ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Πολιτικό «καύσωνα» διαρκείας από τα τέλη Μαΐου, όταν προκηρύχθηκαν πρόωρες εκλογές από τον Πέδρο Σάντσεθ –λόγω της βαριάς ήττας του στις περιφερειακές εκλογές– «βιώνει» η Ισπανία. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν από τη μια σαφές προβάδισμα του Λαϊκού Κόμματος υπό τον Αλμπέρτο Νούνιεθ Φεϊχό, που πλέον έχει επανακάμψει, και από την άλλη το πολιτικό «τέλος» των φιλελεύθερων Ciudadanos.
Το Λαϊκό Κόμμα θα χρειαστεί ωστόσο τη στήριξη του ακροδεξιού Vox για τον σχηματισμό κυβέρνησης, που σημαίνει ότι ενδεχομένως θα απαιτηθούν εβδομάδες έντονων διαπραγματεύσεων.
Πρόκειται για την πρώτη εκλογική αναμέτρηση που διεξάγεται σε τόσο πολωμένη πολιτικά ατμόσφαιρα, αλλά και εν μέσω θέρους και κυριολεκτικού καύσωνα, που οδήγησε μάλιστα 2,6 εκατομμύρια πολίτες –αριθμός ρεκόρ– να επιλέξουν την επιστολική ψήφο από τον τόπο διακοπών τους.
Οι δύο πόλοι
Το πολιτικό σύστημα στην Ισπανία διακρίνεται από δύο πόλους: την Αριστερά των Σοσιαλιστών (PSOE) και της πρόσφατα διαμορφωμένης πλατφόρμας αριστερών κομμάτων, Sumar, και τη Δεξιά του Λαϊκού Κόμματος (PP) και του ακροδεξιού Vox.
Η προεκλογική εκστρατεία των τελευταίων επιδίωξε μια «δολοφονία χαρακτήρα» του Πέδρο Σάντσεθ κυρίως λόγω της κοινοβουλευτικής υποστήριξης που του παρείχαν καταλανικά και βασκικά κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας, καθώς και των ακροαριστερών Podemos. Αυτή η «συμμαχία» προκαλούσε διαρκώς τριβές εντός του κυβερνητικού συνασπισμού, που δεν μπόρεσε τελικά να επικοινωνήσει επιτεύγματά του σε ό,τι αφορά τόσο μακροοικονομικά στοιχεία –εξαιρετικά χαμηλός πληθωρισμός– όσο και κοινωνικές πολιτικές με σειρά νομοθεσιών υπέρ των γυναικών, κατά της βίας εναντίον τους, αλλά και υπέρ της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, που αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος της προεκλογικής εκστρατείας της Ακροδεξιάς αλλά και διεύρυναν την πόλωση.
Τρεις αναλυτές εξηγούν στην «Κ» το διακύβευμα των εκλογών της Κυριακής για την Ισπανία αλλά και την Ευρώπη.
ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΒΑΓΙΕΣΠΙΝ
(Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, πρώην πρόεδρος του τμήματος και αντιπρόεδρος του πανεπιστημίου)
Η «επιστροφή» σε εθνικές πολιτικές
Αυτές οι εκλογές πραγματοποιούνται σε μια πολωμένη πολιτική ατμόσφαιρα και από μια κεντροδεξιά προοπτική αυτό οφείλεται εν πολλοίς στις υποχωρήσεις του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSOE) έναντι των βασκικών κομμάτων και εκείνων που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας της Καταλωνίας, καθώς επίσης και των Podemos, προκειμένου να περνάει συγκεκριμένους νόμους στο Κοινοβούλιο.
Ο «ριζοσπαστισμός» κάποιων εξ αυτών «άγγιξε» τις αξίες της Κεντροδεξιάς –όπως τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, η ευθανασία, ο ριζοσπαστικός φεμινισμός κ.ά.– προκαλώντας πολιτικές αψιμαχίες. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για την Αριστερά που πλέον ανησυχεί ότι τα επιτεύγματα αυτά θα ανατραπούν από μια δεξιά κυβέρνηση. Η τελευταία κοινοβουλευτική περίοδος στιγματίστηκε από αμοιβαίες «συγκρούσεις», που ανέδειξαν πάντως ότι η πολιτική τάξη είναι πιο πολωμένη από την κοινωνία. Επαιξαν σημαντικό ρόλο, ωστόσο, και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Η επιτυχία του κόμματος Vox στην Ισπανία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην «καταλανική επανάσταση» του 2017. Επομένως πρόκειται για ένα εξτρεμιστικό, εθνικιστικό κόμμα της Ισπανίας που με το πέρασμα των χρόνων «αντέγραψε» κάποια στοιχεία άλλων ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη. Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι σε αυτές τις εκλογές δεν θα πετύχει τον στόχο των 52 εδρών, που έλαβε το 2019. Εκτιμώ ότι θα πέσει αρκετά το ποσοστό, λαμβάνοντας υπόψη ότι στις τοπικές εκλογές τον περασμένο Μάιο έλαβε 7,5%.
