Λέγεται πως όταν περιφρονούμε τα μαθήματα της ιστορίας, αυτή μας εκδικείται. Ποιο είναι λοιπόν το λάθος που διέπραξαν οι πρωταγωνιστές της πολεμικής σύγκρουσης στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ/ΝΑΤΟ και Ρωσία; Διότι αναμφισβήτητα, καμία πλευρά δεν ελέγχει σήμερα την εξέλιξη της σύρραξης, ούτε γνωρίζει το τέλος της. Στην ιστορία των βίαιων αντιπαραθέσεων των τελευταίων ογδόντα ετών υπάρχουν αρκετά παραδείγματα γεωπολιτικών κρίσεων με εμπλοκή πυρηνικών δυνάμεων. Δύο κατηγορίες γεγονότων μπορούν να οδηγήσουν, με διαφορετική πορεία η καθεμιά, στο ίδιο συμπέρασμα. Στην καταλυτική ισχύ των πυρηνικών όπλων. Στο ότι η απειλή χρήσης τους λειτουργεί αποφασιστικά υπέρ του κατόχου τους και επίσης, όταν η πυρηνική απειλή απουσιάζει ο κάτοχος πυρηνικών όπλων πολύ συχνά ηττάται.
Στην πρώτη περίπτωση το παράδειγμα δημιούργησαν οι δύο ατομικές βόμβες των ΗΠΑ που ρίχθηκαν στην Ιαπωνία στο τέλος του Β΄ Π.Π. Υστερα από έξι ημέρες η Ιαπωνία παραδόθηκε. Στη συνέχεια, στον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, το Ισραήλ ευρισκόμενο σε μειονεκτική θέση απείλησε με χρήση πυρηνικών όπλων. Οι ΗΠΑ έσπευσαν να το βοηθήσουν. Η έκβαση της σύγκρουσης αντιστράφηκε και σύντομα ο πόλεμος τερματίστηκε. Στην «κρίση της Κούβας», όταν οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν ότι η Ρωσία εγκαθιστούσε πυραύλους στη γειτονιά τους απείλησαν με πυρηνική επίθεση. Μέσα σε δεκατρείς ημέρες τερματίστηκε μια μεγάλη πυρηνική κρίση. Και τέλος το 2019, σε μια κορύφωση της διαμάχης των πυρηνικών δυνάμεων Ινδίας και Πακιστάν για το Κασμίρ, ο Πακιστανός πρωθυπουργός Ιμράν Καν απείλησε στον ΟΗΕ με πυρηνική πρωτοβουλία της χώρας του. Σύντομα, οι δύο πλευρές τερμάτισαν την άκρως επικίνδυνη διένεξή τους.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει σειρά από στρατηγικές ήττες πυρηνικών δυνάμεων όταν δεν είχαν κάνει απειλητική χρήση της πυρηνικής τους ικανότητας: Η Αγγλία έχασε στην Αίγυπτο (Σουέζ), η Γαλλία στην Αλγερία, οι ΗΠΑ στο Βιετνάμ, Ιράκ και Αφγανιστάν, η Σοβιετική Ενωση στο Αφγανιστάν και τέλος η τελευταία κατέρρευσε ενώ καθόταν πάνω στο μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο του κόσμου.
