Με τον θάνατο, την Κυριακή 2 Ιουλίου, στο Βελιγράδι του Μίλαν Μιλουτίνοβιτς, ο κύκλος των μεγάλων πρωταγωνιστών του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου πολέμου κλείνει. Η «αγία τριάδα» του αιματηρού διαμελισμού της ομόσπονδης χώρας του Τίτο, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, Φράνιο Τούτσμαν και Αλίγια Ιζετμπέκοβιτς, είχε φύγει εδώ και χρόνια από τη ζωή. Ο ρόλος του Μιλουτίνοβιτς στον πόλεμο του Κοσόβου, για τον οποίο δικάστηκε και αθωώθηκε, υπήρξε αμφιλεγόμενος. Στενός συνεργάτης του Μιλόσεβιτς, διετέλεσε πρέσβης της Γιουγκοσλαβίας στην Αθήνα, όπου κατά πολλούς λειτούργησε και ως το «μαύρο ταμείο» του ηγέτη του, υπουργός Εξωτερικών της ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας και πρόεδρος της Σερβίας, ενώ προς το τέλος έδειξε να λαμβάνει αποστάσεις από τον ηγέτη του, ενόψει της διαφαινόμενης ήττας και των επερχόμενων διώξεων, χωρίς πάντως να εναντιωθεί ανοιχτά. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι στην αθώωσή του από την κατηγορία ότι ως πρόεδρος της Σερβίας και εκ της θέσεώς του ως αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων υπέγραψε για την επέμβαση του στρατού στο Κόσοβο προσμέτρησε η υπόγεια συνεργασία του με το Δικαστήριο της Χάγης, το οποίο λέγεται πως εφοδίασε με συντριπτικά στοιχεία εις βάρος του Μιλόσεβιτς για να σώσει το κεφάλι του. Κάτι τέτοιο έως τώρα δεν έχει αποδειχθεί. Το βέβαιο είναι ότι προσμέτρησε στην κρίση των δικαστών η συμβολή του από τη θέση του προέδρου στην πτώση του Μιλόσεβιτς μετά τις διαδηλώσεις του 2000 και την αναίμακτη μετάβαση της κοχλάζουσας Σερβίας στη δημοκρατία.
Οταν ο κλοιός της Κάρλα Ντελ Πόντε άρχισε να σφίγγει, ο Μιλουτίνοβιτς θέλησε να μετρήσει τους φίλους του, με πρώτους φυσικά τους Ελληνες. Μέσω επαφών και γνωριμιών από τη θητεία του στην Αθήνα επιδίωξε την ενεργοποίηση προσωπικοτήτων της διπλωματίας και της πολιτικής, ώστε να πουν «μια κουβέντα», όπου μπορούσαν στα διεθνή κέντρα, περί της αθωότητάς του. Προς τούτο, μάλιστα, εφοδίαζε την Αθήνα με φακέλους και στοιχεία της υπερασπιστικής γραμμής του. Ο Γιώργος Αναστόπουλος, στενός συνεργάτης του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Παπανδρέου (διευθυντής του γραφείου του για ένα διάστημα) και ενεργό μέλος από το 1992 της «ελληνοσερβικής φιλίας», ήταν ο άνθρωπος ο οποίος παρασκηνιακά ενεπλάκη από ελληνικής πλευράς σε αυτή την υπόθεση. Γνωρίζονταν από την εποχή που ο Μιλουτίνοβιτς ήταν πρέσβης στην Αθήνα και ο Αναστόπουλος στέλεχος του συνδέσμου ελληνοσερβικής φιλίας και στη συνέχεια, «υπό τη σιωπηρή έγκριση του Γιώργου», πρόεδρος του ελληνοσερβικού επιμελητηρίου, και είχαν αναπτύξει φιλική σχέση.