Το Vox είναι κόμμα της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς, χωρίς όμως τόσο προβεβλημένη ηγεσία, όπως εκείνη της Λεπέν ή της Μελόνι, ενώ είναι περισσότερο εθνικιστικό και νεοφιλελεύθερο σε ό,τι αφορά την οικονομία και δεν ασχολείται τόσο με το μεταναστευτικό, όπως άλλα κόμματα της ίδιας ευρωπαϊκής πολιτικής οικογένειας. Και απηχούν βασικά τον «Φρανκισμό». Αποφεύγουν να επικρίνουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και είναι περισσότερο εμμονικοί με τους λεγόμενους πολέμους αξιών, αρχών και ταυτότητας (culture wars).
Ο λόγος της ανόδου της Δεξιάς και της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη ενδεχομένως οφείλεται στο γεγονός ότι ζούμε σε μια κρίσιμη συγκυρία, που απαιτεί αποφασιστικές δράσεις σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ή λόγω της επιστροφής των γεωπολιτικών συγκρούσεων.
Ολα αυτά δημιουργούν μια γενικευμένη αίσθηση ανασφάλειας. Για ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας η Κεντροδεξιά, που συνήθως δίνει βάρος στις εθνικές πολιτικές, εκτιμάται ως πιο ικανή να διαχειριστεί τέτοιες κρίσιμες στιγμές αναταραχής. Με άλλα λόγια, ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας δεν θεωρεί ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για ουτοπίες, όσο μετριοπαθείς κι αν είναι. Αυτό που δεν γίνεται αντιληπτό, ωστόσο, είναι ότι οι υπερεθνικές κυβερνήσεις με έμφαση στην ευρωπαϊκή συνεργασία είναι τελικά πιο αποτελεσματικές στην επίλυση των προβλημάτων από μια «επιστροφή» σε εθνικές πολιτικές.
ΡΟΥΘ ΦΕΡΕΡΟ ΤΟΥΡΙΟΝ
(Καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης)
Οι αντιδραστικοί ανεβαίνουν στην Ευρώπη
Η Ισπανία αποτελεί κομμάτι ενός ευρέως πολωμένου ευρωπαϊκού πολιτικού πλαισίου, που οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η εμφάνιση λαϊκιστικών ηγεσιών, ενώ διανύουμε περίοδο κρίσης και για τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα. Ολα αυτά συνθέτουν ένα παζλ μιας ευρύτερης πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη. Στην περίπτωση της Ισπανίας ενδεχομένως προκλήθηκαν ανησυχίες από την έλλειψη ενότητας εντός του κυβερνητικού συνασπισμού, εξαιτίας κάποιων νόμων για την προστασία των γυναικών, που προκάλεσαν εντάσεις, όπως ο περίφημος νόμος «το ναι είναι ναι» (Si es Si), ή της αλλαγής του ποινικού κώδικα για τη βία έναντι των γυναικών.
Δεν υφίσταται πάντως «άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ισπανία». Στην πραγματικότητα το Vox θα κερδίσει λιγότερες έδρες (από 26 έως 29) σε σύγκριση με τις 52 του 2019. Στις προηγούμενες εκλογές η Δεξιά ήταν διασπασμένη μεταξύ των Ciudadanos, του Λαϊκού Κόμματος (PP) και του Vox.
Σε αυτές τις εκλογές η πλειοψηφία των ψηφοφόρων των Ciudadanos θα κατευθυνθεί προς το Λαϊκό Κόμμα, όμως αυτό δεν θα είναι αρκετό για να σχηματίσουν πλειοψηφική κυβέρνηση. Από το 2015 κάτι άλλαξε στο πολιτικό σύστημα με την εμφάνιση πρώτα των Podemos και των Ciudadanos και ύστερα του Vox, που κατόρθωσαν να «σπάσουν» τον δικομματισμό. Από τότε κανένα από τα δύο μεγάλα κόμματα δεν κατόρθωσε να σχηματίσει πλειοψηφική κυβέρνηση.
Το Vox ανήκει στην πολιτική ομάδα των Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που θέλουν μια διαφορετική Ευρώπη που θα κυβερνάται από «έθνη» και «λαούς», ενώ αρνούνται την πολυπολιτισμικότητα και τη μετανάστευση. Στην Ισπανία, λόγω και της εδαφικής δομής της, το «καταλανικό ζήτημα» είναι κεντρικό στο πρόγραμμά τους, θέλουν να επανέλθει μια διαδικασία συγκεντρωτισμού (σ.σ. έναντι της αυτονομίας).
Σε θέματα όπως το μεταναστευτικό ή οι δημοσιονομικοί κανόνες δεν έχουν αποκλίσεις σε σχέση με άλλα συστημικά ευρωπαϊκά κόμματα, η διαφορά τους έγκειται κυρίως στη ρητορική τους, αλλά όχι στις δημόσιες πολιτικές.
Μια ενδεχόμενη κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ των Σοσιαλιστών (PSOE) και της αριστερής Sumar θα αποτελέσει συνέχεια της προηγούμενης κυβέρνησης, ενδεχομένως με μικρότερες εντάσεις λόγω και του λιγότερο «επιθετικού» πνεύματος της Γιολάντας Ντίαθ, επικεφαλής της Sumar και σημερινής υπουργού Εργασίας.
