γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας, όπως το πρόσφατο Science Agora, και η προσθήκη μαθημάτων επιχειρηματικότητας στα διδακτορικά προγράμματα σπουδών που σχετίζονται με κάθε είδους τεχνολογία (στην πληροφορική, στις βιοεπιστήμες, στα υλικά, στα τρόφιμα, στο περιβάλλον κ.λπ.), μπορούν να προωθήσουν την επιχειρηματική αξιοποίηση της έρευνας», παρατηρεί ο κ. Ταραντίλης.
Συγκεκριμένα, δύο πανεπιστήμια της χώρας –το ΕΜΠ και το ΟΠΑ– και τρία ερευνητικά ιδρύματα –το Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», το Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά» και το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ)– συμπράττουν για την ίδρυση του Κεντρικού Κόμβου Μεταφοράς Τεχνολογίας Science Agora. «Πρόκειται για ένα “πεντάστερο” γραφείο αξιοποίησης της επιστημονικής έρευνας», ανέφερε στην «Κ» ο πρύτανης του ΕΜΠ Ανδρέας Μπουντουβής. «Η ίδρυση του Science Agora αποτελεί ορόσημο που μας πηγαίνει σε μια νέα εποχή», σύμφωνα με τον πρύτανη του ΟΠΑ Δημήτρη Μπουραντώνη. Μέσω του κόμβου Science Agora περισσότεροι από 10.000 επιστήμονες, μέλη ΔΕΠ, ερευνητές, μεταδιδακτορικοί συνεργάτες και υποψήφιοι διδάκτορες θα έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν από τη σύμπραξη, πρωτοποριακή για τα ελληνικά και τα ευρωπαϊκά δεδομένα, των πέντε ιδρυμάτων. Η δυναμική είναι εξαιρετικά μεγάλη με δεδομένο ότι οι ερευνητικές ομάδες των πέντε μετέχουν την τελευταία πενταετία σε εκατοντάδες διεθνή έργα έρευνας και ανάπτυξης.
Μια εσφαλμένη ιδέα
Βασικός λόγος που λειτουργούσε για χρόνια ανασχετικά στην επιτυχή διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα είναι η δαιμονοποίηση της επιχειρηματικότητας. «Πρόκειται για την εσφαλμένη ιδέα πως οτιδήποτε αξιοποιείται επιχειρηματικά δεν έχει ευρύτερο κοινωνικό αντίκτυπο, αντίληψη που διαψεύδεται από τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται, τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση των εξαγωγών και τη συνακόλουθη μείωση του ελλείμματος της χώρας», λέει ο κ. Ταραντίλης, προσθέτοντας ότι «και η έλλειψη επιχειρηματικών γνώσεων και κουλτούρας λειτούργησε ως τροχοπέδη. Υψηλού επιπέδου ερευνητικά αποτελέσματα με προοπτική πρακτικής αξιοποίησης σταματούσαν στο επίπεδο της δημοσίευσης σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και στη διεκδίκηση ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων, χωρίς να υπάρχει η σκέψη ότι μια ελληνική τεχνολογία θα μπορούσε να γίνει προϊόν που να χρησιμοποιείται παγκοσμίως». Τέλος, ανασταλτικοί παράγοντες είναι η ύπαρξη δυσπιστίας τόσο από την πλευρά του Ελληνα ερευνητή όσο και από την πλευρά του Ελληνα επιχειρηματία, καθώς και ότι δεν υπήρχαν επιτυχημένα παραδείγματα που να δείχνουν τον δρόμο και να εμπνέουν αισιοδοξία. Τώρα, όμως, ο δρόμος άνοιξε.