Εντονο παρασκήνιο
«Αναμείχθηκα ουσιαστικά στο παρασκήνιο της υπεράσπισής του συνεργαζόμενος με τον Κάρολο Παπούλια, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Θεόδωρο Πάγκαλο και κυρίως με τον Γιώργο Παπανδρέου, στο πλαίσιο ενεργειών της ελληνικής ιδιωτικής διπλωματίας, στην οποία δραστηριοποιήθηκα για δεκαπέντε χρόνια [1997-2012]», αφηγείται στην «Κ» και εξηγεί: «Μια μέρα, αρχές του 2000, μου τηλεφώνησε κάποιος πασόκος και μου είπε ότι θέλει να με δει μαζί με έναν επιχειρηματία. Πράγματι συναντηθήκαμε και ο επιχειρηματίας, ναυτιλιακός πράκτορας, ονόματι Γιώργος Κ. (σ.σ. λέει το όνομά του), ο οποίος είχε σχέση με τον Μιλουτίνοβιτς από τότε που ήταν στην Ελλάδα και απ’ ό,τι αντιλήφθηκα και οικονομικές δοσοληψίες, μου λέει: “Ξέρεις, συνδέομαι με την οικογένεια Μιλουτίνοβιτς και αναζητώ μια εξωδιπλωματική ανεπίσημη επαφή με τον Γιώργο. Θέλω να του παραδώσω ένα φάκελο με στοιχεία γύρω από την αθωότητά του και να ζητήσω για λογαριασμό του την υποστήριξη της ελληνικής πλευράς”. Τηλεφώνησα στον Γιώργο, που συμφώνησε να συναντηθούμε στο αεροδρόμιο την επομένη στις έξι το πρωί, γιατί θα έφευγε αμέσως γι’ αλλού. Πράγματι πήγαμε με αυτόν τον άνθρωπο και του έδωσε τον φάκελο. Οπως του είπε, τον φάκελο είχε φέρει στην Ελλάδα η σύζυγος του Μιλουτίνοβιτς, Ολίγα Ολγα, για να φθάσει στα χέρια του Γιώργου. Μερικές ημέρες μετά, πρέπει να ήταν αρχές του 2000, μου τηλεφώνησε ο ίδιος ο Μιλουτίνοβιτς και μου είπε ότι θα έρθει η Ολγα με τον γιο του, που μιλούσε καλά ελληνικά, και θέλει να δει τον Παπανδρέου για να του πει μερικά πράγματα. Από διακριτικότητα δεν έμεινα στη συνάντηση, αλλά ο Γιώργος μου είπε μετά ότι είχαν έρθει με νέα στοιχεία και επιπλέον ο Μιλουτίνοβιτς ήθελε να βοηθήσει ο Παπανδρέου τον γιο του στις σπουδές, με μια συστατική επιστολή ή κάτι τέτοιο».
Στην ερώτησή μου σχετικά με το περιεχόμενο των φακέλων, ο Αναστόπουλος απάντησε πως περιείχαν αναλυτικά στοιχεία που σύμφωνα με εκείνον αποδείκνυαν ότι δεν είχε εμπλοκή, ούτε ευθύνη στη στρατιωτική επέμβαση στο Κόσοβο και ο ρόλος του ήταν τυπικός. «Τον Ιανουάριο του 2003 ο Μιλουτίνοβιτς, καθώς είχε λήξει η προεδρική θητεία του, πήγε και παραδόθηκε στη Χάγη. Ενα χρόνο μετά, μέσα στο 2004, άρχισε να με παίρνει τηλέφωνο ο δικηγόρος του από τη Χάγη για να μιλήσουμε γύρω από την ελληνική βοήθεια. Μου λέει ότι κάποια στιγμή θα έρθει η Ολγα και θα σου εξηγήσει από κοντά τι θέλουμε. Ο ίδιος ο Μιλουτίνοβιτς φυσικά δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει. Ερχεται πράγματι η γυναίκα, τη συναντάω και μου ζητάει να μεσολαβήσω να φθάσει το μήνυμα, εκτός από τον Γιώργο, στον Παπούλια, τον Μητσοτάκη και τον Πάγκαλο, ότι θέλει βοήθεια με μια υποστηρικτική επιστολή, μια