Τον Ιούλιο, ο επικεφαλής του ιδιωτικού μισθοφορικού στρατού Wagner Group, Γεβγκένι Πριγκόζιν, δημοσίευσε ένα βίντεο από τη νέα του βάση στη Λευκορωσία, καλωσορίζοντας τους μαχητές του στη χώρα της εξορίας τους μετά την ατυχή ανταρσία της ομάδας, η οποία φιλοδοξούσε να καταλήξει σε πραξικόπημα. Τους είπε, ωστόσο, και κάτι ακόμη: να προετοιμαστούν για «ένα νέο ταξίδι, στην Αφρική».
Hταν το πρώτο δημόσιο μήνυμα, με το οποίο επιβεβαιωνόταν αυτό που πολλοί παρατηρητές θεωρούσαν ήδη δεδομένο: ότι οι επεκτατικές επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική θα συνεχιστούν και μετά την εξορία του Πριγκόζιν. Λίγες ημέρες αργότερα, αφού το πραξικόπημα στον Νίγηρα ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρόεδρο, Μοχάμεντ Μπαζούμ, ο Πριγκόζιν δεν έχασε χρόνο προσφέροντας τις υπηρεσίες του στον νέο ηγέτη της χούντας, αν και δεν είναι σαφές τι έλεγχο εξακολουθεί να ασκεί στην ομάδα μετά την αποτυχημένη απόπειρα ανταρσίας του Ιουνίου.
Τα γεγονότα τροφοδότησαν άμεσα εικασίες πως η Μόσχα είχε οργανώσει το πραξικόπημα, μια ιδέα που ενθαρρύνθηκε από βίντεο που έδειχναν Νιγηριανούς να ανεμίζουν ρωσικές σημαίες στην πρωτεύουσα Νιαμέι. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιμένουν ότι δεν υπάρχει «καμία ένδειξη» πως εμπλέκεται είτε ο Πριγκόζιν είτε ο Ρώσος πρόεδρος, ενώ ένας εκπρόσωπος των ρωσικών κρατικών μέσων ενημέρωσης παρουσίασε τα γεγονότα ως παράδειγμα μιας «αντιαποικιακής επανάστασης» υπό ρωσική ηγεσία, ανέφερε δημοσιογράφος του BBC.
Οπως και να έχει, η εκδίωξη του Μπαζούμ από τον στρατό του Νίγηρα έδωσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στον Πριγκόζιν και στον Πούτιν. Τους επέτρεψε να ξεπεράσουν την αμοιβαία αμηχανία της αποτυχημένης ανταρσίας του Ιουνίου και να δείξουν ότι η δύναμη της Wagner ενισχύεται στην Αφρική την ίδια στιγμή που η στρατιωτική παρουσία της Δύσης εξασθενεί. Καθώς οι τρομοκρατικές ομάδες ενισχύονται στη «γειτονιά» της Δυτικής Αφρικής, αυτή η αντιστροφή θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μείζονα απειλή για την ασφάλεια.
Κατά την τελευταία δεκαετία, το Σαχέλ, μια τεράστια σχεδόν ερημώδης περιοχή της δυτικής και βορειοκεντρικής Αφρικής, έχει γίνει ένα κουβάρι από τρομοκρατικές ομάδες, όπως το Ισλαμικό Κράτος, η Μπόκο Χαράμ και η Τζαμάα Νουσράτ αλ-Ισλάμ ουαλ-Μουσλίμιν. Η οκταετής στρατιωτική εκστρατεία της Γαλλίας, που αποσκοπούσε στη σταθεροποίηση της περιοχής, με την ονομασία Επιχείρηση Μπαρκανέ, κατέληξε σε αποτυχία το φθινόπωρο του 2022, αφήνοντας ένα κενό ασφαλείας που γρήγορα καλύφθηκε από τζιχαντιστές και μισθοφόρους της Wagner.
Αντίθετα με το αφήγημα που ακολούθησε, ο Νίγηρας –αν και δημοκρατία– δεν ήταν καθόλου μια όαση σταθερότητας: Ο παγκόσμιος δείκτης τρομοκρατίας έχει καταγράψει σταθερή αύξηση των θανάτων που σχετίζονται με την τρομοκρατία στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, οι διαδοχικές εκλεγμένες κυβερνήσεις της χώρας ήταν τουλάχιστον πρόθυμες να συνεργαστούν με την Ουάσιγκτον, επιτρέποντας στον αμερικανικό στρατό να διεξάγει περιφερειακές «αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες».
Το σύστημα αυτό δεν κατέρρευσε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Πριγκόζιν. Μέσα σε λίγες ημέρες από την αποτυχημένη προέλαση της Wagner στη Μόσχα, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, δήλωσε ότι ο μισθοφορικός στρατός «καλά κρατεί» στην Αφρική. Στα τέλη του περασμένου μήνα, ο Πριγκόζιν φέρεται να εμφανίστηκε από την εξορία στην Αγία Πετρούπολη, όπου πόζαρε με Αφρικανούς ηγέτες που βρίσκονταν στην πόλη για μια σύνοδο κορυφής στην οποία συμμετείχε επίσης και ο Πούτιν.
Ενώ όμως οι μισθοφόροι της Wagner εκμισθώνονται από διάφορα αφρικανικά κράτη για την καταπολέμηση και την αποδυνάμωση των τζιχαντιστικών ομάδων, η αυξανόμενη παρουσία τους –και η φήμη για την κτηνωδία τους– έχει μάλλον το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις έχουν χρησιμοποιήσει την αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τις τακτικές της «καμένης γης» που εφαρμόζει ο ιδιωτικός στρατός, ώστε να στρατολογήσουν νέα μέλη, προσφέροντάς τους τόσο προστασία όσο και μια ευκαιρία για εκδίκηση. Καθώς η μαχητική απειλή αποκτά δύναμη, υπάρχει αυξανόμενη και δικαιολογημένη ανησυχία για την επέκταση των ομάδων σε χώρες όπως το Τόγκο, το Μπενίν, η Γκάνα και η Ακτή Ελεφαντοστού.
Εάν το Σαχέλ εξελιχθεί σε ένα συνονθύλευμα τζιχαντιστικών κρατιδίων, η Δύση θα έχει λίγες, αν όχι καθόλου, επιλογές για να περιορίσει την αυξανόμενη απειλή και σίγουρα θα πρέπει να μπει σε τεράστια έξοδα. Αντιθέτως, για την ομάδα Wagner και τη Ρωσία, αυτό θα σήμαινε περισσότερα χρήματα στην τράπεζα – και περισσότερη επιρροή στην περιοχή.
* Ο κ. Κόλιν Κλαρκ είναι επικεφαλής έρευνας του ομίλου Soufan στη Νέα Υόρκη.
