Σύμφωνα με τo αμερικανικό CDC, στις ΗΠΑ κυκλοφορούν επί του παρόντος η παραλλαγή BQ.1.1, που αποτελεί περίπου το 34% των νέων περιπτώσεων, ακολουθούμενη από την XBB.1.5 με 27,6%, την BQ.1 με 21,4% και την XBB με 4,9%.
Oρισμένοι ονόμασαν την XBBa 1.5 «κράκεν» κατά το σκανδιναβικό μυθικό χταπόδι που έκανε επιθέσεις σε πλοία, και δεν υπάρχει προφανώς καμία απόδειξη πως υπήρχε. Βέβαια δεν έχουμε για την ώρα στοιχεία που να αποδεικνύουν πως η XBBa 1.5 έχει τόσο επιθετικό ρυθμό αύξησης. Για την ακρίβεια οι τωρινές καταγραφές δείχνουν πως δεν πλησιάζει καν την ταχύτητα εξάπλωσης της αρχικής «Όμικρον». Και είναι προφανές πως αυτού του τύπου τα ονόματα δίνονται εκτός πλαισίου για τη δημιουργία εντυπώσεων.
Η αλήθεια είναι πως η XBB 1.5 προέρχεται από την XBB και γνωρίζουμε αρκετά για την ΧΒΒ, όπως ότι στην περίπτωση της τα εμβόλια και τα αντιιίκα είναι αποτελεσματικά. Είναι επομένως αρκετά πιθανό να είναι και για την υποπαραλλαγή της, την XBB 1.5.
Ας κρατήσουμε επομένως τα επιστημονικά ονόματα και ας αποφύγουμε τους χωρίς λόγο εντυπωσιασμούς. Και ας δούμε αφήνοντας στην άκρη τα μυθικά τέρατα, την επιδημιολογική εικόνα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν έχει συγκεντρωτικά δεδομένα που να δείχνουν πως η XBB 1.5 προκαλεί πιο σοβαρή νόσο αλλά στις ανακοινώσεις του εστιάζει στην γρήγορη εξάπλωση της παραλλαγής. Στη Νέα Υόρκη, το κυλιόμενο ποσοστό νοσηλείας (22,26 ανά 100.000 κατοίκους) στην τελευταία έκθεση της πολιτείας είναι το υψηλότερο από τον Φεβρουάριο. Ωστόσο, στην πλειονότητα των ασθενών που νοσηλεύτηκαν με COVID στην πολιτεία (54,8%) ο ιός δεν είχε συμπεριληφθεί ως ένας από τους λόγους εισαγωγής. Με άλλα λόγια, η νόσος δεν ήταν αρκετά σοβαρή και ανιχνεύθηκε μέσω της εξέτασης ρουτίνας κατά την εισαγωγή.
Οι ειδικοί εστιάζουν κυρίως σε μια μετάλλαξη που έχει η ΧΒΒ.1.5, την F486P. Όμως, ένα άλλο παρακλάδι, κάτι μεταξύ όμικρον και δέλτα που καταγράφηκε στην Νότια Αφρική (το ΧΑΥ), έφερε επίσης αυτή την μετάλλαξη. Και ενώ βλέπουμε το ΧΒΒ.1.5 να κερδίζει έδαφος, το ΧΑΥ στην Ν. Αφρική υποχωρεί. Άραγε θα υποχωρήσει και η ΧΒΒ.1.5 αντίστοιχα γρήγορα; Ή μήπως το σαρωτικό περσινό κύμα της όμικρον στον κατά μέσο όρο νεότερο πληθυσμό της Ν. Αφρικής (με το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού στους μεγαλύτερους σε ηλικία) θα οφείλεται για διαφορετική επιδημιολογική εικόνα;
Επίσης, να πούμε πως θα χρειαστεί λίγος χρόνος για να απαντηθούν κάποια ακόμα βασικά ερωτήματα.
