Ο Αμανουλάχ Χαν έχει μείνει στην ιστορία ως ο εκσυγχρονιστής μονάρχης που ήταν στον θρόνο του Αφγανιστάν όταν εκείνο ανεξαρτητοποιήθηκε από το Ηνωμένο Βασίλειο πριν από περίπου 100 χρόνια. Τα δέκα έτη που έμεινε στην εξουσία (1919 – 1929), επιχείρησε να εκσυγχρονίσει το τότε ισλαμικό εμιράτο, ενώ κατά την περίοδο της βασιλείας του αγοράστηκε και το τετραώροφο κτήριο στο οποίο θα στεγαζόταν η πρεσβεία του Αφγανιστάν στο Λονδίνο μετά το 1925.
Εν έτει 2023 πια, περίπου έναν αιώνα μετά, ένας 80χρονος Αφγανός ονόματι Ζάλμαϊ Ρασούλ ζει μόνος σε ένα από τα διαμερίσματα του εν λόγω κτηρίου στη βρετανική πρωτεύουσα, απέναντι από το Hyde Park, στην περιοχή του Κένσινγκτον.
Πρώην υπουργός Εξωτερικών του Αφγανιστάν (την περίοδο 2010 – 2013, επί προεδρίας Χαμίντ Καρζάι), άλλοτε υποψήφιος ο ίδιος για την αφγανική προεδρία (το 2014) και… ανιψιός του Αμανουλάχ Χαν, ο Ζάλμαϊ Ρασούλ διορίστηκε το 2020 πρέσβης του Αφγανιστάν στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιρλανδία από τον Αφγανό τότε πρόεδρο Ασράφ Γκάνι.
Από τον Αύγουστο του 2021 και έπειτα έμελλε, βέβαια, να αλλάξουν πολλά.
Οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις αποχώρησαν από το αφγανικό «νεκροταφείο των αυτοκρατοριών»· ο Ασράφ Γκάνι «έφυγε νύχτα», με ελικόπτερο, από την Καμπούλ αναζητώντας καταφύγιο στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα· και οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία έπειτα από ένα «διάλειμμα» είκοσι ετών (2001 – 2021).
Αμετακίνητος
Αμετακίνητος παρά τις σαρωτικές ανατροπές, ο πρέσβης Ζάλμαϊ Ρασούλ παρέμεινε στην αφγανική πρεσβεία στο Λονδίνο.
Ακριβώς δύο χρόνια έπειτα από εκείνες της σκηνές πανικού που είχαν εκτυλιχθεί στο αεροδρόμιο της Καμπούλ το καλοκαίρι του 2021, ο – 80χρονος πια – Ρασούλ συνεχίζει να ζει στο ίδιο κτήριο.
Σύμφωνα με το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών άλλωστε, εκείνος εξακολουθεί να είναι ο νόμιμος πρέσβης του Αφγανιστάν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι Ταλιμπάν έχουν, βέβαια, διαφορετική άποψη. Η άποψή τους ωστόσο φαίνεται πως «δεν μετράει» στην προκειμένη περίπτωση καθώς το καθεστώς τους ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί επισήμως από καμία χώρα του ΟΗΕ.
«Μέχρι στιγμής είμαστε φιλοξενούμενοι του Ηνωμένου Βασιλείου. Είναι όντως πολύ περίεργο. Όταν με ρωτούν ποιον εκπροσωπώ, λέω τον αφγανικό λαό γιατί πια δεν έχουμε κυβέρνηση», δηλώνει ο Ρασούλ μιλώντας στο περιοδικό New Yorker και τον – βραβευμένο με Πούλιτζερ – Αμερικανό δημοσιογράφο Στιβ Κολ.
Ωστόσο ο 80χρονος Ρασούλ δεν είναι ο μόνος Αφγανός διπλωμάτης που παραμένει, ωσάν «καταληψίας», στη θέση του σε κάποια αφγανική πρεσβεία στο εξωτερικό, αψηφώντας τους Ταλιμπάν που επιθυμούν να τον αντικαταστήσουν. «Όταν έπεσε η Καμπούλ, το Αφγανιστάν διατηρούσε περίπου σαράντα πρεσβείες σε ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα, έως και είκοσι από αυτές τις πρεσβείες – κυρίως στην Ευρώπη αλλά και στην Οτάβα, στη Σεούλ και σε μερικά άλλα μέρη – εξακολουθούν να διοικούνται από διπλωμάτες της (σ.σ. προηγούμενης) δημοκρατικής περιόδου», γράφει ο Κολ στο New Yorker.
Εικοσιένα από αυτούς τους Αφγανούς διπλωμάτες, που επιμένουν να αντιτίθενται στους Ταλιμπάν δύο χρόνια έπειτα από τα γεγονότα του 2021, συγκεντρώθηκαν μάλιστα στη Γενεύη τον περασμένο Μάρτιο, όπου συνέστησαν το επονομαζόμενο Συμβούλιο των Πρέσβεων (Council of Ambassadors) με πρόεδρο τον Ρασούλ.
