Στα τέλη του 2004, η Ευρώπη συγκλονίζεται από τη δηλητηρίαση του υποψήφιου προέδρου της Ουκρανίας και πρώην πρωθυπουργού Βίκτορ Γιούσενκο. Σε μια περίοδο που η Ουκρανία βρισκόταν μπροστά στο σταυροδρόμι επιλογής μεταξύ του φιλοευρωπαϊστή Γιούσενκο ή του φιλορώσου Γιανουκόβιτς, το σκάνδαλο και η κατηγορία δηλητηρίασης του πρώτου από στελέχη των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών έδιναν το σύνθημα του επικείμενου νέου ψυχρού πολέμου Δύσης και Ανατολής.
Η «πορτοκαλί επανάσταση», όπως ονομάστηκε ο αγώνας των οπαδών του Γιούσενκο για νίκη στις χαρακτηρισμένες ως χαλκευμένες εκλογικές διαδικασίες, τον καθιέρωσε ως τον ηγέτη που οδήγησε τους πολίτες με τις πορτοκαλί σημαίες προς τη νίκη.
Η νίκη στις εκλογές της 26ης Δεκεμβρίου 2004 πυροδότησε την έντονη δυσαρέσκεια του ρωσικού παράγοντα απέναντι στην αυξανόμενη δυτική επιρροή. Υστερα από 18 χρόνια, το παράδειγμα Γιούσενκο και η νίκη της Δύσης απέναντι στην πρώην κραταιά ΕΣΣΔ, νυν Ρωσία, συμπληρώνουν το ερμηνευτικό ψηφιδωτό πυροδότησης του πολέμου.
Εχοντας διατελέσει πρόεδρος της Ουκρανίας (2005-2010), πρωθυπουργός (1999-2001) και κεντρικός τραπεζίτης της Ουκρανικής Εθνικής Τράπεζας (1993-1999), ο Βίκτορ Γιούσενκο ως μέλος του Club de Madrid και κάτοικος Κιέβου αποκαλύπτει στην «Κ» άγνωστες πτυχές της ρωσικής εισβολής, αναλύει την κρισιμότητα της κατάστασης και τις πυρηνικές απειλές του Πούτιν, ενώ αποτυπώνει τις άριστες σχέσεις χρόνων μεταξύ Ελλάδας και Ουκρανίας.
– Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία;
– Θα ήθελα, αν δεν σας πειράζει, να δώσω ένα ευρύτερο πλαίσιο στην ερώτησή σας, διότι νομίζω ότι αυτό θα βοηθήσει στη συζήτησή μας αργότερα, καθώς η Ουκρανία είναι μόνο ένα μικρό μέρος του όλου πλαισίου των όσων συμβαίνουν. Ας ξεκινήσουμε με το ερώτημα: Γιατί πριν από 14 χρόνια οι Ρώσοι εισέβαλαν στην Οσετία και στην Αμπχαζία; Γιατί καταλαμβάνεται η Υπερδνειστερία; Και στη συνέχεια, πριν από οκτώ χρόνια, γιατί κατελήφθησαν η Κριμαία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ; Και γιατί ο μεγαλύτερος πόλεμος μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διεξάγεται τώρα στην Ευρώπη;
Εδώ υπάρχει μία πλευρά σε όλες αυτές τις συγκρούσεις, και αυτή είναι η Ρωσία. Eχουμε φτάσει στο σημείο όπου στον 21ο αιώνα στην Ευρώπη έχουμε μια περίπτωση φασισμού, όπου μια χώρα που ηγείται ενός πολέμου, αλλάζει σύνορα, χρησιμοποιεί το αέριο για εκβιασμό, εκβιάζει τον κόσμο με τα τρόφιμα, τα σιτηρά και πρόσφατα χρησιμοποιεί τα πυρηνικά για εκφοβισμό.
Για να καταλάβετε τι συμβαίνει στην Ουκρανία σήμερα, θα ήθελα να σας επισημάνω δύο επιστολές του Πούτιν. Η μία γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 2021 και η δεύτερη γράφτηκε τον Ιανουάριο του 2022. Καμία από αυτές δεν μιλούσε για την Ουκρανία.
Η λογική του Πούτιν ήταν η εξής: Ηρθε η ώρα να αλλάξει ο κόσμος και κυρίως η πτυχή της ασφάλειας. Ετσι έθεσε ένα τελεσίγραφο, ότι πρέπει να επιστρέψουμε στα πρωτόκολλα ασφαλείας του 1997. Ολα τα στρατεύματα που είχαν τοποθετηθεί στην Ανατολική Ευρώπη από το 1997 θα έπρεπε να απομακρυνθούν και να επιστρέψουν στους στρατώνες τους, όπως π.χ. στη Λετονία και στη Λιθουανία.
