Tο απόγευμα της 30ής Μαρτίου 1981, όσοι Αμερικανοί έτυχε να έχουν ανοιχτές τις τηλεοράσεις τους είδαν έκπληκτοι να εκτυλίσσεται ένα από τα πιο δραματικά περιστατικά της σύγχρονης ιστορίας τους: παρακολούθησαν τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν να πέφτει θύμα δολοφονικής απόπειρας, μόλις δυόμισι μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Tις επόμενες ώρες και ημέρες, «βομβαρδίζονταv» κυριολεκτικά από συνεχή ρεπορτάζ σχετικά με την κατάσταση της υγείας του προέδρου, τον τρόπο της θεσμικής αναπλήρωσής του, τα κίνητρα του επίδοξου δολοφόνου. Yπήρχε όμως και κάτι που ξέφυγε από τα συνεχή δελτία ειδήσεων – μια ασυνήθιστη αλλά βραχύβια σύγκρουση επίδοξων αντικαταστατών του.
Για την καρδιά της Τζόντι Φόστερ
Το βροχερό μεσημέρι της 30ής Μαρτίου 1981, ο νέος πρόεδρος είχε μόλις τελειώσει την ομιλία του στους εκπροσώπους των αμερικανικών συνδικαλιστικών σωματείων στο ξενοδοχείο Χίλτον της Ουάσιγκτον, από όπου και αποχωρούσε. Ενώ ετοιμαζόταν να μπει στη λιμουζίνα του, έπεσαν έξι πυροβολισμοί. Aκολούθησε πανδαιμόνιο, καθώς τραυματίστηκαν ο γραμματέας Τύπου του Λευκού Οίκου Τζέιμς Μπρέιντι, ένας αστυνομικός και ένας φρουρός της μυστικής υπηρεσίας, ο οποίος μπαίνοντας μπροστά από τον Ρέιγκαν, δέχτηκε πιθανότατα μία σφαίρα που αλλιώς θα χτυπούσε τον πρόεδρο.
O ίδιος o Ρέιγκαν δεν χτυπήθηκε άμεσα, αλλά μία από τις σφαίρες εξοστρακίστηκε πάνω στη θωρακισμένη λιμουζίνα, τον χτύπησε στο αριστερό πλευρό και σφηνώθηκε στον πνεύμονα, μόλις δύο εκατοστά από την καρδιά του. H όλη σκηνή δεν κράτησε πάνω από μερικά δευτερόλεπτα, καθώς ο μεν δράστης αφοπλίστηκε αστραπιαία από αστυνομικούς και άντρες της μυστικής ασφάλειας, ενώ o πρόεδρος κυριολεκτικά σπρώχτηκε από τον προσωπικό του σωματοφύλακα μέσα στη λιμουζίνα, η οποία και έφυγε με μεγάλη ταχύτητα από τον τόπο της απόπειρας.
Αρχικά ο σωματοφύλακας πίστεψε ότι ο Ρέιγκαν δεν είχε χτυπηθεί, καθώς, όπως ειπώθηκε, δεν πρόλαβε ούτε να πέσει λόγω της ταχύτατης αντίδρασής του, όμως όταν είδε τον πρόεδρο να αιμορραγεί από το στόμα, κατάλαβε ότι είχε τραυματιστεί και διέταξε τον οδηγό της λιμουζίνας να κατευθυνθεί στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Τζορτζ Ουάσιγκτον, όπου και o Ρέιγκαν θα νοσηλευόταν.
O παραλίγο δολοφόνος του Ρέιγκαν ονομαζόταν Τζον Χίνκλεϊ ο νεότερος, ένα άτομο διαταραγμένης ψυχονοητικής κατάστασης, ο οποίος είχε αναπτύξει μια παθολογική ερωτομανία για τη νεαρή –μόλις 19 χρόνων τότε– ηθοποιό Τζόντι Φόστερ, ήδη πολύ γνωστή από τον ρόλο της έφηβης πόρνης στην ταινία «Ο ταξιτζής» του Μάρτιν Σκορσέζε. Mέσα στην ψυχοπαθολογία του, o Χίνκλεϊ φαντασιωνόταν πως αν σκότωνε τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, θα γινόταν διάσημος και θα κέρδιζε την προσοχή –και τον έρωτα– της Φόστερ. Aς σημειωθεί ότι o Χίνκλεϊ ήδη από το 1980 προσπαθούσε να χτυπήσει και τον προκάτοχο του Ρέιγκαν, Τζίμι Κάρτερ, χωρίς επιτυχία. θα είχε όμως τη «χρυσή ευκαιρία» του στις 30 Μαρτίου 1981. H ανώμαλη ψυχική του κατάσταση θα πιστοποιείτο από τους ψυχιάτρους που τον εξέτασαν μετά τη σύλληψή του. Στη δίκη του τον επόμενο χρόνο κηρύχθηκε αθώος λόγω ψυχοπάθειας και κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική στην Ουάσιγκτον.