«Οι πρέσβεις του Αφγανιστάν ανεμίζουν τη σημαία ενάντια στους Ταλιμπάν» («Afghanistan’s ambassadors fly the flag against the Taliban»), έγραφε το περιοδικό Foreign Policy την περασμένη άνοιξη, εστιάζοντας σε περιπτώσεις όπως είναι για παράδειγμα εκείνη του Αφγανού πρέσβη στην Ελβετία Νασίρ Αντίσα ο οποίος δίνει τη δική του μάχη, όπως υποστηρίζει, ενάντια στην «τυραννία» των Ταλιμπάν. «Το Συμβούλιό μας ευελπιστεί να δημιουργήσει μια γέφυρα που θα επαναφέρει το κράτος στο Αφγανιστάν. Νομικά, αυτές οι πρεσβείες είναι τα τελευταία απομεινάρια του (σ.σ. προηγούμενου) κράτους. Δεν είμαστε πολιτικοί, αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα γύρω από την οποία θα μπορούσαν να ενωθούν πολιτικές δυνάμεις», δήλωνε προ μηνών ο Αντίσα, μιλώντας στο περιοδικό Foreign Policy.
Ο χρόνος ωστόσο εκ των πραγμάτων πια μετρά αντίστροφα για τους «αντι-Ταλιμπάν» Αφγανούς διπλωμάτες, καθώς τα έσοδα μειώνονται. «Οι προξενικές μας υπηρεσίες είναι πια η μόνη πηγή εσόδων», δήλωνε εις εξ αυτών πριν από μήνες, ενώ ακόμη και αυτές οι προξενικές υπηρεσίες έχουν πια περιπλακεί λόγω της κατάστασης πίσω στην πατρίδα (εκατομμύρια κενά αφγανικά διαβατήρια είχαν «κολλήσει» επί μήνες σε μια αποθήκη στη Λιθουανία όπου τυπώθηκαν, καθώς δεν ήταν σαφές ποια αρχή ήταν υπεύθυνη για αυτά και ποιος θα αναλάμβανε να πληρώσει τον λογαριασμό).
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι, παραδόξως, το καθεστώς των Ταλιμπάν εξακολουθεί να αναγνωρίζει τα έγγραφα (βίζες, διαβατήρια, πιστοποιητικά γάμων και γεννήσεων κ.ά.) που εκδίδουν εχθρικές προς τους Ταλιμπάν αφγανικές πρεσβείες όπως είναι για παράδειγμα εκείνη του Λονδίνου.
Μοναδικό εναπομείναν μαξιλαράκι, πέρα από τις προξενικές υπηρεσίες, για ορισμένους Αφγανούς διπλωμάτες: η οικονομική βοήθεια που εκείνοι λαμβάνουν είτε από τις χώρες που τους φιλοξενούν (το αυστριακό κράτος, για παράδειγμα, κάλυπτε το ενοίκιο της αφγανικής πρεσβείας στη Βιέννη) είτε από τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους είναι διαπιστευμένοι.
Οι χώρες που έσπευσαν να «αγκαλιάσουν» τους Ταλιμπάν
Υπάρχουν ωστόσο και χώρες όπως είναι για παράδειγμα η Κίνα, το Πακιστάν, η Τουρκία, το Ιράν, η Ρωσία και το Τουρκμενιστάν που δεν έχουν μεν αναγνωρίσει επισήμως ως νόμιμη την ηγεσία των Ταλιμπάν αλλά έχουν (από)δεχθεί νέους, διορισμένους από τους Ταλιμπάν, διπλωμάτες, σε αφγανικές πρεσβείες και προξενεία στο Πεκίνο, στο Ισλαμαμπάντ, στην Τεχεράνη, στην Κωνσταντινούπολη κ.α.
«Από το φθινόπωρο του 2021 και έπειτα, το Ισλαμικό Εμιράτο (σ.σ. το καθεστώς των Αφγανών Ταλιμπάν) έχει διορίσει διπλωμάτες σε διάφορες θέσεις σε πρεσβείες και προξενεία στο Πακιστάν, στο Ουζμπεκιστάν, στο Τουρκμενιστάν, στο Κιργιστάν, στο Καζακστάν, στη Ρωσία, στην Κίνα, στο Κατάρ, στη Σαουδική Αραβία και στη Μαλαισία», έγραφε ο Αφγανός δημοσιογράφος Αλι Λατίφι τον περασμένο Μάρτιο στον ιστοχώρο MiddleEastEye, με αφορμή τότε την είδηση του διορισμού νέων διπλωματών από τους Ταλιμπάν στη αφγανική πρεσβεία στην Τεχεράνη και στο αφγανικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη…
Το ιστορικό προηγούμενο
Σε αντίθεση πάντως με τις εξόριστες κυβερνήσεις (που έχουν υπάρξει διεθνώς στο παρελθόν), οι διπλωμάτες χωρίς κυβέρνηση αποτελούν περισσότερο σπάνιο φαινόμενο. Ως ιστορικό προηγούμενο θα μπορούσε ενδεχομένως να ιδωθεί εκείνο των διπλωματών (βλ. Σεργκέι Σαζόνοφ) που είχαν εκπροσωπήσει την προεπαναστατική αυτοκρατορική-τσαρική Ρωσία στη Σύνοδο Ειρήνης των Παρισίων το 1919, όταν οι υπό διαμόρφωση Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες ακόμη δεν είχαν αναγνωριστεί διεθνώς…