Δεύτερον, είπαν ότι δεν πρέπει να υπάρξει καμία κίνηση ανατολικά για το ΝΑΤΟ και η τρίτη απαίτηση ήταν να δοθεί στη Ρωσία μια εγγύηση, μια εγγύηση ασφαλείας.
Αυτά είναι λοιπόν τα πράγματα που απαίτησαν στις δύο επιστολές. Αυτές δεν ήταν προσωπικές επιστολές, ήταν δημόσιες επιστολές, και οι απαντήσεις του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ ήταν επίσης δημόσιες. Η Ουκρανία δεν αναφερόταν σε αυτές τις επιστολές. Δεν υπήρχε καμία αναφορά στην αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας ή στην αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας. Δεν μας ανέφεραν καν. Το μόνο πράγμα ήταν ότι στη συνέχεια τοποθέτησε 120.000 στρατιώτες στα σύνορα με τη Λευκορωσία, σε όλη τη διαδρομή μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, γύρω από τα σύνορά μας.
Ετσι, σε αυτή τη διαδρομή, που είναι ένα σύνορο 2.200 χιλιομέτρων, δημιούργησε μια κλιμάκωση που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ, μια μεγάλη ένταση μεταξύ των σχέσεων της Μόσχας και της Δύσης. Βέβαια, είναι προφανές ότι η Δύση έδωσε την κατάλληλη απάντηση, όμως ο Πούτιν δεν ήθελε να την ακούσει ο λαός του, γιατί ουσιαστικά η απάντηση τον έβαλε στη θέση του και έβαλε τη ρωσική πολιτική στη θέση της. Ετσι, σαν επαγγελματίας απατεώνας, βγάζει το επιπλέον χαρτί που είχε κρυμμένο στο μανίκι του, το οποίο είναι το ουκρανικό χαρτί, για να δείξει πόσο σοβαρός ήταν στις προθέσεις του.
Στη συνέχεια ξεκίνησε τη δευτερογενή πρωτοβουλία του, η οποία μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Θέλει να μας σκοτώσει και εμείς θέλουμε να ζήσουμε. Να το πιστέψετε αυτό.
Από την άλλη, έχουμε νίκες κάθε μέρα, σχέδιο για την επιστροφή κάθε εκατοστού της ουκρανικής γης, και ξέρουμε ότι θα νικήσουμε, γιατί ο κόσμος έχει καταλάβει ότι αυτό είναι πρόβλημα όλων μας και όχι μόνο δικό μας. Σκεφτόμαστε με ενιαίο τρόπο. Εχουμε υψηλό φρόνημα.
Εχουμε ουρές μήκους 30 χιλιομέτρων πολιτών που προσπαθούν να βγουν από τη Ρωσία, ενώ στην Ουκρανία έχουμε 43 εκατομμύρια ανθρώπους που εργάζονται καθημερινά για να υποστηρίξουν τον στρατό μας. Εργαζόμαστε για τη νίκη μας. Δουλεύουμε για την άμυνά μας και το πιο σημαντικό πράγμα για τη νίκη μας είναι η στήριξη που λαμβάνουμε. Είμαστε πολύ ευγνώμονες που μας βοηθούν οι εταίροι μας, οι Ευρωπαίοι φίλοι μας, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες. Και είμαστε πολύ χαρούμενοι για αυτό.
Ποτέ δεν θα είναι νικητής εδώ. Δεν θα δεχτούμε αυτές τις λεγόμενες διαπραγματεύσεις. Δεν θα δεχτούμε την ήττα. Μπορώ να σας πω ότι αυτή είναι η διάθεση του έθνους μας. Αυτή είναι η διάθεση της κοινωνίας μας.
– Τα επιχειρήματα του Πούτιν ήταν η αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας και η προστασία του ρωσόφωνου πληθυσμού. Ποιο είναι το σχόλιό σας σχετικά με αυτούς τους ισχυρισμούς;
– Ο πόλεμός του επηρέασε κυρίως τα ρωσόφωνα μέρη της χώρας μας. Κάποιος λέει ψέματα εδώ. Επιτέθηκε σε ρωσόφωνες πόλεις, όπως το Λουγκάνσκ, η Ζαπορίζια, το Ντονέτσκ, η Χερσώνα και το Μικολάιβ.