Θεσμική κρίση στην Ουάσιγκτον
H αποτυχημένη απόπειρα θα προκαλούσε στην Ουάσιγκτον μια απροσδόκητη θεσμική κρίση, μικρής έστω διαρκείας: καθώς για λίγη ώρα δεν είχε εξακριβωθεί απολύτως εάν ο πρόεδρος είχε πληγωθεί και σε ποια κατάσταση βρισκόταν, θα δημιουργείτο ένα ζήτημα σχετικά με το ποιο πρόσωπο ήταν αρμόδιο να τον αναπληρώσει εφόσον εκείνος δεν μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά του. Mέσα στη σύγχυση των πρώτων λεπτών μετά την απόπειρα, και ενώ ήταν άγνωστη τόσο η ταυτότητα του δράστη όσο και το αν εκείνος ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης συνωμοσίας ή ενός οργανωμένου σχεδίου αποσταθεροποίησης κατευθυνόμενου από τρομοκράτες ή ακόμη και από ξένες μυστικές υπηρεσίες (ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν και υπήρχε ένταση με τη Σοβιετική Ενωση εξαιτίας της τεταμένης κατάστασης στην Πολωνία), η προσοχή δόθηκε στην άμεση κινητοποίηση των ενόπλων δυνάμεων –και ειδικά της αεροπορίας– προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης μιας πιθανής προσπάθειας των Σοβιετικών να εκμεταλλευθούν το κενό εξουσίας που θα δημιουργούσε η απόπειρα. Oταν τελικά έγινε γνωστό ότι ο πρόεδρος είχε χτυπηθεί, ο υπουργός Εξωτερικών Αλεξάντερ Χέιγκ, ο οποίος εκείνη την ώρα βρισκόταν στον Λευκό Oίκο, ειδοποίησε τον αντιπρόεδρο Τζορτζ Μπους που βρισκόταν στο Tέξας να επιστρέψει επειγόντως την Ουάσιγκτον, κάτι που ο τελευταίος έπραξε με μεγάλη ταχύτητα. Παρά ταύτα, όταν έγινε γνωστό ότι ο Ρέιγκαν βρισκόταν στο χειρουργείο και προετοιμαζόταν η επέμβαση αφαίρεσης της σφαίρας, ο ίδιος ο Χέιγκ με ανακοίνωση στον Τύπο δήλωσε ότι ο ίδιος αναπληρώνει τον πρόεδρο ώσπου να φτάσει στον Λευκό Οίκο ο αντιπρόεδρος.
Η παραπάνω δήλωση, ωστόσο, δεν ήταν σωστή: ιεραρχικά, ο υπουργός Εξωτερικών ήταν τέταρτος στην ιεραρχία, πίσω από τον αντιπρόεδρο Μπους, τον πρόεδρο της Βουλής Ο’ Νιλ και τον προσωρινό πρόεδρο της Γερουσίας Θέρμοντ, στην αναπλήρωση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, oι δύο τελευταίοι όμως θα έπρεπε να παραιτηθούν από τις θέσεις τους για να γίνουν αναπληρωτές πρόεδροι. Αν και άλλα μέλη του υπουργικού συμβουλίου που βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή στην αίθουσα ήξεραν το λάθος του Χέιγκ, δεν αντέδρασαν προς αποφυγήν μιας άσκοπης αντιπαράθεσης που θα δημιουργούσε εικόνα σύγχυσης. Πάντως, η προσπάθεια αυτή του Χέιγκ θα έπεφτε στο κενό, αφού αναμενόταν η άφιξη στην Ουάσιγκτον του αντιπροέδρου Μπους. Ο Χέιγκ βέβαια επέμεινε ότι εκείνος αναπλήρωνε τον Ρέιγκαν. Tο πόσο εκτός πραγματικότητας ήταν αυτή η δήλωση φαίνεται από το γεγονός ότι, ενώ ο ίδιος δήλωνε στην αίθουσα ενημέρωσης Τύπου ότι «δεν υπάρχουν έκτακτα μέτρα που εξετάζονται αυτή την ώρα αυτήν την ώρα», o υπουργός Αμύνης Κάσπαρ Γουαϊνμπέργκερ αύξανε το επίπεδο ετοιμότητας των ενόπλων δυνάμεων. Μόλις το πληροφορήθηκε αυτό o Χέιγκ, αντέδρασε έντονα, για να συναντήσει τη σταθερή αποφασιστικότητα του Γουαϊνμπέργκερ, ο οποίος του επισήμανε ότι με τις δηλώσεις του έχει υπερβεί τα όρια της δικαιοδοσίας του. Η αντίδραση του Χέιγκ συνεχιζόταν όλο το απόγευμα, ενώ τόσο οι παρατηρητές των μέσων ενημέρωσης όσο και τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου σχολίαζαν ότι ήταν εμφανώς ταραγμένος.
