Το 2014, η τότε υπουργός Εξωτερικών και αντιπρόεδρος της Σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης της Σουηδίας Μάργκοτ Βέλστρομ εισήγαγε στη διεθνή διπλωματική ορολογία μία νέα ιδεολογικοπολιτική κατεύθυνση: τη φεμινιστική εξωτερική πολιτική. Τι είναι όμως η φεμινιστική εξωτερική πολιτική;
Βασική αρχή, grosso modo, αυτής της πολιτικής είναι πώς σε κάθε διπλωματικό και αναπτυξιακό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ χωρών κεντρικός πυλώνας είναι η κινητροδότηση για προγράμματα που δίνουν προτεραιότητα στην ισότητα των φύλων, στην καταπολέμηση της σεξουαλικής και σεξιστικής βίας, στη χειραφέτηση των γυναικών και των μειονοτήτων. Με απλά λόγια: κάθε διακρατική βοήθεια και σχέση εξαρτώνται από την κατάσταση αυτών των δικαιωμάτων στην εκάστοτε χώρα και από τις προσπάθειες εξάλειψης κάθε διάκρισης και βίας.
Εκτοτε, έχει μπει πολύ νερό στο αυλάκι. Η φεμινιστική εξωτερική πολιτική όχι μόνον υιοθετήθηκε από έναν αριθμό χωρών –Ισπανία, Ολλανδία, Γερμανία, Μεξικό, Γαλλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία, Χιλή, Λουξεμβούργο–, αλλά επεξέτεινε τα όριά της σε πάσης φύσεως καταπιεσμένη και περιθωριοποιημένη μειονότητα. Ταυτόχρονα, στη διεθνή διπλωματική πρακτική σημαίνει την ενθάρρυνση και τοποθέτηση γυναικών διπλωματών σε θέσεις-κλειδιά.
Η ιδρύτρια της πολιτικής, βέβαια, η Σουηδία, πέρυσι υπαναχώρησε από τη φεμινιστική εξωτερική πολιτική, μετά την εκλογή της υπερ-συντηρητικής κυβέρνησης συνεργασίας δεξιών και ακροδεξιών κομμάτων.
Παρά ταύτα, όταν στα τέλη του 2021 η τρικομματική κυβέρνηση της Γερμανίας εξέδωσε την προγραμματική συμφωνία, το στίγμα και η επιρροή της Πράσινης –και φεμινίστριας– Αναλένα Μπέρμποκ, της υπουργού Εξωτερικών, ήταν εμφανή. Η διακήρυξη της νέας κυβέρνησης υιοθετούσε ρητά και κατηγορηματικά τη φεμινιστική εξωτερική πολιτική.
Μόλις τις προηγούμενες ημέρες, η Αναλένα Μπέρμποκ –για την οποία γερμανικά δημοσιεύματα αναφέρουν ότι «πάγωσε» την αρχικώς διακηρυχθείσα φεμινιστική εξωτερική πολιτική– εξέθεσε τις δεκάδων σελίδων οδηγίες προς ναυτιλλομένους για την ανανέωση της πίστης και της εφαρμογής της προκείμενης πολιτικής, μαζί με τη Σοσιαλδημοκράτισσα υπουργό Ανάπτυξης Σβένια Σούλτσε.
Είχε προηγηθεί δείπνο με 100 γυναίκες στο περιθώριο της Διάσκεψης για την Ασφάλεια στο Μόναχο, που έλαβε χώρα στα μέσα Φεβρουαρίου, όπου η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών –παρουσία νομπελιστριών, ακτιβιστριών, πολιτικών και επιχειρηματιών– έκανε λόγο για τη δικτύωση, τον φεμινιστικό λόγο και την ισότητα. Διότι, σύμφωνα με την Μπέρμποκ, μόνο το 27% των θέσεων στις γερμανικές πρεσβείες εξακολουθούν να καταλαμβάνονται από γυναίκες, όπως αναφέρει ρεπορτάζ του Tagesspiegel.
Είχε όμως προηγηθεί, στις αρχές του χρόνου, και άρθρο της στο Project Syndicate, όπου έκανε σαφείς αναφορές στην πολιτική της Γερμανίας, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Εάν ο μισός πληθυσμός καταπιέζεται, καμία κοινωνία, καμία οικονομία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, για την κυβέρνησή μου, μια φεμινιστική εξωτερική πολιτική που προωθεί τα ίσα δικαιώματα του καθενός από εμάς στις κοινωνίες μας αποτελεί βασικό ζήτημα ασφάλειας. Θα έχει εξέχουσα θέση στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας που εκπονούμε αυτήν τη στιγμή. “Οι γυναίκες είναι τα πρώτα θύματα του πολέμου, αλλά μόνο αυτές κρατούν το μοναδικό κλειδί για την ειρήνη”. Ετσι το έθεσε η Κονγκολέζα ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Τζουλιέν Λισάνζ. “Μόνον αν οι γυναίκες είναι ασφαλείς είναι όλοι ασφαλείς”, μου είπαν θαρραλέες γυναίκες στην Ουκρανία. “Γυναίκες. ΖΩΗ. Ελευθερία” είναι αυτό που φωνάζουν οι γυναίκες στο Ιράν. Αντηχώντας σε όλο τον κόσμο, το άσμα τους είναι ένας ύμνος θάρρους. Αν πρόκειται να πάρω δύναμη για το έτος 2023, το παίρνω από γενναίες γυναίκες όπως αυτές, είτε κατάγονται από το Κονγκό, το Ιράν, το Αφγανιστάν είτε από την Ουκρανία».
