Μια σπάνια, αν και «χλωμή», ευκαιρία να λύσει τον γόρδιο δεσμό του μεταναστευτικού, που αποτελεί μόνιμη εστία διχασμού στο εσωτερικό της, έχει η Ευρωπαϊκή Eνωση μετά την υπερψήφιση του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Aσυλο από το Ευρωκοινοβούλιο. Δρομολογείται πλέον το άνοιγμα των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με στόχο μέχρι το τέλος του έτους ή το αργότερο αρχές του επόμενου, και σε κάθε περίπτωση πριν από τις ευρωεκλογές, να έχει επιτευχθεί η εδώ και χρόνια καθηλωμένη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου.
«Κάναμε το καθήκον μας. Αναμένουμε πλέον από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις του εγκαίρως, ώστε να πετύχουμε συμφωνία έως το επόμενο έτος», είπε χαρακτηριστικά η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα την περασμένη Πέμπτη, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των ψηφοφοριών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιμένει σε μια προσέγγιση «πακέτο», όπου όλοι οι σχετικοί φάκελοι θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί προτού υπογραφεί μια τελική συμφωνία από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Παρά το γεγονός ότι η Ε.Ε. απειλείται από μια μεγάλη μεταναστευτική κρίση το ερχόμενο καλοκαίρι, λόγω της εύθραυστης πλέον κατάστασης στην Τυνησία, κανείς δεν εμφανίζεται σίγουρος ότι οι διαπραγματεύσεις θα έχουν ολοκληρωθεί έως τις αρχές του επόμενου έτους.
Ισως γιατί το μεταναστευτικό δείχνει να μην αποτελεί προσώρας προτεραιότητα για το σύνολο της Ε.Ε., με την προσοχή να είναι στραμμένη σε πολλαπλά μέτωπα, όπως στον πόλεμο στην Ουκρανία, στην ενεργειακή κρίση, την πράσινη ατζέντα, στις εμπορικές εντάσεις με τις ΗΠΑ και στον προσδιορισμό των σχέσεων με την Κίνα. Αυτό σημαίνει ότι ενώ μπορεί να υπάρξει περαιτέρω πρόοδος σε μεμονωμένα πεδία, εκτιμάται ότι θα είναι δύσκολο για την Ε.Ε. να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για το σύνολο της νομοθεσίας έως το τέλος της τρέχουσας νομοθετικής περιόδου. Η συζήτηση θα παραμείνει ιδιαίτερα ακανθώδης, αναφέρουν Ευρωπαίοι διπλωμάτες.
Η Ελλάδα όπως και η Ιταλία καθώς και τα άλλα κράτη-μέλη κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. ζητούν εδώ και χρόνια τη βοήθεια άλλων κρατών-μελών για την αντιμετώπιση των μεταναστών, κυρίως με την ανάλογη κατανομή τους εντός της ευρωπαϊκής επικράτειας. Η Ιταλία κήρυξε πριν από δέκα ημέρες κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ισχυριζόμενη ότι έχουν αυξηθεί κατά 300% οι αφίξεις των παράτυπων μεταναστών στις ακτές της.
Γιατί για ακόμη μία φορά η Ε.Ε. φαίνεται να χάνει τη «μάχη με τον χρόνο»; Γιατί η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο Σύμφωνο μετράει ήδη τρία χρόνια στο συρτάρι;
«Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει αρκετός εγωισμός σε αυτό το “παιχνίδι” και ελάχιστη ευρωπαϊκή προσέγγιση», αναφέρει μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, Μάνφρεντ Βέμπερ. Για παράδειγμα, «η Γαλλία είχε υποσχεθεί βοήθεια στην Ιταλία σε περίπτωση κρίσης. Τώρα έχουμε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Ιταλία, αλλά η Γαλλία δεν βοηθάει, δεν ανοίγει τις πόρτες της να δεχθεί μετανάστες. Εχουμε λοιπόν μια εγωιστική και μονόπλευρη προσέγγιση και σε καμία περίπτωση ευρωπαϊκή. Αυτό όμως πρέπει να σταματήσει», προσθέτει ο κ. Βέμπερ.
H πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που έμεινε τρία χρόνια στο συρτάρι, προωθείται στο Συμβούλιο για τις τελικές αποφάσεις έως τις αρχές του 2024.
Γι’ αυτόν τον λόγο, πάντως, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ξεχωριστό κανονισμό για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης. Η Ελλάδα πίεζε αμέσως μετά την κρίση στον Εβρο να υπάρξει συγκεκριμένος προσδιορισμός του τι συνιστά «κατάσταση κρίσης». Το κείμενο που υιοθετήθηκε από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρεται «πρωτίστως στις αιφνίδιες μαζικές αφίξεις υπηκόων τρίτων χωρών, που οδηγούν σε κατάσταση κρίσης σε συγκεκριμένο κράτος-μέλος», ενώ προβλέπει «υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις και παρεκκλίσεις όσον αφορά τον έλεγχο και τις διαδικασίες ασύλου, βάσει πρότερης αξιολόγησης της Επιτροπής».