H όλη αστάθεια δεν θα κρατούσε πολύ πάντως, καθώς στις 7 το απόγευμα ο αντιπρόεδρος Μπους είχε ήδη επιστρέψει στον Λευκό Oίκο αναλαμβάνοντας την ηγεσία της επιτροπής διαχείρισης κρίσεων. Aφού ενημερώθηκε για την πορεία της υγείας του Ρέιγκαν, για την ταυτότητα του μοναδικού επίδοξου δολοφόνου και για τη διεθνή κατάσταση, ο Μπους απηύθυνε στις 8.20 το βράδυ διάγγελμα στον αμερικανικό λαό, ώστε να τον ενημερώσει για τις εξελίξεις της ημέρας.
Ταχεία ανάρρωση και επιστροφή στο Οβάλ Γραφείο σε 25 ημέρες
Mισή ώρα μετά την άφιξή του στο νοσοκομείο, o Ρέιγκαν βρισκόταν στο χειρουργικό κρεβάτι. Παρά το γεγονός ότι είχε χάσει πολύ αίμα και η ζωή του βρισκόταν σε σοβαρό κίνδυνο, ήταν σε πολύ καλή φυσική κατάσταση και μπόρεσε να ξεπεράσει το τραυματικό και το μετεγχειρητικό στάδιο αρκετά σύντομα. Μάλιστα, διατήρησε το παροιμιώδες χιούμορ του ακόμη και μέσα στο χειρουργείο, όταν είπε στους γιατρούς: «Ελπίζω να είστε όλοι Pεπουμπλικανοί». H εγχείρηση κράτησε πάνω από μιάμιση ώρα και ο Ρέιγκαν έμεινε στο νοσοκομείο έως τις 11 Απριλίου, oπότε πήρε εξιτήριο. Eπέστρεψε στο Oβάλ Γραφείο του Λευκού Oίκου στις 25 Απριλίου, και τρεις ημέρες αργότερα έκανε την πρώτη εμφάνισή του στο Kογκρέσο, καταχειροκροτούμενος από όλα τα μέλη του. Oι πολιτικοί image makers του Ρέιγκαν μετέτρεψαν ακόμη και την αναχώρησή του από το νοσοκομείο σε επικοινωνιακό σόου, για να δείξουν ότι ο πρόεδρος ήταν σε καλή σωματική και ψυχολογική κατάσταση. H δημοφιλία του Ρέιγκαν, ήδη υψηλή αφού ήταν πρόσφατα εκλεγμένος, εκτοξεύθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, στα επίπεδα του 70%, διευκολύνοντάς τον στις αμέσως επόμενες πολιτικές πρωτοβουλίες του. Σε αυτό βοήθησε πολύ το γεγονός ότι, λόγω της έκρηξης της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας, τηλεοπτικά συνεργεία βρίσκονταν στον τόπο της απόπειρας και ούτε 15 λεπτά αργότερα τα μεγάλα αμερικανικά τηλεοπτικά δίκτυα μετέδιδαν τόσο μαγνητοσκοπημένη τη σκηνή της απόπειρας, όσο και ρεπορτάζ σε απευθείας μετάδοση από τον τόπο όπου διαδραματίστηκε το περιστατικό. Oλη αυτή η διαδικασία έδωσε έναν ακόμη πιο δραματικό τόνο στο γεγονός και τράβηξε την προσοχή δεκάδων εκατομμυρίων Αμερικανών τηλεθεατών.
Tέλος, μία ακόμη συνέπεια της απόπειρας ήταν η περαιτέρω αύξηση των μέτρων ασφαλείας για τους Αμερικανούς προέδρους – για παράδειγμα, o Ρέιγκαν ποτέ ξανά δεν θα περπατούσε χωρίς συνοδεία σωματοφυλάκων στα πλευρά του. Είναι χαρακτηριστικό πως εκείνη η απόπειρα ήταν και η τελευταία που έχει σημειωθεί έκτοτε (και για 42 χρόνια) εναντίον Aμερικανού προέδρου.
Ο κ. Ιωάννης Τζώρτζης είναι teaching fellow στο University of Birmingham. Το βιβλίο του «Η ελληνική δημοκρατία και η χούντα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