Ξέρετε, δεν έχουμε πολιτικά κόμματα στη χώρα μας που να είναι αντισιωνιστικά. Γελάμε με το γεγονός ότι λέει πως προσπαθεί να αποναζιστικοποιήσει την ανατολική Ουκρανία, όπου η ρωσική γλώσσα ήταν πιο ισχυρή και όπου οι σχέσεις με τη Ρωσία ήταν πιο ισχυρές. Αυτό είναι το κομμάτι στο οποίο επιτέθηκε.
Το θέμα εδώ είναι ότι το χαρτί της Κριμαίας είχε φθαρεί. Οι μεθυσμένοι ψηφοφόροι χρειάζονταν ένα νέο σόου. Αυτό βασίζεται όπως πάντα σε έναν εξωτερικό εχθρό. Αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε την παγκόσμια τάξη, ας αλλάξουμε την ουκρανική τάξη και τότε σε ένα χρόνο θα είναι τόσο καλό το νέο το χαρτί όσο ήταν της Κριμαίας πριν από μερικά χρόνια. Oμως αποδείχθηκε ότι ήταν ένα πλήρες φιάσκο για τις πολιτικές του Πούτιν.
Ποτέ δεν θα είναι νικητής εδώ. Δεν θα δεχτούμε αυτές τις λεγόμενες διαπραγματεύσεις. Δεν θα δεχτούμε την ήττα. Μπορώ να σας πω ότι αυτή είναι η διάθεση του έθνους μας. Αυτή είναι η διάθεση της κοινωνίας μας.
– Συνεχίζετε να φοβάστε για το μέλλον της Ουκρανίας;
– Θα άλλαζα τη λέξη φοβισμένος σε ανήσυχος. Το εθνικό μας ζήτημα είναι ζήτημα ταυτότητας. Το ζήτημα της κρατικής μας οντότητας και της δύναμής μας κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Δεν είμαστε ένα διασπασμένο έθνος, αλλά είμαστε ενωμένοι και είμαστε πολύ αποφασισμένοι.
– Πόσο πιθανή είναι η χρήση πυρηνικών όπλων;
– Δεν νομίζω ότι θα οδηγηθούμε σε αυτήν. Αυτή η απειλή τούτη τη στιγμή είναι απλώς ύβρις, θράσος. Ξέρετε, ο Πούτιν είναι ο κύριος έμπορος εκβιασμών στον κόσμο σήμερα. Αν όμως ο εκβιασμός δεν αποδώσει; Αυτό θα είναι καταστροφή για τον Πούτιν. Oπου και αν πάει, είναι μια αποτυχία. Πρόκειται για μια χώρα που, αν δεν κάνω λάθος, αποτελεί το 15% της χερσαίας μάζας του κόσμου, κι όμως κανείς δεν θέλει να του σφίξει το χέρι. Τον έχουν πετάξει έξω από τους διεθνείς οργανισμούς.
Υπάρχει ένας Ρώσος πολιτικός που είπε όταν ρωτήθηκε πώς αισθάνεται ένας Ρώσος σήμερα στον κόσμο: «Σήμερα, το να είσαι Ρώσος στον κόσμο είναι ένα αίσθημα ντροπής». Eτσι οδήγησε ένα έθνος, ένα λαό, στο να ντρέπονται. Αυτό έχει προκληθεί από την έλλειψη δημοκρατίας στη Ρωσία. Eτσι, φυσικά, θα συνεχίσει τους πυρηνικούς εκβιασμούς του.
– Η Τουρκία, γείτων χώρα της Ελλάδας, απειλεί το σημερινό status quo των συνόρων. Ποια είναι η συμβουλή σας για την αντιμετώπιση ενός προκλητικού παίκτη;
– Θα ήθελα να απαντήσω αναφέροντας τα λόγια ενός πρώην καγκελαρίου της Γερμανίας. Η Ευρώπη πρέπει να έχει μια ενιαία συλλογική τάξη ασφαλείας και τότε θα είμαστε όλοι ασφαλείς. Θα είμαστε όλοι προστατευμένοι. Πρέπει όλοι μαζί να βρούμε μια απάντηση στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει καθεμία από τις χώρες μας, είτε πρόκειται για την Ελλάδα είτε για την Ουκρανία.
Αυτό, λοιπόν, που μου αρέσει είναι η φιλοσοφία. Η Ελλάδα, ή η Ουκρανία, ή η Γερμανία, ή η Γαλλία δεν μπορούν από μόνες τους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να δημιουργήσουν μια τάξη ασφαλείας. Πρέπει να είναι όλες οι χώρες μαζί. Μαζί, μπορούμε να οικοδομήσουμε μια ενιαία και σχεδόν απόλυτη τάξη ασφαλείας.
