Ο Κων. Καραμανλής επισκέφθηκε το Πεκίνο τον Νοέμβριο του 1979 και οι συνομιλίες του με την κινεζική ηγεσία πραγματοποιήθηκαν σε φιλικό και αισιόδοξο κλίμα. Η αμοιβαία φιλία, όμως, δεν προέκυψε από τη μια μέρα στην άλλη για την Ελλάδα και την Κίνα, δύο χώρες που πολέμησαν στην Κορέα τη δεκαετία του 1950 και ήταν εχθρικές μεταξύ τους κατά τη δεκαετία του 1960. Αν και οι αριστεροί στην Ελλάδα είχαν πάντα φιλικές ανταλλαγές με την κομμουνιστική Κίνα μετά την ίδρυση της τελευταίας, η σύναψη διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Κίνας τον Ιούνιο του 1972 ήταν το πρώτο επίσημο βήμα για την έναρξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.
Τον Μάιο του 1973, παρόλο που η Ελλάδα ακόμη βρισκόταν υπό τον έλεγχο της ακροδεξιάς στρατιωτικής κυβέρνησης, και η Κίνα ήταν επίσης στην περίοδο της ακροαριστερής Πολιτιστικής Επανάστασης, ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης Νικόλαος Μακαρέζος επισκέφθηκε επίσημα την Κίνα για επτά ημέρες, έπειτα από πρόσκληση του Πεκίνου. Ο σκοπός της επίσκεψής του ήταν η ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων. Η επίσκεψη κατέληξε στην υπογραφή τριών σχετικών συμφωνιών. Σε ανεπίσημο επίπεδο, η αμοιβαία γνωριμία και η φιλία των δύο λαών γνώρισε περαιτέρω εμβάθυνση τη δεκαετία του 1970: κινεζικές ταινίες προβλήθηκαν στα Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, ενώ οι Ελληνες ηθοποιοί έδωσαν παραστάσεις στις σκηνές του Πεκίνου, και οι αθλητικές ομάδες των δύο χωρών επισκέφθηκαν την άλλη χώρα για φιλικούς αγώνες…
Οι πολιτικές αλλαγές που συντελέστηκαν και στις δύο χώρες στα μέσα της δεκαετίας του 1970 έδωσαν την ευκαιρία να εμβαθύνουν περαιτέρω τις σχέσεις τους. Η Μεταπολίτευση στην Ελλάδα το 1974 και ο τερματισμός της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα το 1976 οδήγησαν αντίστοιχα τις δύο χώρες στην εφαρμογή πιο ανοιχτών και πρακτικών πολιτικών. Ο Καραμανλής ξεκίνησε τις επαφές με τις ευρωπαϊκές χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, ενώ από την πλευρά της Κίνας, η «δεύτερη γενιά ηγεσίας» μετά τον Μάο επέκτεινε τις επαφές της με τις δυτικές χώρες. Τον Σεπτέμβριο του 1978, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Χουά Χουάγκ έγινε το πρώτο μέλος της κινέζικης κυβέρνησης που επισκέφθηκε την Αθήνα. Ο Χουάγκ διεύρυνε τη διμερή εξοικείωση σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, και απηύθυνε επίσημη πρόσκληση στον Καραμανλή να επισκεφθεί το Πεκίνο, πρόσκληση που αποδέχτηκε με προθυμία η ελληνική πλευρά, επειδή όπως ισχυρίστηκε το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, «η Κίνα δεν μας ενδιαφέρει μόνο από απόψεως στενής πολιτικής. Μας ενδιαφέρει και για το πού θα βαδίση το 1/3 του παγκοσμίου πληθυσμού. Προς τη δημοκρατία; Προς τον ολοκληρωτισμό; Προς ένα σοσιαλισμό με “ανθρώπινο πρόσωπο”;».
