Μέσα στο 2021, χιλιάδες νέοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εμφάνισαν ξαφνικά τικ, άλλοτε σε μορφασμούς και ενίοτε με την επανάληψη συγκεκριμένων φράσεων ή κινήσεων. Κάποια περιστατικά ήταν σοβαρά, όπως αυτό του 18χρονου σήμερα Αϊνταν, ο οποίος διακομίσθηκε στα Επείγοντα νοσοκομείου του Κάλγκαρι στον Καναδά με ανεξέλεγκτους σπασμούς. Οι ιατροί του, όμως, δεν διέγνωσαν κάποια νευρολογική διαταραχή. Τα τικ αυτά εξαφανίσθηκαν ξαφνικά στους περισσότερους, με τον ίδιο αιφνίδιο τρόπο που είχαν κάνει την εμφάνισή τους.
Σύμφωνα με τις πρώτες μελέτες του φαινομένου, για τα «τικ του TikTok» –όπως ονομάσθηκε αυτή η κατηγορία συνδρόμων άγχους– ευθύνονται εν μέρει εξωγενείς παράγοντες, όπως η πανδημία και η κοινωνική απομόνωση των νέων την περίοδο εκείνη, αλλά και η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως υποκατάστατου της ανθρώπινης επαφής.
Καναδική έρευνα μεταξύ 300 κρουσμάτων έδειξε ότι οι ασθενείς είναι στην πλειονότητά τους κορίτσια στην εφηβεία ή διεμφυλικά άτομα. Εξίσου περίεργη με την ξαφνική εμφάνιση των τικ αυτών υπήρξε και η αιφνίδια εξαφάνισή τους. Καθώς οι έφηβοι επανήλθαν στους κοινωνικούς ρυθμούς τους, τα νέα κρούσματα τέτοιων τικ έχουν μειωθεί στο ελάχιστο. Ιατροί αναφέρουν ότι η πλειονότητα των ασθενών τους έχει αναρρώσει, υπογραμμίζοντας τη σωματική και ψυχική αντοχή των εφήβων.
Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει παρόμοιες εξάρσεις ψυχώσεων εδώ και χιλιετίες, με πάσχοντες να είναι συνήθως γυναίκες και τα συμπτώματα να περιλαμβάνουν κρίσεις επιληψίας, σπασμούς, παράλυση ή ακόμη και τύφλωση, χωρίς να έχει δοθεί ποτέ ικανοποιητική εξήγηση. Οι αρχαίοι Ελληνες είχαν ονομάσει το φαινόμενο «υστερία», συγκρίνοντάς το με τμήμα της γυναικείας αναπαραγωγικής ανατομίας.
Τις τελευταίες δεκαετίες, ο ιατρικός κόσμος έχει μελετήσει πώς το άγχος, το ψυχικό τραύμα και η κοινωνική πίεση μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα ασθενειών οι οποίες δεν εμφανίζονται στα συμβατικά τεστ. «Ο εγκέφαλος είναι ικανός να προκαλεί βαρύτατα συμπτώματα, όπως κρίσεις σπασμών ή ακόμη και παράλυση», λέει η δρ Ιζομπελ Χάιμαν, ψυχίατρος στο Λονδίνο. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εμφανισθούν ακόμη και σε ομάδες ανθρώπων, αποκαλύπτοντας συλλογικό τραύμα. «Οταν τα συμπτώματα αυτά είναι έντονα, παράξενα και επαναλαμβανόμενα, όπως μια κρίση σπασμών ή μια μερική παράλυση κάτω άκρων ή σπασμωδικά τικ, τότε αρχίζουμε να απορούμε πώς το μυαλό είναι ικανό να προκαλεί τέτοιο χάος. Ας το αποδεχθούμε, όμως, γιατί απλώς μπορεί», λέει η δρ Χάιμαν.
Οι… δαιμονισμένοι
Στον Μεσαίωνα, η βυθισμένη στη δεισιδαιμονία ευρωπαϊκή κοινωνία απέδιδε κάθε παράταιρη συμπεριφορά ή ψυχικό νόσημα στην επιρροή του Εωσφόρου. Το 2011, στην αμερικανική κωμόπολη Λερόι της Νέας Υόρκης, ομάδα δημοφιλών κοριτσιών του τοπικού λυκείου εμφάνισε επιληπτικές κρίσεις, χωρίς νευρολογικά αίτια, με τα ΜΜΕ να προβαίνουν σε εικασίες για ομαδική δηλητηρίαση. Το περιστατικό αποδόθηκε τελικά σε ομαδική παροδική μιμητική ψύχωση. Παρότι τέτοιες ομαδικές ψυχογενείς ασθένειες έχουν καταγραφεί σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αφαιρέσει τα γεωγραφικά όρια από αυτές, επιτρέποντας την εξάπλωσή τους.