Εκαναν σε εμένα ό,τι έκαναν στον Ναβάλνι και στον Λιτβινένκο
– Κύριε πρόεδρε, θα ήθελα να τονίσω την ιστορία πίσω από τη δηλητηρίασή σας το 2004. Πιστεύετε ότι κατά κάποιον τρόπο συνδέεται με το βαθύ κράτος του Πούτιν;
– Νομίζω ότι είναι το ίδιο πλαίσιο με αυτό που συνέβη στον Ναβάλνι, με το τι συνέβη στον Κάρα-Μούρζα, στον Σκριπάλ και στον Λιτβινένκο. Η χρήση των δηλητηρίων είναι ένα από τα όπλα της Ρωσίας για την τρομοκρατία. Αυτό είναι ένα κράτος τρομοκρατίας και αυτό ήταν πάντα. Eχουν μια εσωτερική μυστική αστυνομία, όχι μόνο για δεκαετίες, αλλά για αιώνες, που δρα. Eνα από τα αγαπημένα του χόμπι (του Πούτιν) είναι να καταστρέφει τους ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά από αυτόν. Ξέρετε, είναι σχεδόν σαν να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις όπως κάποιοι άνθρωποι τις βλέπουν πηγαίνοντας σε σαφάρι στην Αφρική και πυροβολούν ζώα. Eτσι, μια μη δημοκρατική Ρωσία είναι επικίνδυνη για όλους.
– Κατά τη διάρκεια της θητείας σας ως πρόεδρος της Ουκρανίας, πώς διαμορφώθηκαν οι διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα;
– Νομίζω πως γνωρίζετε ότι οι Ουκρανοί αγαπούν τον ελληνικό λαό. Εχουμε μια πολύ ενεργή επικοινωνία μεταξύ των λαών μας. Δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε ένα θέμα στο οποίο να έχουμε σοβαρές διαφορές. Δεν υπήρξαν εμπόδια που με οποιονδήποτε τρόπο εμπόδιζαν τον διάλογό μας, τη συνεχή εγγύτητά μας. Νομίζω ότι οι διπλωματικές μας σχέσεις είναι άριστες και νομίζω ότι σε ένα ευρύ φάσμα τομέων είμαστε πραγματικά σύμμαχοι.
– Πόσο πολύτιμη είναι η ελληνική μειονότητα της Μαριούπολης και άλλων περιοχών στην προώθηση και ενίσχυση των σχέσεών μας;
– Πιστεύω ότι οι καλές σχέσεις συνήθως συμβαίνουν όταν έχεις καλά πρότυπα, καλά παραδείγματα, ευαίσθητα παραδείγματα. Για παράδειγμα, το τι μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος ως δώρο στον άλλον και αυτό μένει καλή ανάμνηση και μετά σκεφτείτε τι μπορεί να δώσει ένα έθνος σε ένα άλλο έθνος. Η Γαλλία έδωσε στην Αμερική το Αγαλμα της Ελευθερίας. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό για τις σχέσεις τους, δηλαδή ότι η παλιά Ευρώπη έδωσε κάτι καινούργιο σε μια νέα χώρα.
Θα μπορούσατε να πείτε ότι έδωσε την έννοια της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Και κανείς δεν έδωσε στον κόσμο περισσότερα από την αρχαία Ελλάδα όσον αφορά την ελευθερία και τη δημοκρατία. Αυτά είναι τα πράγματα που είναι σημαντικά για μένα.
Eτσι, αυτό που χρειαζόμαστε όταν χτίζουμε τις σχέσεις μας –και μη με κρίνετε αυστηρά– νομίζω ότι θα ήταν το άξιο δώρο της βοήθειας στην ανοικοδόμηση του θεάτρου – εκεί που ήταν οι 400 άνθρωποι. Ενα νέο, σύγχρονο, ενδιαφέρον θέατρο, που θα μεταφέρει τις ελληνικές αξίες, τον ελληνικό πολιτισμό. Αλλά αυτό που ζητάμε δεν είναι χρήματα, αυτό που θέλουμε είναι όταν ανοικοδομήσουμε τη Μαριούπολη, ο κάθε πολίτης, κάθε μέρα, όταν περνάει από το θέατρο να μιλάει για τη μεγάλη καρδιά που έχει το ελληνικό έθνος που μας βοήθησε σε αυτή την ώρα της ανάγκης. Θα πουν ότι αυτές είναι οι ρίζες μας. Αυτή είναι η μνήμη μας.
Μου αρέσουν οι συμβολισμοί. Τέτοιες χειρονομίες. Δεν αποκλείουν σχεδόν τίποτα, γιατί αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα, ένα καλό μοντέλο για το τι μπορεί να γίνει για το μέλλον μας μαζί.