Τι φταίει λοιπόν που στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία υπάρχει σήμερα ένα άκρως επικίνδυνο αδιέξοδο; Δεν ήταν χρήσιμες οι διδαχές της ιστορίας; Ή μήπως διαβάστηκαν λανθασμένα και όπως βόλευε σε έναν ισχυρό κάτοχο πυρηνικών όπλων; Φρονώ πως συμβαίνει το δεύτερο. Δεν υπάρχει ακριβές ιστορικό προηγούμενο. Ποτέ μια πυρηνική δύναμη δεν διεκδίκησε το όποιο δίκιο της στο έδαφος ενός μη πυρηνικού αντιπάλου της με απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων εναντίον παντός εμπλεκομένου. Ολοι μέχρι σήμερα, όπως δείχνουν τα αναφερθέντα παραδείγματα, υπολόγιζαν τις ανεξέλεγκτες καταστροφικές συνέπειες της χρήσης πυρηνικών όπλων του αντιπάλου τους. Οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις μέχρι χθες αναθεμάτιζαν το «πρώτο πυρηνικό χτύπημα» (first strike) και εξυμνούσαν την ειρηνική ισχύ της πυρηνικής αποτροπής. Ενα μόλις μήνα πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ομόφωνα και οι πέντε ισχυροί διακήρυξαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ότι: «Ενας πυρηνικός πόλεμος δεν θα έχει νικητή. Θα είναι καταστροφή για όλους. Γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί».
Μεθαύριο οι δείκτες του «ρολογιού της συντέλειας του κόσμου» θα έχουν προχωρήσει κι άλλο προς τα μεσάνυχτα.
Ο ένας όμως εξ αυτών, η Ρωσία, λίγο αργότερα τόλμησε το αντίθετο στην Ουκρανία. Διακήρυξε, και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να επαναλαμβάνει σαφέστατα, πως δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει πρώτη πυρηνικά όπλα, εάν θεωρήσει ότι κινδυνεύει υπαρξιακά. Αναδεικνύει έτσι τον επικίνδυνο παραλογισμό της πυρηνικής αποτροπής. Και την υποκρισία των εξαγγελιών όλων τους, θα συμπλήρωνα. Διότι θα πρέπει να επισημάνουμε πως και οι πέντε υπερδυνάμεις δεν αποκλείουν στους σχεδιασμούς εθνικής ασφάλειας των χωρών τους το «πρώτο πυρηνικό χτύπημα εάν η χώρα τους κινδυνεύσει υπαρξιακά». Δηλαδή, εξαίρεση στις επίσημες εξαγγελίες τους που φυσικά σκοπεύουν στην «ικανοποίηση» της παγκόσμιας κοινής γνώμης.
Πολύ φοβάμαι ότι η ιστορία μας οδηγεί κυνικά στο συμπέρασμα πως για να τερματιστεί με ανθρώπινη πρωτοβουλία ο πόλεμος στην Ουκρανία θα πρέπει οι ΗΠΑ/ΝΑΤΟ να απαντήσουν στη ρωσική πυρηνική πρόκληση επίσης με απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων. Οπως ακριβώς έκανε ο Κένεντι στην κρίση της Κούβας, και ο Καν στην κρίση του Κασμίρ. Δηλαδή να ανοίξουν την πόρτα του φρενοκομείου παίζοντας κορώνα-γράμματα την τύχη της ανθρωπότητας.
Μεθαύριο Τρίτη 24 Ιανουαρίου θα ανακοινωθεί, όπως κάθε χρόνο, η ώρα του «ρολογιού της συντέλειας του κόσμου» (doomsday clock). Σίγουρα δεν θα είναι προφήτης αυτός που σήμερα ισχυριστεί ότι οι δείκτες του ρολογιού θα έχουν προχωρήσει κι άλλο προς τα μεσάνυχτα. Τα δύο τελευταία χρόνια, οι ειδικοί, μεταξύ των οποίων και δεκατρείς νομπελίστες, έχουν τοποθετήσει τον λεπτοδείκτη στα 100 δευτερόλεπτα πριν τις 12.00. Κοντύτερα στον Αρμαγεδδώνα παρά ποτέ. Ιδωμεν…
Ο δρ Παντελής Οικονόμου είναι πρώην επιθεωρητής μη διάδοσης πυρηνικών όπλων του ΙΑΕΑ, επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, συγγραφέας του βιβλίου «Παγκόσμια πυρηνική απειλή» (εκδ. Ι. Σιδέρη, 2019).