Στο τραπέζι η διεθνής πολιτική κατάσταση
Ο Καραμανλής έφτασε στο Πεκίνο το μεσημέρι της 12ης Νοεμβρίου του 1979 ύστερα από 16ωρο ταξίδι. Η ελληνική αποστολή αποτελείτο και από αξιωματούχους του υπουργείου Εξωτερικών, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Γεωργίου Ράλλη, μαζί με τους εκπροσώπους εφοπλιστών και τεχνικών εταιρειών. Ο κύριος στόχος της επίσκεψης του Καραμανλή ήταν να πραγματοποιηθεί στο ανώτερο δυνατό επίπεδο η άμεση ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τα διεθνή γεγονότα, ιδιαίτερα τα ζητήματα που έχουν στενή σχέση με τα ελληνικά ενδιαφέροντα, ώστε να εκφραστεί η ελληνική επίσημη στάση μπροστά στην τρίτη μεγαλύτερη χώρα του κόσμου και μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, και να γνωρίσει η ελληνική πλευρά διά ζώσης την κινεζική στάση σε περιφερειακά θέματα που αφορούσαν την Αθήνα, γεγονός που θα βοηθούσε την εφαρμογή και χάραξη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στο μέλλον.
Στο επίσημο δείπνο της υποδοχής που παρέθεσε ο Ντενγκ, ο πραγματικός ηγέτης της Κίνας, χαρακτήρισε τον ελληνικό λαό «εργατικό και σοφό» και ο οποίος «έχει δημιουργήσει ένα εξαιρετικά ένδοξο κεφάλαιο στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού». Στις 13 και 14 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκαν δύο πολύωρες συνομιλίες Καραμανλή – Ντενγκ, και στις 15 μια συνομιλία με τον πρόεδρο Χούα. Εκτός από τις συναντήσεις κορυφής, το πρόγραμμα συμπεριελάμβανε και τις επισκέψεις στην Απαγορευμένη Πόλη, στο Σινικό Τείχος, στην κομμούνα του προαστίου του Πεκίνου, στο εργοστάσιο χειροτεχνίας κ.λπ. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Καραμανλή, υπεγράφη και η ελληνοκινεζική συμφωνία για την τεχνολογική και επιστημονική συνεργασία.
Οι συνομιλίες Καραμανλή – Ντενγκ κάλυψαν κυρίως τρία πολιτικά θέματα: τη γενική διεθνή κατάσταση, την ΕΟΚ, καθώς και τα περιφερειακά προβλήματα.
Ο Ντενγκ ισχυριζόταν ότι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν αναπόφευκτος λόγω του σοβιετικού ηγεμονισμού, μια άποψη που γενικά εθεωρείτο υπερβολική στη Δύση, και από τον ίδιο τον Καραμανλή, ο οποίος πρότεινε δύο λύσεις για να «αποφύγουμε επικίνδυνες περιπέτειες στον κόσμο»: Πρώτον, την «ισορροπία δυνάμεων», δηλαδή «είτε με αύξηση της δυνάμεως των Δυτικών είτε με μείωση της δυνάμεως των Ρώσων» στον στρατιωτικό εξοπλισμό, και δεύτερον, την προσπάθεια πρόληψης της πολιτικής διείσδυσης της Σοβιετικής Ενωσης σε άλλες περιοχές.
Σχετικά με την ενοποίηση της Ευρώπης, ο Κινέζος αντιπρόεδρος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «μια ενωμένη και ισχυρή Ευρώπη εξυπηρετεί τα συμφέροντα του ευρωπαϊκού λαού και συμβάλλει επίσης στη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και σταθερότητας», καθώς και ότι «η Δυτική Ευρώπη, μαζί με την Ελλάδα έχουν πολλές δυνατότητες οικονομοτεχνολογικές και στρατιωτικές… Εδώ χαιρόμαστε και εκτιμούμε κάθε βήμα προς ενοποίηση της Ευρώπης». Ενώ ο Καραμανλής δήλωσε ότι «σήμερα έχουμε δύο υπερδυνάμεις. Αν ενωθεί η Ευρώπη και αναπτυχθεί η Κίνα, τότε θα έχουμε μια άλλη ισορροπία, έναν άλλο συσχετισμό δυνάμεων». Ο Ελληνας πρωθυπουργός επίσης ενημέρωσε τον Κινέζο αντιπρόεδρο για τα κύρια, τρία, προβλήματα της Ευρώπης: την έλλειψη ενιαίας πολιτικής, τη μειονεκτική θέση της σε στρατιωτική δύναμη μπροστά στη σοβιετική απειλή και το ενεργειακό ζήτημα.
