Στις 6 Σεπτεμβρίου το Ηνωμένο Βασίλειο απέκτησε καινούργια πρωθυπουργό, και δύο μέρες αργότερα καινούργιο αρχηγό κράτους. Η καινούργια πρωθυπουργός δεν εξελέγη από τους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά από τα περίπου 200.000 μέλη του Συντηρητικού Κόμματος που της έδωσαν την αρχηγία. Ο καινούργιος αρχηγός κράτους δεν εξελέγη από κανέναν – ήταν ο διάδοχος στον θρόνο, και με τον θάνατο της μητέρας του, Ελισάβετ, έγινε αυτομάτως βασιλιάς.
Iσως να ακούγονται παράξενα όλα αυτά για ένα σύγχρονο δυτικό κράτος, και είναι. Οι θεσμοί που κυβερνούν μία από τις παλαιότερες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες στον πλανήτη δεν κρύβουν το γεγονός ότι είναι προϊόντα άλλων αιώνων. Oμως οι θεσμοί, οι τελετές, και οι παραδόσεις, είναι ιερά πράγματα για τους Βρετανούς. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος για τον οποίο οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου αγάπησαν τόσο πολύ τη βασίλισσα Ελισάβετ Β΄, αλλά και γιατί ο θάνατός της προμηνύει την αρχή του τέλους της μοναρχίας. Οι θεσμοί λειτουργούν μόνον όταν υπάρχουν οι άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να τους υπηρετήσουν.
«Σας δηλώνω, μπροστά σας, πως σε όλη μου τη ζωή, είτε είναι μακρά είτε σύντομη, θα σας υπηρετώ με αφοσίωση, όπως και τη μεγάλη αυτοκρατορική οικογένεια, στην οποία όλοι ανήκουμε». Αυτά ήταν τα λόγια της Ελισάβετ όταν έγινε 21 ετών, σε μια ομιλία που έδωσε από το ραδιόφωνο 4 μόλις χρόνια πριν γίνει βασίλισσα. Λίγοι θα έλεγαν πως δεν τήρησε την υπόσχεσή της. Υπηρέτησε τα καθήκοντά της μέχρι το τέλος, χρίζοντας την τελευταία πρωθυπουργό της θητείας της (15 στο σύνολο, με πρώτο τον Τσώρτσιλ) δύο μέρες πριν από τον θάνατό της. Αυτή η αίσθηση του καθήκοντος, και της αυταπάρνησης που συνεπάγεται, ήταν, κατά κοινή ομολογία, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της.
«Απρόσωπη»
Ενα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της ήταν πως ήταν σχετικά απρόσωπη, παρά το γεγονός πως η εικόνα της ήταν μία από τις πιο αναγνωρίσιμες διεθνώς. Η βασίλισσα Ελισάβετ ήταν αγαπητή όχι παρά το γεγονός πως ο κόσμος δεν γνώριζε πολλά γι’ αυτήν, αλλά επειδή δεν γνώριζε πολλά γι’ αυτήν. Κατάφερε όλα αυτά τα χρόνια να κρατήσει την προσωπική της ζωή και τις προσωπικές πολιτικές της πεποιθήσεις μακριά από τη δημοσιότητα. Σε μια εποχή που οι περισσότεροι χτίζουμε μια persona βασισμένη στη δημοσιοποίηση των πεποιθήσεών μας και των προσωπικών μας στιγμών στα κοινωνικά δίκτυα, η Ελισάβετ ήταν ένα παράδειγμα ιδιωτικότητας, παρότι ήταν ένα από τα πιο δημόσια πρόσωπα στον πλανήτη. Αυτή η σχετική ουδετερότητα και «ανωνυμία» της επέτρεψε να λειτουργήσει ως το σύμβολο ενότητας και συνέχειας της χώρας εν μέσω πολιτικών ταραχών, που άλλωστε είναι και ο σύγχρονος ρόλος ενός μονάρχη – αρχηγού κράτους.
Η σχετική ουδετερότητα και «ανωνυμία» τής επέτρεψαν να λειτουργήσει ως σύμβολο ενότητας και συνέχειας της χώρας εν μέσω πολιτικών ταραχών.
Οι θεσμοί, σχεδόν εξ ορισμού, υπάρχουν για να υπερβαίνουν τα πρόσωπα. Είναι οι κανόνες, γραπτοί και άγραφοι, που ρυθμίζουν τους ρόλους που καλούμαστε να υποδυθούμε στην επαγγελματική, κοινωνική, ακόμη και οικογενειακή ζωή μας. Κάθε τέτοιος ρόλος απαιτεί, σε κάποιον βαθμό, την προσαρμογή του εαυτού μας, ακόμη και την καταπίεση στοιχείων της προσωπικότητάς μας. Ο θεσμός του Βρετανού μονάρχη το απαιτεί αυτό στον ύψιστο βαθμό, και η Ελισάβετ αναγνωρίζοντάς το, υπηρέτησε τον ρόλο. Το ίδιο όμως δεν ισχύει για τον διάδοχό της.
Ο Κάρολος δεν απολαμβάνει την ευρεία αποδοχή της μητέρας του, και ένας από τους κύριους λόγους είναι πως δεν έχει κρατήσει ιδιωτικές ούτε την προσωπική του ζωή ούτε τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Το διαζύγιο με την Νταϊάνα και η πολύχρονη σχέση του με την Καμίλα είναι τα προφανή παραδείγματα, αλλά και οι συχνές παρεμβάσεις του στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, με έντονες απόψεις κυρίως για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Ο τρόπος με τον οποίο τοποθετείται πάνω σε τέτοια ζητήματα πηγαίνουν κόντρα στον πολιτικά ουδέτερο ρόλο που υποτίθεται πρέπει να παίζει ο μονάρχης. Ο Κάρολος επιπλέον έχει και ένα άλλο μειονέκτημα – στην εποχή της ισότητας μεταξύ των φύλων, ένας βασιλιάς με δημόσιες τοποθετήσεις έχει μια ιδιαίτερα πατριαρχική χροιά που ίσως αποξενώσει τον κόσμο.
Το παράδοξο των θεσμών όπως η μοναρχία είναι πως η επιτυχία τους βασίζεται στην ικανότητά τους να υπερβαίνουν τα πρόσωπα που τους υπηρετούν, όμως η σωστή τους λειτουργία εξαρτάται από τα ίδια αυτά πρόσωπα. Η Ελισάβετ Β΄ διαχειρίστηκε αυτό το παράδοξο επιτυχώς, και κέρδισε την αποδοχή του κόσμου. Είναι αμφίβολο αν ο διάδοχός της θα καταφέρει το ίδιο.
* Ο κ. Αλέξης Παπάζογλου είναι συντάκτης στο περιοδικό του Institute of Art and Ideas στο Λονδίνο, παρουσιαστής του podcast The Philosopher & The News και συγγραφέας του βιβλίου «Καθημερινή φιλοσοφία: Πέντε μαθήματα για την εποχή μας».
Στιγμές της πορείας της μέσα από πρωτοσέλιδα της «Κ»
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