«Αν η Επιτροπή κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τότε υπάρχει μια απάντηση αλληλεγγύης, που μεταφράζεται σε υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις, με τις οποίες όλα τα κράτη-μέλη δεσμεύονται», εξηγεί σε συνομιλία μας ο Ισπανός ευρωβουλευτής, πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών LIBE και υπεύθυνος του εν λόγω κανονισμού, Χουάν Φερνάντο Λόπεζ Αγκιλάρ. «Εδώ και χρόνια αντιμετωπίζουμε μαζικές, αιφνίδιες αφίξεις είτε από την Τυνησία και τη Λιβύη, είτε από το Μαρόκο και τη Σενεγάλη. Τα κράτη-μέλη διαμαρτύρονται ότι δεν υπάρχει μια κατάλληλη ευρωπαϊκή απάντηση και αυτό τα οδηγεί σε αποσπασματικά, εθνικά μέτρα, που δεν είναι ποτέ αρκετά και υιοθετούνται καθυστερημένα». Αυτό πλέον αλλάζει, όπως ισχυρίζεται.
«Μηχανισμός αλληλεγγύης»
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το βασικό «αγκάθι», της ίσης κατανομής του μεταναστευτικού βάρους, το Σύμφωνο περιλαμβάνει έναν «νέο μηχανισμό αλληλεγγύης». «Για πρώτη φορά τα κράτη-μέλη που είναι υπό πίεση, όπως οι χώρες πρώτης εισόδου, για παράδειγμα η Ελλάδα και η Ιταλία, θα μπορούν να επωφεληθούν από τη στήριξη άλλων κρατών-μελών μέσω των μετεγκαταστάσεων και της ενίσχυσης των σχετικών υπηρεσιών. Η αλληλεγγύη και η μετεγκατάσταση θα είναι πλέον δεσμευτικές», εξηγεί στην «Κ» η Γαλλίδα ευρωβουλευτής Φαμπιέν Κελέρ (Renew Europe), που ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για τις διαδικασίες ελέγχου των συνόρων.
Ωστόσο, αυτές οι προβλέψεις αποτελούν «κόκκινη γραμμή» για κάποια κράτη-μέλη. Υπενθυμίζεται ότι προηγούμενες προσπάθειες μετεγκατάστασης περίπου 160.000 μεταναστών από Ιταλία και Ελλάδα «έπεσαν στο κενό» λόγω ενστάσεων της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και εάν το Συμβούλιο καταφέρει να φθάσει σε συμφωνία για τους εν λόγω κανονισμούς, παραμένει αβέβαιο εάν οι διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών θα «γεφυρωθούν» εγκαίρως.
«Από την πλευρά του Κοινοβουλίου είμαστε έτοιμοι», αναφέρει στη συνομιλία μας ο πρόεδρος του ΕΛΚ, Μάνφρεντ Βέμπερ. «Αναμένω από το Συμβούλιο να κάνει το ίδιο και το μήνυμά μου είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πόσο έγκαιρα θα ολοκληρωθούν όλα. Τώρα έχουμε μια ευκαιρία, ένα μομέντουμ για το οποίο δουλεύουμε εποικοδομητικά, έχουμε πλέον ανοιχτή εντολή, επομένως μη χάσουμε άλλο χρόνο», τονίζει.
Αυτό το «μομέντουμ» για το οποίο κάνει λόγο ο κ. Βέμπερ θέλουν –όπως φαίνεται– να εκμεταλλευθούν τόσο η τρέχουσα σουηδική προεδρία της Ε.Ε. όσο και η επόμενη ισπανική, προκειμένου να δημιουργηθεί η νομική βάση για ένα λειτουργικό πανευρωπαϊκό σύστημα ασύλου το 2024. Αρκετοί είναι εκείνοι που «ποντάρουν» στην Ισπανία, χώρα που αποτελεί άλλωστε μέλος του μηχανισμού MED5, μαζί με τις Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα και Κύπρο, υπό τη «σκέπη» του οποίου οι πρωθυπουργοί συναντώνται τακτικά καταλήγοντας σε κοινές διακηρύξεις υπέρ μιας νέας ευρωπαϊκής πολιτικής στη μετανάστευση και στο άσυλο.
