Η μητέρα έκλαψε δίπλα στο απλό ξύλινο πηχάκι που σήμαινε το σημείο όπου είχε θαφτεί ο γιος της σε ένα μακρύ, λεπτό ανάχωμα που «φιλοξενούσε» δεκάδες άλλους χαμένους στον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τη νότια Τουρκία.
Σε μια συντομευμένη μορφή της συνήθους τελετουργίας του αποχαιρετισμού, το σώμα του είχε καθαριστεί σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση, τυλιγμένο με λευκό σάβανο και θαμμένο στη γη, προσφέροντάς της μια στιγμή αξιοπρέπειας και ύστατου «χαίρε» κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας πολλαπλών τραγωδιών.
«Γιε μου, γιε μου», φώναξε η μητέρα Γκιουλού Κόλατς.
Γύρω της στο νεκροταφείο υπήρχαν πολλοί νέοι τύμβοι που χάνονταν στο βάθος, όπου υπήρχαν εκατοντάδες άλλοι τάφοι. Εκεί κοντά, οι εκσκαφείς έσκαβαν όλο και περισσότερο.
Ο σεισμός των 7,8 Ρίχτερ που έπληξε τη νότια Τουρκία τη Δευτέρα σκότωσε τόσο πολλούς ανθρώπους τόσο γρήγορα, που κατέλυσε τη διαδικασία της κηδείας, επιταχύνοντας τον τρόπο με τον οποίο αποχαιρετούν οι οικογένειες τους οικείους τους.
Εχουν ανασταλεί, προς το παρόν, τα τελετουργικά όπου οι συγγενείς πλένουν με αγάπη και καλύπτουν το σώμα του νεκρού, τελούν την κηδεία και καλωσορίζουν φίλους και συγγενείς που εκφράζουν τα συλλυπητήριά τους. Η νέα, καθοδηγούμενη από την κρίση διαδικασία έχει στόχο να τιμήσει τους νεκρούς και να τους θάψει γρήγορα, τόσο προς χάριν των εθίμων όσο και της δημόσιας υγείας.
Η τραγωδία έχει μεταμορφώσει το νεκροταφείο έξω από το χωριό Καπιτσάμ, κοντά στο σημείο όπου σημειώθηκε ο σεισμός στη νότια Τουρκία.
Σε κανονικές εποχές, θα ήταν ένα γαλήνιο μέρος: περιτριγυρισμένο από δάσος και σκιασμένο από πανύψηλα πεύκα, με ένα πανόραμα χιονισμένων βουνών στο βάθος. Την Πέμπτη, όμως, τρεις ημέρες μετά τον σεισμό που σκότωσε περισσότερους από 17.500 ανθρώπους στην Τουρκία και 3.000 στη γειτονική Συρία, ήταν γεμάτος θλιμμένες οικογένειες και νεκρούς τυλιγμένους σε κουβέρτες ή σε σακούλες με φερμουάρ.
Η πλειονότητα των νεκρών έφτασε με φορτηγά, ασθενοφόρα και νεκροφόρες αφού ανασύρθηκαν από τα ερείπια κτιρίων που καταστράφηκαν από τον σεισμό. Απλώθηκαν στο χώμα γύρω από το νεκροταφείο, συχνά σε ομάδες δεκάδων ή περισσοτέρων, περιμένοντας τους συγγενείς να τους αναγνωρίσουν ή να τους παραλάβουν για τις τελευταίες προετοιμασίες τους για την ταφή.
Διασχίζοντας το νεκροταφείο υπήρχε ένα φαινομενικά ατελείωτο ρεύμα ανδρών που κουβαλούσαν σακούλες με νεκρούς από τις σκηνές όπου ετοιμάζονταν οι σοροί προτού κατευθυνθούν στα μακρόστενα χαρακώματα όπου θα ταφούν.
Ο Αντνάν Μπεϊχάν, θρησκευτικός αξιωματούχος που είχε ταξιδέψει από μακρινή πόλη για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του σεισμού, είπε ότι οι συνθήκες κρίσης σήμαιναν ότι έπρεπε να τροποποιηθούν οι συνήθεις μουσουλμανικές κηδείες.
Πολλά από τα πτώματα που έφτασαν είχαν υποστεί φθορές από την κατάρρευση κτιρίων ή είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται, είπε, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να ξεγυμνωθούν και να πλυθούν με νερό πριν τυλιχτούν σε σάβανα, όπως γινόταν υπό κανονικές συνθήκες.
Ετσι, κάποιοι έμειναν με τα ρούχα τους και οι άνθρωποι που ετοίμασαν τους νεκρούς χρησιμοποίησαν μια ισλαμική πρακτική γνωστή ως «teyemmum» στα τουρκικά, η οποία επιτρέπει στα θύματα της καταστροφής να «πλένονται» χαϊδεύοντάς τα απαλά με χώμα ή πέτρες, είπε.
Στη συνέχεια τυλίγονται σε λευκό σάβανο για την ταφή.
Δεν ένιωσαν όλες οι οικογένειες αμέσως άνετα με τούτη την πρακτική, είπε ο Αντνάν. Την προηγούμενη μέρα, ένας άνδρας που είχε χάσει έναν συγγενή ρώτησε αν ήταν αποδεκτό από το Ισλάμ να θάβουν ανθρώπους με αυτό τον τρόπο.
Του είπα, «φυσικά και είναι. Εξάλλου, έχουν την ιδιότητα του μάρτυρα», σημείωσε ο Αντνάν, κάτι που θεωρείται ευλογία στο Ισλάμ.
Ο άντρας έφυγε ανακουφισμένος.
