Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν άλλαξε την τροχιά της αμερικανικής πολιτικής στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης των αγορών και της μείωσης των φόρων, που έδωσε στην αμερικανική οικονομία μια μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή δυναμική. Παράλληλα χρησιμοποίησε μια κούρσα εξοπλισμών και άλλες μορφές πιέσεων για να γονατίσει τη Σοβιετική Ενωση, αναγκάζοντάς τη να μετεξελιχθεί σε λιγότερο επικίνδυνο διεθνή παράγοντα.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970 οι ΗΠΑ γνώρισαν πολιτικές αποτυχίες και οικονομική στασιμότητα. Η προεδρία Τζόνσον κατέληξε στο τέλμα του Βιετνάμ, ο Νίξον κατέρρευσε λόγω Ουότεργκεϊτ και οι προεδρίες Φορντ και Κάρτερ χαρακτηρίστηκαν από διεθνείς υποχωρήσεις και στασιμοπληθωρισμό στην οικονομία.
Στα τέλη της δεκαετίας αναδείχθηκαν δύο μαζικά συντηρητικά κινήματα, η εξέγερση ενάντια στην υψηλή φορολογία και η είσοδος προτεσταντικών εκκλησιών στην πολιτική υπέρ των παραδοσιακών αξιών. Στο επίπεδο της οργάνωσης και του «πολέμου των ιδεών» δημιουργήθηκε ένα αποτελεσματικό δίκτυο συντηρητικών οργανώσεων, ινστιτούτων και συντηρητικών περιοδικών.
Εκτός από τα μαζικά κινήματα και το δίκτυο των οργανώσεων, οι συντηρητικοί χρειάζονταν έναν ηγέτη ικανό να επικοινωνήσει τις θέσεις τους πειστικά στην αμερικανική κοινωνία. Τον ρόλο αυτόν εκπλήρωσε ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, που αποδείχθηκε ο πιο επικοινωνιακά χαρισματικός πολιτικός από την εποχή του Κένεντι και ο πιο επιτυχημένος πολιτικός από την εποχή του Φράνκλιν Ρούζβελτ.
Κούρσα εξοπλισμών και ένταση με την ΕΣΣΔ
την εξωτερική πολιτική πρωταρχικός στόχος του Ρέιγκαν ήταν να ανακόψει τη στρατιωτική άνοδο της Σοβιετικής Ενωσης και την εξάπλωση φιλοσοβιετικών καθεστώτων σε διάφορα μέρη του Τρίτου Κόσμου. Ο Ρέιγκαν συμφωνούσε με την εκτίμηση των συντηρητικών για το μέγεθος της σοβιετικής απειλής. Ηταν ωστόσο ο μόνος σημαντικός πολιτικός των ΗΠΑ, που από το 1980 θεωρούσε επικείμενη στο προβλεπτό μέλλον την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος της Σοβιετικής Ενωσης. Σε αντίθεση με τους πολιτικούς αντιπάλους του, τους συμμάχους και συνεργάτες του, καθώς και όλους τους ειδικούς σοβιετολόγους, ήταν πεπεισμένος ότι η εντυπωσιακή στρατιωτική μηχανή της Σοβιετικής Ενωσης στηριζόταν σε ετοιμόρροπα οικονομικά θεμέλια.
Κεντρικό στοιχείο της πολιτικής του Ρέιγκαν προς τη Σοβιετική Ενωση ήταν η μεγάλη αύξηση των αμυντικών δαπανών, που αποσκοπούσε να χρεοκοπήσει τη Σοβιετική Ενωση μέσω μιας δυσβάστακτης κούρσας εξοπλισμών. Οπως είχε δηλώσει ο Ρέιγκαν προεκλογικά, «οι Ρώσοι γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να μας φτάσουν βιομηχανικά ή τεχνολογικά». Οι ετήσιες αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ αυξήθηκαν από 134 δισ. δολάρια το 1980 στα 253 δισ. το 1989.
Επιπλέον, ο Ρέιγκαν ήταν αποφασισμένος να μετατρέψει τον πόλεμο του Αφγανιστάν σε σοβιετικό Βιετνάμ και ως εκ τούτου διοχέτευσε οπλισμούς αξίας δισ. δολαρίων στις αντισοβιετικές δυνάμεις. Παρά τις αντιρρήσεις του υπουργείου Αμυνας αποδέχθηκε το 1986 τη συμβουλή του υπουργού Εξωτερικών, Τζορτζ Σουλτς, να διοχετεύσει στους μουτζαχεντίν τους προηγμένους τεχνολογικά φορητούς πυραύλους εδάφους-αέρος Stinger, που όντας μικροί ήταν ιδιαίτερα κατάλληλοι για έναν ανταρτοπόλεμο ενάντια σε προηγμένο τακτικό στρατό. Οι Stinger προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στις σοβιετικές δυνάμεις αέρος (ιδίως στα ελικόπτερα) συμβάλλοντας στην αποτυχία της σοβιετικής εισβολής και τη σοβιετική απόσυρση από το Αφγανιστάν στα τέλη της δεκαετίας του 1980, έπειτα από περίπου 15.000 Σοβιετικούς νεκρούς.