δημόσια δήλωση και ενδεχομένως μια κατάθεση στη δίκη. Σηκώνομαι και πάω στον Παπανδρέου, του λέω έτσι κι έτσι, μου απαντάει ότι “έχω κάνει ήδη κάποια πράγματα και θα κάνω όσο μπορώ περισσότερα”. Πήρα το ΟΚ του Γιώργου να απευθυνθώ και στους άλλους. Πήγα στον Πάγκαλο, του εξήγησα και μου απάντησε πως είχε από παλιά επαφές με την οικογένεια και θα βοηθήσει. Ο Παπούλιας είχε εκλεγεί ήδη πρόεδρος και ήταν θετικός και αυτός. “Καταλαβαίνεις όμως ότι εγώ δεν μπορώ ως πρόεδρος να εκφραστώ δημόσια”, μου εξήγησε. Πήγα μετά στην Αραβαντινού, όπου με δέχτηκε με θέρμη ο Μητσοτάκης ως απεσταλμένο του Μιλουτίνοβιτς. Του εξήγησα τι έγινε και τον παρακάλεσα να κάνει ό,τι μπορεί ο ίδιος αλλά και η Ντόρα. “Οχι η Ντόρα”, μου λέει, “δεν πρέπει, είναι ΥΠΕΞ. Ασε, θα το χειριστώ εγώ…”. Τελικά δεν κατέστη δυνατή μια από κοινού δημόσια αντίδραση, πιστεύω όμως ότι όλοι σήκωσαν το τηλέφωνο για να πουν μια κουβέντα σε κάποιους συμμάχους που πίστευαν ότι μπορεί να βοηθούσαν».
Ρώτησα, επίσης, τον Αναστόπουλο εάν είχε γίνει και οικονομικός έρανος στους (μεγαλο)επιχειρηματικούς κύκλους της Αθήνας για τη νομική υποστήριξη του Μιλουτίνοβιτς, όπως ήθελαν οι φήμες εκείνη την εποχή, αλλά απάντησε ότι δεν είχε πληροφορηθεί κάτι τέτοιο. Φαίνεται όμως ότι η ελληνική πλευρά πέραν των εν Αθήναις κινήσεων, λειτούργησε και εξ ονόματος Ευρωπαίων και Αμερικανών για τη «σωτηρία» του Μιλουτίνοβιτς, υπό την προϋπόθεση ότι θα «έδινε» τον Μιλόσεβιτς. Παραμονές των εκλογών στη Σερβία, στις οποίες εν μέσω δυναμικών διαδηλώσεων αποκαθηλώθηκε ο Μιλόσεβιτς, ο Γιώργος Παπανδρέου πραγματοποίησε περιοδεία στις πρωτεύουσες των Δυτικών Βαλκανίων.
Στο προεδρικό μέγαρο
Κατηγορήθηκε έντονα στη χώρα του ότι έδωσε σωρεία ενοχοποιητικών στοιχείων εις βάρος του Μιλόσεβιτς προκειμένου ο ίδιος να πέσει στα μαλακά από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Στο Βελιγράδι μεταξύ άλλων έγινε δεκτός, κατόπιν αιτήματός του, και από τον παραγκωνισμένο Μιλουτίνοβιτς στο προεδρικό μέγαρο, προκειμένου να συζητήσουν ένα «σοβαρό θέμα». Ηταν η εποχή που οι σχέσεις του Μιλουτίνοβιτς με τον Μιλόσεβιτς είχαν ψυχρανθεί, καθώς ο τελευταίος υποπτευόταν πως ο παλιός, στενός συνεργάτης του είχε περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο φοβούμενος τις επικείμενες κυρώσεις. Στη συνάντηση ο Παπανδρέου είχε μαζί του τον Αλεξ Ρόντο, ενώ στην αντιπροσωπεία ήταν και ο Αναστόπουλος. Ολοι ήξεραν ότι έπρεπε να είναι προσεκτικοί στο τι θα πουν, καθώς και οι τοίχοι είχαν «αυτιά» του Μιλόσεβιτς – μάλιστα όταν ο τελευταίος έπεσε, ο Μιλουτίνοβιτς ανακάλυψε στο γραφείο του ούτε έναν ούτε δύο, αλλά δεκατέσσερις κοριούς. Αφού είπαν τα τυπικά, ο Μιλουτίνοβιτς τους κατηύθυνε στον κήπο του μεγάρου.