Για πολλούς, η αναμονή ήταν η προσωπική τους δοκιμασία. Στο Ισλάμ, οι ταφές υποτίθεται ότι γίνονται το συντομότερο δυνατό.
Ο Τσενγκιζάν Τσεϊχάν είχε έρθει στο νεκροταφείο για την κηδεία της αδελφής του, Σαζιγιέ Οζέρ, και της κόρης του, Μπελίς, 10 ετών, η οποία είχε πεθάνει παγιδευμένη στα ερείπια ενός κτιρίου που κατέρρευσε.
«Αν ήταν τροχαίο, θα μπορούσαμε να βρεθούμε κοντά τους αμέσως, να τους πλύνουμε αμέσως», είπε. «Ετσι, όμως, ξέρεις ότι είναι νεκροί, αλλά πρέπει να περιμένεις μέρες. Διατηρείς ακόμη μια κάποια ελπίδα, κάτι που είναι οδυνηρό. Δεν θέλεις να αποδεχτείς ότι είναι νεκροί».
Για την κ. Κόλατς, που ήρθε να θάψει τον γιο της, η επίσκεψη στο νεκροταφείο ήταν μονόδρομος σε μια διαδρομή σπαρμένη με τραγωδίες.
Τρεις από τους συγγενείς της είχαν θαφτεί στα ερείπια: ο γιος της, Γιακούπ Μπουλντούκ, 22 ετών, μαζί με τη σύζυγο του δεύτερου γιου της και τον δύο ετών γιο τους.
Ο σύζυγός της είχε καταφέρει να βρει τον Γιακούπ, τον οποίο έθαψαν εκείνη την ημέρα. Δεδομένου ότι εξακολουθούσαν να αναζητούν τους άλλους, δεν αφιέρωσαν καθόλου χρόνο για να θρηνήσουν κατά τα ειωθότα ή να δεχτούν συλλυπητήρια.
«Επιστρέφουμε στα ερείπια για να περιμένουμε το μωρό και τη μητέρα του», είπε.
Η διαδικασία της κηδείας είναι συστηματοποιημένη, αν και λιγάκι χαοτική. Οι σοροί που φτάνουν στο νεκροταφείο ελέγχονται για να βεβαιωθεί ότι ο θάνατός τους έχει καταγραφεί επίσημα και έχουν εκδοθεί πιστοποιητικά θανάτου. Ενώ τα περισσότερα από τα πτώματα αναγνωρίζονται, γι’ αυτά που δεν αναγνωρίζονται η αστυνομία λαμβάνει δακτυλικά αποτυπώματα ή, ορισμένες φορές, και δείγμα αίματος. Οι πληροφορίες καταγράφονται σε ένα κυβερνητικό σύστημα με τον αριθμό του τάφου του ατόμου, έτσι ώστε οι συγγενείς να μπορούν να το βρουν αν προσέλθουν σε δεύτερο χρόνο.
Τα πτώματα παραδίδονται σε ομάδες δημοσίων υπαλλήλων που εργάζονται για τη θρησκευτική αρχή του κράτους, οι οποίοι τα μεταφέρουν σε σκηνές –άλλες για άνδρες, άλλες για γυναίκες– για να τις προετοιμάσουν για ταφή και να τις τυλίξουν με λευκό ύφασμα. Στη συνέχεια, τοποθετούνται σε σακούλες και τοποθετούνται σε απλά τραπέζια, όπου οι συγγενείς προσεύχονται γι’ αυτούς, όπως θα έκαναν συνήθως στα τζαμιά.
Αργότερα, μεταφέρονται στα χαρακώματα και σκεπάζονται με χώμα από μια μπουλντόζα. Ορισμένες οικογένειες προσθέτουν μικρές, προσωπικές πινελιές στον αυτοσχέδιο τάφο, γράφοντας το όνομα του ατόμου στο ξύλο με ένα στιλό, τυλίγοντάς το με ένα κασκόλ ή τοποθετώντας λουλούδια στο χώμα.
Δύο διπλανοί τάφοι είχαν ο καθένας ροζ κάλτσες με λευκά άλογα, σαν να ανήκαν σε ένα ζευγάρι αδελφών, πιθανώς δίδυμων.
Η εγγύτητα στον θάνατο επιβαρύνει ασφαλώς και τους εργάτες.
Ενας γκριζομάλλης θρησκευτικός αξιωματούχος που βοήθησε στον καθαρισμό των σωμάτων είπε ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του ένιωσαν θλίψη την προηγουμένη, καθώς είχαν αντιμετωπίσει τόσο πολλά σώματα που ήταν βαθιά πληγωμένα.
«Βρίσκουμε όμως καταφύγιο στον Θεό», είπε, αρνούμενος να δώσει το όνομά του επειδή δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει σε δημοσιογράφους. «Προσπαθούμε να διατηρήσουμε τη διάθεσή μας, διότι μπροστά μας υπάρχει κάτι πολύτιμο, ένας άνθρωπος».
Καθώς ο ήλιος έδυε μέσα από τα πεύκα, άντρες μετέφεραν σακούλες με νεκρά σώματα προς τους τάφους, οι εκσκαφείς επεξέτειναν τα χαρακώματα και οι οικογένειες ξεκουράζονταν δίπλα στους αυτοσχέδιους τάφους των αγαπημένων τους, λέγοντας προσευχές ή κλαίγοντας.
Μια 75χρονη γυναίκα που είπε ότι έχασε 11 συγγενείς της στον σεισμό προχώρησε προς το πάρκινγκ μετά την ταφή.
«Ολα τα μικρά παιδιά έχουν φύγει», είπε.