Εκλογική κυριαρχία των Ρεπουμπλικανών
τις εκλογές του 1984 η προεκλογική εκστρατεία του Ρέιγκαν υιοθέτησε κεντρικό μήνυμα τη φράση «ξημερώνει πάλι στην Αμερική». Για να κατανοήσει κανείς τον αντίκτυπο του μηνύματος στην αμερικανική κοινωνία, πρέπει να λάβει υπόψη την πολυτάραχη εικοσαετία που είχε προηγηθεί. Από τη δολοφονία του Τζον Κένεντι οι ΗΠΑ γνώρισαν τη μια κρίση μετά την άλλη: Βιετνάμ, εξέγερση των μαύρων, έκρηξη της εγκληματικότητας, δολοφονίες των Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Ρόμπερτ Κένεντι, κατάρρευση του Τζόνσον, Ουότεργκεϊτ, ενεργειακές κρίσεις, αποτυχία του Φορντ, στασιμοπληθωρισμός, αποτυχία του Κάρτερ. Το 1984 η πολυτάραχη αυτή περίοδος αποτελούσε παρελθόν και ο Ρέιγκαν εκλαμβανόταν ως ο πρώτος επιτυχημένος πρόεδρος από την εποχή του Αϊζενχάουερ και του Κένεντι. Η πλειονότητα των Αμερικανών συμμεριζόταν τη νέα αισιοδοξία που εξέπεμπε ο επικοινωνιακά χαρισματικός πρόεδρός τους. Ο Ρέιγκαν επανεξελέγη το 1984 με 59% της λαϊκής ψήφου, κερδίζοντας 49 από τις 50 πολιτείες. Κανείς μεταγενέστερος πρόεδρος δεν έφτασε κοντά σε αυτόν τον εκλογικό θρίαμβο.
Μεγάλη σημασία για την επιβεβαίωση της ιδεολογικής μετατόπισης της αμερικανικής κοινωνίας προς τα δεξιά είχαν οι εκλογές του 1988. Μεταπολεμικά κανένα κόμμα δεν είχε κερδίσει τρεις προεδρικές εκλογές στη σειρά. Στις εκλογές του 1988 ο αντιπρόεδρος Τζορτζ Μπους ήταν υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών για την προεδρία, ως συνεχιστής της επανάστασης του Ρέιγκαν και κέρδισε με 54% της λαϊκής ψήφου.
«Πιστεύω ότι ο Ρόναλντ Ρέιγκαν άλλαξε την τροχιά της αμερικανικής πολιτικής με τρόπο που δεν το έκανε ούτε ο Ρίτσαρντ Νίξον ούτε ο Μπιλ Κλίντον», δήλωσε ο Δημοκρατικός Μπαράκ Ομπάμα το 2008 για τον Ρεπουμπλικανό πρόεδρο των φοιτητικών χρόνων του.
Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου, το μεγαλύτερο επίτευγμα
προεδρία Ρέιγκαν συνδέθηκε με ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ του οικονομικού φιλελευθερισμού στον Τρίτο Κόσμο. Ο επαναστατικός σοσιαλισμός υποχώρησε λόγω της έκδηλης αποτυχίας του στη Σοβιετική Ενωση. Η στροφή προς τον οικονομικό συντηρητισμό (φιλελευθερισμό κατά την ευρωπαϊκή ορολογία) στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη προκάλεσε με μικρή καθυστέρηση αντίστοιχο ρεύμα σε μεγάλα τμήματα του Τρίτου Κόσμου, συμπεριλαμβανομένης από το 1985 της κομμουνιστικής Κίνας του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ. Το φιλελεύθερο αυτό ρεύμα ενισχύθηκε από την οικονομική επιτυχία των «τίγρεων» της Ανατολικής Ασίας, που κατόρθωσαν να προσεγγίσουν ή να ξεπεράσουν το μέσο βιοτικό επίπεδο της Δυτικής Ευρώπης, μέσω της πλήρους ενσωμάτωσής τους στο φιλελεύθερο ανοικτό διεθνές οικονομικό σύστημα.
Το φιλελεύθερο ρεύμα ενίσχυσε και τον πολιτικό φιλελευθερισμό, σαρώνοντας δεξιά αυταρχικά καθεστώτα στη Λατινική Αμερική και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Ο Ρέιγκαν δεν μπορεί να πιστωθεί την άνοδο της δημοκρατίας σε μεγάλα τμήματα του Τρίτου Κόσμου κατά τη δεκαετία του 1980, καθώς υιοθέτησε αρχικά την πολιτική της υποστήριξης δεξιών αυταρχικών καθεστώτων ως έλασσον κακό για την απόκρουση του μείζονος κακού του κομμουνισμού. Συνέβαλε ωστόσο στην άνοδο της δημοκρατίας στις Φιλιππίνες, πείθοντας το 1986 τον δικτάτορά τους Φερντινάντο Μάρκος, που κυριαρχούσε στη χώρα από τη δεκαετία του 1960, να διεξαγάγει ελεύθερες εκλογές, οι οποίες οδήγησαν στην πτώση του. Ακολούθησε το 1988 η πτώση του Πινοσέτ στη Χιλή, έπειτα από δημοψήφισμα που είχε υποστηρίξει ο Ρέιγκαν. Η μεγαλύτερη όμως στροφή προς τον φιλελευθερισμό διεθνώς έλαβε χώρα λίγο μετά την προεδρία του Ρέιγκαν, με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης κατά το 1989 με 1991. Το αίσιο για τις ΗΠΑ τέλος του Ψυχρού Πολέμου θεωρείται από τους περισσότερους Αμερικανούς η μεγαλύτερη επιτυχία του Ρόναλντ Ρέιγκαν.
Ο κ. Χαράλαμπος Παπασωτηρίου είναι καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, πρόεδρος Ε.Σ. στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