Η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως υποκατάστατου της ανθρώπινης επαφής προκάλεσε σε χιλιάδες νέους άγχος, πίεση και, τελικά, ανεξέλεγκτους σπασμούς.
Το πρόσφατο φαινόμενο των τικ του TikTok έγινε αντιληπτό αργά από τον ψυχιατρικό κόσμο, ο οποίος δεν είχε πρόσβαση στον κόσμο της εφηβικής κυρίως εφαρμογής, της εφαρμογής σύντομων βίντεο την οποία χρησιμοποιεί το 75% των Αμερικανών εφήβων.
Το περασμένο καλοκαίρι, ομάδα ψυχιάτρων συνέταξε κατάλογο 294 περιστατικών τικ από κλινικές σε Αυστραλία, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Καναδά και Ουγγαρία. Τα τικ αυτά προέρχονταν από βίντεο δημοφιλών λογαριασμών στο TikTok, με τους ασθενείς να μιμούνται μορφασμό ή χαρακτηριστική φράση.
Η πλειονότητα των ασθενών είχε ιστορικό ψυχικών νοσημάτων. Τα δύο τρίτα είχαν διαγνωσθεί με αγχωτικό σύνδρομο και το 25% έπασχε από κατάθλιψη. Ποσοστό 20% είχε ιστορικό εμφάνισης τικ, ενώ 87% ήταν κορίτσια. Μία θεωρία για τη δυσαναλογία κοριτσιών εκτιμά ότι οι γυναίκες επιδιώκουν να ενταχθούν σε ομάδες περισσότερο από ό,τι οι άνδρες, ενώ άλλη θεωρία θέλει τις γυναίκες να είναι πιο ευάλωτες εξαιτίας της μεγαλύτερης ενσυναίσθησης που τις διακρίνει.
Ο Αϊνταν δεν έχει εμφανίσει τικ εδώ και ένα χρόνο, χάρη στο εντατικό πρόγραμμα ψυχικής υποστήριξης που εξασφάλισε. Μαζί με την παρέα του, ανέβασαν το πρώτο τους θεατρικό έργο και έχουν εγκαταλείψει το TikTok, όχι επειδή φοβούνται μήπως τους επηρεάσει ψυχικά, αλλά γιατί το βρίσκουν πια βαρετό. Συνεχίζουν, ωστόσο, να χρησιμοποιούν το Instagram.
«Ηρθαμε πιο κοντά»
Νευρολόγοι εκτιμούν ότι οι περισσότεροι έφηβοι που εμφάνισαν τικ κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ακόμη και όσοι δεν υποβλήθηκαν σε εντατική θεραπεία όπως ο Αϊνταν, έχουν ξεπεράσει το πρόβλημα. Τα τικ του Αϊνταν αντιμετωπίσθηκαν χάρη σε ψυχανάλυση και ομαδική θεραπεία σε παιδοψυχιατρική κλινική του Κάλγκαρι. Στις ομαδικές ψυχοθεραπείες κλήθηκαν από την ψυχίατρο και οι γονείς του Αϊνταν προκειμένου να έχουν άμεση εμπλοκή στη διαδικασία αντιμετώπισης του προβλήματός του.
Παρότι η ασθένεια εκτροχίασε τη ζωή της οικογένειάς του για ένα χρόνο, ο Αϊνταν και οι γονείς του υποστηρίζουν ότι η εμπειρία αυτή τους υποχρέωσε να διαχειρισθούν την οικογενειακή δυναμική και να επιλύσουν πολλά προβλήματα που πυορροούσαν κάτω από την επιφάνεια. «Είμαστε σήμερα πιο κοντά ο ένας στον άλλον», λέει η μητέρα του Αϊνταν, Ρόντα.
Τον περασμένο Οκτώβριο, ο Αϊνταν γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρι για να σπουδάσει εικαστικές τέχνες. Την περασμένη εβδομάδα ξεκίνησε να εργάζεται σε γραφείο με ωράριο μερικής απασχόλησης. Για την ώρα, παίρνει το λεωφορείο για να πάει στα μαθήματα. «Ελπίζω να αποκτήσω σύντομα το δίπλωμά μου», λέει χαμογελώντας.