Εκεί ο Ρόντος, μεταφέροντας, όπως τον πληροφόρησε ο ίδιος, πρόταση των Αμερικανών, του είπε ότι εάν δεχόταν να καταθέσει στη Χάγη κατά του Μιλόσεβιτς θα είχε ως αντάλλαγμα την ελάφρυνση της ποινής του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, όπου τον προειδοποίησε –όχι άδικα– ότι θα οδηγηθεί σύντομα. Ο Μιλουτίνοβιτς φέρεται να κούνησε το κεφάλι του και να του απάντησε πως δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο, γιατί έχει παιδιά και φοβόταν την εκδίκηση του Μιλόσεβιτς. Τότε ο Ρόντος του πρότεινε να τον φυγαδεύσουν πριν από τις εκλογές στο εξωτερικό και από εκεί να καταγγείλει τον Μιλόσεβιτς. Οσο για την οικογένειά του, αυτή θα κατέφευγε στο κτίριο μιας δυτικής πρεσβείας στο Βελιγράδι (ελβετικής), απ’ όπου με δυτική παρέμβαση θα έφευγε για κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Ο Μιλουτίνοβιτς επέμεινε στην άρνησή του και ο Ρόντος επιβεβαίωσε αργότερα στον γράφοντα τη συνάντηση, για την οποία μιλάει και ο Αναστόπουλος, και τα όσα διαμείφθηκαν.
Η ελληνική εμπλοκή όμως στην υπόθεση Μιλουτίνοβιτς είχε και μια άλλη πτυχή, με διαστάσεις θρίλερ. Παραμονές της πτώσης του Μιλόσεβιτς, και ενώ οι δυτικοί βιάζονταν να συγκεντρώσουν στοιχεία για τη σύλληψη και τη δίωξή του, ο πρόεδρος των Ελλήνων επενδυτών στη Σερβία, Βασίλης Δερτιλής, πρώην αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού που είχε φέρει εις πέρας το 1993 με επιτυχία την επιχείρηση εκκένωσης της Αμπχαζίας από τους Ελληνες ομογενείς από το λιμάνι του Σοχούμι στην τολμηρή επιχείρηση «Χρυσόμαλλο δέρας», έλαβε από την Αθήνα εντολή να βολιδοσκοπήσει κορυφαίο Σέρβο αξιωματούχο αν ήταν διατεθειμένος να παραδώσει συγκεκριμένα ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον του Μιλόσεβιτς, τα οποία εκ της θέσεώς του γνώριζε. Αυτός φέρεται να ήταν ο Μιλουτίνοβιτς, όπως εκμυστηρεύτηκε αργότερα ο Δερτιλής. Οι δύο άνδρες διατηρούσαν φιλική σχέση και έπειτα από πολλές συζητήσεις ο Μιλουτίνοβιτς δέχτηκε να του παραδώσει στοιχεία και έγγραφα για την επιχείρηση εθνοκάθαρσης στο Κόσοβο, υπό την κωδική ονομασία «Πέταλο». Ο Μιλουτίνοβιτς κατέβασε τον Δερτιλή στο κλιμακοστάσιο του προεδρικού μεγάρου, φοβούμενος κοριούς και κρυφές κάμερες, και εκεί του παρέδωσε ένα στικάκι που περιείχε ατράνταχτες αποδείξεις για τη σχεδιασμένη μαζική εκδίωξη των Αλβανών από το Κόσοβο.