«Απέναντί» τους, αποτελώντας ουσιαστικά «εμπόδιο» για την όποια πρόοδο, βρίσκονται η Πολωνία και η Ουγγαρία, που αντιτίθενται στην υποδοχή μεταναστών από μη ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Εβρος και ο εμφύλιος για τη χρηματοδότηση των συνόρων
Τα τελευταία χρόνια η ανέγερση φραχτών και τειχών κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. έχει αυξηθεί ραγδαία. Την περίοδο μεταξύ 2014 και 2022 το άθροισμα του μήκους των φραχτών εντός της Ενωσης αυξήθηκε από 315 χιλιόμετρα σε 2.048. Τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. είναι περίπου 12.000 χιλιόμετρα και περίπου το 13% έχουν ήδη καλυφθεί από φράχτες, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Υπάρχει δηλαδή μια ιδεολογική μετατόπιση στην ευρωπαϊκή διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος – από την ανθρωπιστική προστασία στην πολιτική ασφάλειας. Τα συμπεράσματα του έκτακτου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του περασμένου Φεβρουαρίου είναι ενδεικτικά. Συγκεκριμένα καλούσε την Επιτροπή να «κινητοποιήσει άμεσα σημαντικά κονδύλια και μέσα της Ε.Ε. για την υποστήριξη των κρατών-μελών στην ενίσχυση των δυνατοτήτων και υποδομών προστασίας των συνόρων, των μέσων επιτήρησης, συμπεριλαμβανομένης της εναέριας επιτήρησης, και του εξοπλισμού». Η κοινή αυτή θέση είχε ικανοποιήσει ιδιαιτέρως την Αθήνα που ζητάει χρηματοδότηση για την επέκταση του φράχτη στον Εβρο. Η διατύπωση ωστόσο είναι «ανοιχτή» σε ερμηνείες σε ό,τι αφορά ευρωπαϊκή χρηματοδότηση των φραχτών και παρά το γεγονός ότι η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει εκφράσει την αντίθεσή της με το σκεπτικό ότι αντίκειται στις ευρωπαϊκές αξίες.
Το θέμα πάντως εξακολουθεί να «διχάζει» την Ε.Ε., ενώ επανήλθε αυτή την εβδομάδα μέσω τροπολογίας που κατέθεσε το ΕΛΚ υπέρ της χρηματοδότησης υποδομών στα εξωτερικά σύνορα της Eνωσης και που υπερψηφίστηκε στην Ολομέλεια στο πλαίσιο της ψηφοφορίας για τον προϋπολογισμό του 2024. Και μπορεί να μην πέρασε τελικά η έκθεση που περιελάμβανε την εν λόγω τροπολογία, όμως η υπερψήφιση της τροπολογίας και από αρκετούς ευρωβουλευτές των Σοσιαλιστών και του φιλελεύθερου μπλοκ (Renew) «κόντρα» στην κομματική γραμμή τους δείχνει ότι ενισχύεται αυτή η τάση εντός της Ε.Ε.
Σχολιάζοντας σχετικά ο πρόεδρος του ΕΛΚ Μάνφρεντ Βέμπερ τόνισε ότι «υπάρχει διχασμός για το θέμα αυτό όχι τόσο μεταξύ κρατών-μελών, όσο μεταξύ πολιτικών “οικογενειών”. Αυτό που παρατηρούμε είναι μια ιδεολογική προσέγγιση από την Αριστερά. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο λένε ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να χτίζει φράχτες, όμως οι Σοσιαλιστές είναι στην εξουσία σε χώρα όπως η Ισπανία, για παράδειγμα, όπου στη Θέουτα – Μελίγια έχουν χτίσει έναν μεγάλο φράχτη. Στη Φινλανδία, η προηγούμενη σοσιαλιστική κυβέρνηση, και μάλιστα υπουργός από το κόμμα των Πρασίνων, υπέγραψε συμφωνία για κατασκευή φράχτη για προστασία έναντι της Ρωσίας. Επομένως υπάρχει μια νέα πραγματικότητα στα εξωτερικά σύνορα σε όλη την Ευρώπη, δεν είναι μόνο ελληνικό θέμα».
Ο Ισπανός ευρωβουλευτής (S&D) Λόπεζ Αγκιλάρ αφού υπενθύμισε ότι η χώρα του έχει εξωτερικά σύνορα και μάλιστα τα μόνα με την αφρικανική ήπειρο στη Θέουτα – Μελίγια, σημείωσε ότι «ναι, φράχτες μπορεί να είναι απαραίτητοι, αλλά ως σοσιαλιστής και προοδευτικός μπορώ να πω ότι αυτοί οι φράχτες δεν μπορούν να χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά χρήματα ή τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Οχι επειδή υπάρχουν άλλες προτεραιότητες, αλλά επειδή το καθήκον μας είναι να δώσουμε μια ευρωπαϊκή απάντηση για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού που θα καθιστά αυτούς τους φράχτες ολοένα και λιγότερο απαραίτητους».
Η Γαλλίδα ευρωβουλευτής Φαμπιέν Κελέρ (Renew Europe) επισήμανε ότι «δεν πιστεύω σε μια Ευρώπη-φρούριο. Το ευρωπαϊκό πρότζεκτ είναι άλλωστε πρότζεκτ ειρήνης. Ναι, το μεταναστευτικό αποτελεί πρόκληση που απαιτεί επείγουσα ευρωπαϊκή απάντηση και αυτή τη χτίζουμε μέσω του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Ασυλο. Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός ήδη στηρίζει τα κράτη-μέλη μέσω διαφόρων τρόπων σε εξοπλισμό και ανθρώπινο δυναμικό».