Για παράδειγμα: αλλάζει την επικινδυνότητα του ιού αυτή η μετάλλαξη; Προκαλεί σοβαρότερη νόσο ή δυστυχώς θα επιβαρύνει τα συμπτώματα μόνο στους ανοσοκατασταλμένους και κάποιους συγκεκριμένους ευάλωτους πληθυσμούς; Πόσο προστατευμένοι είναι οι ευάλωτοι, όσοι δεν έχουν κάνει τα νέα επικαιροποιημένα εμβόλια ή όσοι νόσησαν πρόσφατα;
Προφανώς όλες αυτές τις απαντήσεις δεν τις έχουμε ακόμα.
Όμως, με δεδομένη την εφαρμοσμένη μεθοδολογία και την υψηλή επιδημιολογική επιτήρηση έχουμε αρκετά δεδομένα.
Ας ξεκινήσουμε με το ότι στη Νέα Υόρκη (που η ΧΒΒ.1.5 αντιπροσωπεύει ίσως και πάνω από το 50% των περιπτώσεων), αυξήθηκαν οι μολύνσεις λόγω της εξάπλωσης, γεγονός το οποίο έφερε τις αναμενόμενες αυξήσεις σε εισαγωγές στα νοσοκομεία. Αλλά επί του παρόντος δεν φαίνεται να αυξάνονται σημαντικά οι εισαγωγές στις ΜΕΘ. Και να πούμε εδώ πως δεν γνωρίζουμε τι ποσοστό αυτών των ασθενών είχαν ήδη κάνει τα επικαιροποιημένα διδύναμα εμβόλια.
Να θυμόμαστε επίσης πως η ομάδα των παραλλαγών XBB της όμικρον έχει ένα αρκετά μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων. Ωστόσο θεωρείται πως τα επικαιροποιημένα εμβόλια θα παρέχουν προστασία από τη σοβαρή νόσηση και αναμένεται πως θα παραμείνει ισχυρή η αντιική προστασία του πάξλοβιντ.
Να προσθέσω και μερικά διευκρινιστικά στοιχεία ακόμη.
Αδιαμφισβήτητα το καλύτερο νέο που είχαμε από την αρχή της πανδημίας ήταν η γρήγορη ανακάλυψη, η υψηλή αποτελεσματικότητα και η γρήγορη διάθεση των εμβολίων. Όμως, όλο αυτό το διάστημα που συζητάμε για τα αναδυόμενα στελέχη και παραλλαγές, κάθε φορά αναφέρω πως είμαστε «τυχεροί», καθώς πάντα κάποια (πιο άτυχη) χώρα προπορεύεται αναφορικά με την εξάπλωσή τους. Αυτό μας δίνει την δυνατότητα να κάνουμε εκτιμήσεις και προβλέψεις, και να αξιολογούμε σε πραγματικό χρόνο τις τάσεις, όπως αυτές προκύπτουν, και να τροποποιούμε τις πολιτικές.
Επειδή κάποιοι ίσως είδατε κάποια πολύ μεγάλα ποσοστά εξάπλωσης για την ΧΒΒ.1.5 που κυκλοφορούσαν την προηγούμενη εβδομάδα, ίσως έχει νόημα να πούμε δυο κουβέντες πάρα πάνω για τις προβλέψεις αυτών των ποσοστών εξάπλωσης. Προφανώς υπάρχει ένα ποσοστό αβεβαιότητας καθώς δεν κάνουμε όλοι τεστ κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο ώστε να έχουμε ακριβή νούμερα. Για παράδειγμα, καθώς καταγράφονται και δειγματοληπτικά αλλά και εστιασμένα τεστ, το Αμερικανικό CDC χρησιμοποιεί δύο μεθόδους υπολογισμού των αναλογιών των παραλλαγών: τις σταθμισμένες εκτιμήσεις και τις προβλέψεις. Οι σταθμισμένες εκτιμήσεις για κάθε κυκλοφορούσα παραλλαγή είναι αρκετά ακριβείς, αλλά χρειάζονται 2-3 εβδομάδες για να πραγματοποιηθεί η συλλογή δειγμάτων, η επεξεργασία και η ανάλυσή τους.