Το στικάκι
Φεύγοντας από το γραφείο του ο Δερτιλής τηλεφώνησε στον Ελληνα πρέσβη και του ζήτησε βοήθεια για φύλαξη «κάποιων σημαντικών στοιχείων». Εμπειρος σε τέτοια ζητήματα, καθότι (και) συνεργάτης των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών, ήξερε ότι το τηλέφωνό του παρακολουθείτο από τις υπηρεσίες του Μιλόσεβιτς. Ετσι αντί να πάει στην πρεσβεία και να παραδώσει το στικάκι, το πήρε στο σπίτι του και το έχωσε κάτω από το μαξιλάρι. Το πρωί το φυγάδευσε με έμπιστο άνθρωπό του στην Αθήνα. Τη νύχτα κάποιοι επιχείρησαν να παραβιάσουν το χρηματοκιβώτιο της πρεσβείας, αλλά δεν βρήκαν τίποτα.
Επηρέασε υπέρ του Μιλουτίνοβιτς την απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης η ελληνική κινητοποίηση, για την οποία η Ντελ Πόντε ήταν ενήμερη; Πολύ δύσκολο, τουλάχιστον στο επίπεδο που ζητούσε ο ίδιος από τους φίλους του στην Αθήνα. Ο Μιλουτίνοβιτς ήταν πολύ μεγάλο «ψάρι» για να τον αποσπάσουν οι Ελληνες με κάποιες δηλώσεις από το «αγκίστρι» της «σιδηράς κυρίας» του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Ωστόσο, όπως λέει ο Αναστόπουλος, ο ίδιος ο Μιλουτίνοβιτς του είπε πως σε μια τυχαία συνάντησή του στους διαδρόμους του δικαστηρίου μετά την αθωωτική απόφαση με την Ντελ Πόντε, αυτή του πέταξε με νόημα: «Κύριε Μιλουτίνοβιτς, φαίνεται ότι έχετε καλούς φίλους στην Αθήνα».
Καθώς ο Μιλουτίνοβιτς είχε συν τοις άλλοις τη φήμη ότι διαχειριζόταν το μαύρο χρήμα του Μιλόσεβιτς στον άξονα Αθήνας – Λευκωσίας, οι έρευνες επ’ αυτού για λογαριασμό της Ντελ Πόντε έγιναν στην Ελλάδα από τη νεόκοπη Αρχή για το Ξέπλυμα υπό την εποπτεία του εισαγγελέα Τάκη Νικολούδη, μετέπειτα υπουργού του ΣΥΡΙΖΑ. Λέει ο Αναστόπουλος: «Πήγα και βρήκα τον Νικολούδη, τον οποίο γνώριζα, για να μάθω σχετικά και μου λέει “δεν υπάρχει τίποτα γι’ αυτόν”. Ο Μιλουτίνοβιτς είχε κάποια χρήματα, γύρω στις 35.000 ευρώ σε μια αραβική τράπεζα στην Αθήνα, που όμως κατέρρευσε. Ηταν βέβαια αστείο ποσό, αλλά ίσως να έχει και άλλα κάπου αλλού στο εξωτερικό, όπως γράφτηκε. Εδώ, πάντως, δεν βρέθηκαν. Η αραβική τράπεζα πλήρωσε τους πελάτες της, αλλά δεν της επετράπη να επιστρέψει τα λεφτά στον Μιλουτίνοβιτς γιατί ήταν δεσμευμένα και έτσι τα κατέθεσε στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. Δεν του τα επέστρεφαν όμως γιατί χρειάζονταν κάποια έγγραφα. Ηρθε και ο ίδιος το 2010 –το 2009 αθωώθηκε– με τη γυναίκα του, προσπαθήσαμε, αλλά δεν τα καταφέραμε. Μετά πέσαμε στην οικονομική κρίση και δεν ξέρω τι απέγιναν αυτά τα χρήματα».
Ο Μιλουτίνοβιτς μετά την αθώωσή του πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του στο Βελιγράδι ελεύθερος μεν, αλλά βυθισμένος στη σιωπή. Οι πιστοί οπαδοί του Μιλόσεβιτς δεν του συγχώρεσαν ποτέ την «προδοσία», την οποία όμως δεν μπόρεσαν να αποδείξουν.