Το βασικό πρόβλημα στην Ευρώπη είναι ότι η Δεξιά υιοθετεί πλέον τις προτάσεις της Ακροδεξιάς και ριζοσπαστικής Δεξιάς. Αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικές προτάσεις της θα είναι πιο ριζοσπαστικές, επιφέροντας οπισθοδρόμηση σε σχέση με τα δημοκρατικά πρότυπα. Βρισκόμαστε ενώπιον μιας ανόδου αντιδραστικών δυνάμεων, η οποία ενδεχομένως να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις στις επερχόμενες ευρωπαϊκές εκλογές. Υπάρχουν, άλλωστε, ήδη τέτοιες κυβερνήσεις στην Ευρώπη – σε Πολωνία, Ουγγαρία, Ιταλία, Σουηδία και Φινλανδία.
ΣΤΙΒΕΝ ΦΟΡΤΙ
(Λέκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης)
Μια εξαιρετικά πολωμένη κοινωνία
Αδιαμφισβήτητα δύο παράγοντες θα καθορίσουν την ψήφο των Ισπανών. Για τους αριστερούς ψηφοφόρους, ο φόβος της εισόδου του Vox στην κυβέρνηση. Ο Πέδρο Σάντσεθ, μάλιστα, «έχτισε» την προεκλογική εκστρατεία του πάνω σε αυτό. Για τους δεξιούς ψηφοφόρους, η επιθυμία να φύγουν ο Σάντσεθ και η Αριστερά από την κυβέρνηση.
Αλλωστε, το Λαϊκό Κόμμα και το Vox στις τοπικές εκλογές τον Μάιο κέρδισαν με αυτό ακριβώς το σύνθημα. Στην προεκλογική περίοδο κυριάρχησαν η οικονομία και κάποιοι νόμοι του Σάντσεθ για τα δικαιώματα των γυναικών και την αντιμετώπιση της βίας εναντίον τους, αλλά και εκείνα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, τα οποία η Δεξιά θέλει να καταργήσει.
Η Ισπανία είναι μία από τις πιο πολωμένες πολιτικά χώρες στον κόσμο. Η «είσοδος» του Vox έχει ριζοσπαστικοποιήσει το Λαϊκό Κόμμα και ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Υπάρχει ένα υπερσυντηρητικό «κύμα» που σκεπάζει πλέον όλη την Ευρώπη και η Ισπανία δεν ξεφεύγει από αυτό. Το Vox πάντως ενισχύθηκε εκλογικά ως μια υπερεθνικιστική αντίδραση έναντι του λεγόμενου «καταλανικού ζητήματος». Το Λαϊκό Κόμμα βίωσε εσωτερική κρίση μετά την ήττα στις προηγούμενες εκλογές, αλλά τώρα έχει επανακάμψει, ειδικά μετά το πολιτικό «τέλος» των Ciudadanos. Οι δεξιοί ψηφοφόροι έχουν υπερ-κινητοποιηθεί, καθώς δεν ανέχονται πλέον μια αριστερή κυβέρνηση που στηρίζεται κοινοβουλευτικά από βασκικά και καταλανικά κόμματα. Το θεωρούν «προδοσία» έναντι των ισπανικών αξιών.
Από την άλλη, αυτό που προβληματίζει τους αριστερούς ψηφοφόρους είναι κυρίως οι εντάσεις σε όλη τη θητεία της κυβέρνησης συνασπισμού με την αριστερή πτέρυγα των Podemos. Επίσης, η κυβέρνηση Σάντσεθ δεν επικοινώνησε σωστά τα επιτεύγματά της σε ό,τι αφορά τα μακροοικονομικά στοιχεία ή τις κοινωνικές πολιτικές της. Επειδή όμως ήταν αρκετά ευνοϊκές για την εργατική τάξη, ενώ ο πληθωρισμός παρέμεινε αρκετά χαμηλά σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ενωση –βρίσκεται στο 1,9%–, ενδεχομένως να επηρεάσουν θετικά. Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς τις προσδοκίες των ψηφοφόρων.
Το πρόβλημα είναι η πόλωση και ότι υπάρχουν δύο βασικοί πόλοι: η Αριστερά, που εκπροσωπείται από τους Σοσιαλιστές (PSOE) και την αριστερή Sumar, και η Δεξιά, από το Λαϊκό Κόμμα (PP) και το ακροδεξιό Vox. Τρίτος πόλος δεν υφίσταται (Tertium non datur).
Κρίσιμο ρόλο θα παίξει η αποχή. Οι εκλογές θα διεξαχθούν εν μέσω καύσωνα. Πόσοι θα πάνε να ψηφίσουν; Τα δημοσκοπικά στοιχεία δείχνουν μια συμμετοχή περίπου ίδια με τις προηγούμενες εκλογές, γύρω στο 68%. Θα ανταποκριθούν στην πραγματικότητα; Δύσκολο να προβλεφθεί.