Έτσι το CDC χρησιμοποιεί και το σύστημα Nowcast για να προβλέψει τις αναλογίες των παραλλαγών μέχρι να είναι διαθέσιμες οι σταθμισμένες εκτιμήσεις. Αλλά οι προβλέψεις μπορεί να έχουν μεγάλο εύρος δηλαδή να είναι αρκετά αβέβαιες όταν μια παραλλαγή αρχίζει να εξαπλώνεται δυναμικά. Έτσι, όταν ανακοινώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα η πρόβλεψη πως η XBB.1.5 ίσως να ανέρχεται στο 41% των καταγεγραμμένων λοιμώξεων, ήταν λάθος επί της ουσίας. Έκτοτε, αναλύθηκαν περισσότερα στοιχεία από τα μέσα Δεκεμβρίου -υπήρξαν και καθυστερήσεις λόγω των εορτών- και η πρόβλεψη για την εβδομάδα που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου αναθεωρήθηκε στο 18%, αλλά με υψηλότερο βαθμό βεβαιότητας (δηλαδή εύρος προβλέψεων από 9% έως 33%). Αυτή η τιμή (το 18% και όχι το 41%) αυξήθηκε στο 28% για την εβδομάδα που μας πέρασε (με εύρος πρόβλεψης από 14% έως 47%).
Ίσως επίσης έχει νόημα να αναφερθώ και στα επικαιροποιημένα εμβόλια και τις νέες παραλλαγές. Για την ώρα, προτού αρχίσουν κάποιοι τους αφορισμούς, καλό είναι να θυμόμαστε τα βασικά αλλά και κάνα δυο πράγματα ακόμη. Και αυτά τα εμβόλια δεν μας παρέχουν φουλ προστασία από τη στιγμή που θα τα κάνουμε αλλά η αποτελεσματικότητά τους για την αποτροπή σοβαρής νόσησης, και σε συνδυασμό με τις προηγούμενες δόσεις, είναι μεγάλη. Όμως, σύμφωνα με το Δίκτυο Παρακολούθησης Νοσηλειών που σχετίζεται με τη νόσο του κορωνοϊού (COVID-NET) του CDC, τον Νοέμβριο του 2022, το ποσοστό νοσηλειών που σχετίζονταν με τον COVID-19 για μη εμβολιασμένους ενήλικες ηλικίας 65 ετών και άνω ήταν 13,5 φορές υψηλότερο από εκείνους που είχαν κάνει το επικαιροποιημένο εμβόλιο. Το ποσοστό για όσους είχαν εμβολιαστεί αλλά δεν είχαν κάνει το επικαιροποιημένο εμβόλιο ήταν 2,5 φορές υψηλότερο από εκείνους που το είχαν κάνει.
Αυτά λέγαμε από την αρχή και για τα προηγούμενα εμβόλια – δεν έχει αλλάξει κάτι. Επίσης να θυμίσω πως το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν λάβει τα επικαιροποιημένα εμβόλια είναι μικρό, και οι πληθυσμοί που προηγήθηκαν και για αυτές τις δόσεις είναι κυρίως ευάλωτοι. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα είναι γύρω στο 15% (για τους άνω των 5 ετών). Σύντομα θα δούμε εκτός από τα εργαστηριακά αποτελέσματα για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων και των θεραπευτικών αντισωμάτων έναντι της ΧΒΒ.1.5, και τα πραγματικά επιδημιολογικά δεδομένα από τις χώρες με την μεγαλύτερη διασπορά.
Άρα λίγη υπομονή ακόμα μέχρι να απαντηθούν τα ερωτήματα και να ανακοινωθούν τα νέα δεδομένα όπως προκύπτουν από την εξάπλωση της παραλλαγής ΧΒΒ.1.5. Θα γίνει κι αυτό.