Επιφυλακτική στάση για ελληνοτουρκικά και Κυπριακό
Ο Καραμανλής κατά την παραμονή του στο Πεκίνο είχε αναφέρει επανειλημμένως ότι η Ελλάδα είναι «μια μικρή χώρα με περιορισμένο διεθνή ρόλο», αν και ο Ντενγκ του επισήμανε ότι «δεν είστε μικρή χώρα, γιατί η χώρα σας κατέχει πολύ σημαντική θέση». Ο Καραμανλής παρουσίασε την πολιτική του για τη βαλκανική συνεργασία, το Μακεδονικό, το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές διαφορές. Κατηγόρησε την τουρκική πλευρά για την παραβίαση διεθνών κανόνων και της διεθνούς ηθικής, καθώς και τη μη συνεργατική στάση της τουρκικής κυβέρνησης απέναντι στις ελληνικές ειρηνικές προτάσεις στο κυπριακό ζήτημα. Ο Καραμανλής είπε: «Θα παρακαλούσα, κύριε πρόεδρε, να βοηθήσετε. Το θέμα εκκρεμεί και φέτος στον ΟΗΕ». Παρόλο που το Πεκίνο είχε πολύ καλή σχέση με τον Μακάριο, ο οποίος το 1974 επισκέφθηκε την Κίνα, η απάντηση του Ντενγκ ήταν τόσο επιφυλακτική που απογοήτευσε τους Ελληνες: «Ενδιαφερόμαστε για την περιοχή αυτή. Αλλά είμαστε τόσο μακριά και δεν βρισκόμαστε σε θέση να προσφέρουμε κάτι το ουσιαστικό. Γνωρίζετε τη στάση μας στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, όπου ψηφίζουμε υπέρ της Κύπρου. Στο θέμα αυτό δεν μπορούμε να λέμε περισσότερα, γιατί έχουμε τις ίδιες σχεδόν φιλικές σχέσεις με εσάς και την Τουρκία. Συμβουλεύομε τους δυο φίλους μας να διαπραγματευθούν, ενώ οι Ρώσοι θέλουν να εκμεταλλευθούν τη διαφορά σας».
Οι ελληνικές εφημερίδες, ανεξάρτητα από την πολιτική τους στάση, έγραψαν γενικά θετικά σχόλια για το πρώτο ταξίδι του Ελληνα πρωθυπουργού στην Κίνα. Από κινεζικής πλευράς, στη μεγαλύτερη εφημερίδα της Κίνας, «Λαϊκή Ημερησία», δημοσιεύτηκαν τα σχόλια του Ντενγκ, υπογραμμίζοντας στους Κινέζους αναγνώστες ότι η επίσκεψη Καραμανλή ήταν χωρίς αμφιβολία «ένα σημαντικό κεφάλαιο στο χρονικό των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών». Ο Καραμανλής χαρακτηριζόταν ως «διακεκριμένος πολιτικός στην Ευρώπη, ο οποίος όχι μόνον ενδιαφέρεται ζωηρά για την προώθηση της ενότητας της Δυτικής Ευρώπης, αλλά εργάζεται επίσης για τη βελτίωση και την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων και συνεργασίας με τις βαλκανικές και μεσογειακές χώρες, και για την επέκταση συμφωνιών μεταξύ Ελλάδος και αραβικών και άλλων χωρών του Τρίτου Κόσμου, συμβάλλοντας έτσι στην ειρήνη και σταθερότητα σ’ αυτή την περιοχή. Η κινεζική κυβέρνηση και ο λαός βλέπουν αυτές τις προσπάθειες του πρωθυπουργού και της ελληνικής κυβερνήσεως με συμπάθεια και εκτίμηση».
* Η κ. Κατερίνα Γιουέ Γου είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