Η νέα ντιρεκτίβα της Γερμανίδας υπουργού Εξωτερικών περιλαμβάνει δύο κεντρικούς άξονες: τη δημιουργία θέσης πρέσβειρας φεμινιστικής εξωτερικής πολιτικής και κονδύλι στο 8% των αναπτυξιακών δαπανών της Γερμανίας, ύψους 12 δισ. ευρώ, που θα διατεθεί σε πρότζεκτ με κύριο στόχο την ισότητα των φύλων. Σύμφωνα, δε, με το Spiegel, η Μπέρμποκ πιέζει για αλλαγή σε πολλά επίπεδα στο υπουργείο της. «Οταν προσλαμβάνονται υπάλληλοι, ελέγχουμε αν οι υποψήφιοι έχουν δεξιότητες ισότητας και διαφορετικότητας». Ολοι οι νέοι διευθυντές, κατά το ίδιο ρεπορτάζ, θα υποβληθούν επίσης σε εκπαίδευση κατά των προκαταλήψεων, ενώ θα πρέπει να ενισχυθεί το ποσοστό του διπλωματικού προσωπικού ως προς το φύλο.
Ταυτόχρονα με την Μπέρμποκ, η υπουργός Ανάπτυξης παρουσίασε στρατηγική 40 σελίδων. Σύμφωνα με τη Σούλτσε, στόχος είναι να αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό των πρότζεκτ που συμβάλλουν στην ισότητα. «Είμαστε αυτή τη στιγμή στο 65%. Αυτό είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό που κάνουν άλλες χώρες. Θα ήθελα να το αυξήσω στο 93% τα επόμενα χρόνια», όπως μεταδίδει η Tagesschau.
Η Μπέρμποκ, ώς τώρα, σύμφωνα με το Reuters, έχει ήδη επισημάνει στα ταξίδια της στο εξωτερικό την αντιμετώπιση των ζητημάτων φύλου, όπως η σεξουαλική βία κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στην Ουκρανία και η άμβλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μαζί με την υπουργό Ανάπτυξης, αποδίδουν μεγάλη σημασία στο να επιστήσουν την προσοχή σε πρότζεκτ που θεωρούν πρότυπα και στα οποία οι γυναίκες διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Είτε πρόκειται για τα αφεντικά ενός αιθιοπικού φούρνου καφέ που επισκέφτηκε πρόσφατα η Μπέρμποκ είτε για τον συνεταιρισμό κακάο που διευθύνει μια γυναίκα που εντυπωσίασε τη Σούλτσε πριν από λίγες μέρες στην Ακτή Ελεφαντοστού, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Tagesschau.
Παρά ταύτα, όπως αναφέρουν γερμανικά δημοσιεύματα, οι δύο υπουργοί δεν θα εφαρμόσουν αυτή την πολιτική μόνο στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την ντιρεκτίβα, οι αρχές και οι εφαρμογές της φεμινιστικής εξωτερικής πολιτικής οφείλουν να διαπεράσουν και το εσωτερικό της χώρας διά των υπολοίπων υπουργείων και υπηρεσιών.
Η Αναλένα Μπέρμποκ, πάντως, είπε στους δημοσιογράφους χθες ότι «δεν καλούμε σε επανάσταση, αλλά κάνουμε το αυταπόδεικτο».
Ωστόσο, όπως μεταδίδει το Associated Press, η γερμανική μη κυβερνητική οργάνωση Welthungerhilfe, η οποία υποστηρίζει προγράμματα βοήθειας σε όλη την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Ασία, επαίνεσε την πρωτοβουλία, αλλά το επέκρινε για ασάφειες σχετικά με το πώς θα εφαρμοστούν συγκεκριμένα οι φεμινιστικές κατευθυντήριες γραμμές και πώς θα χρηματοδοτηθούν. «Το ζήτημα της χρηματοδότησης παραμένει κενό. Οι τοπικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να χρηματοδοτούνται επαρκώς και να μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση σε κεφάλαια», ανέφερε η ομάδα σε δήλωση. «Πώς θα γίνει αυτό… παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα».
Την ίδια στιγμή, οι επικριτές των δύο κυριών, όπως ο γ.γ. των φιλελεύθερων Ελεύθερων Δημοκρατών, του τρίτου κυβερνητικού εταίρου, και ο Μάρκους Σέντερ, πρωθυπουργός της Βαυαρίας και επικεφαλής του CSU, λένε, όπως αναφέρει το Politico, ότι η κυβέρνηση πρέπει να αποφύγει να διολισθήσει στην ηθικολογία, ενώ χαρακτηρίζουν το σχέδιο «ακατανόητο», με τον Σέντερ να σημειώνει ότι «το να ταξιδεύεις στον κόσμο και να λες σε όλους τους άλλους τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν είναι καταδικασμένο σε αποτυχία».
